Ik ben Eric De Bruyn
Ik ben een man en woon in Wuustwezel (België) en mijn beroep is pensionado.
Ik ben geboren op 20/10/1955 en ben nu dus 68 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Middelnederlands / laatmiddeleeuwse kunst.
Studies Germaanse Filologie 1973-1977 - Universiteit Antwerpen. In 2000 gepromoveerd aan de KU Brussel
WEMELDINGEN
Tijd is ruimte in beweging
01-12-2016
BOEK: De pupil (Harry Mulisch) 1987
De pupil (Harry Mulisch) 1987
[Novelle, De Bezige Bij, Amsterdam, 1987]
Een vrij teleurstellende Mulisch, deze opvolger van De aanslag. Een raar verhaaltje ook, deze novelle met symbolisch einde
Na de Tweede Wereldoorlog wordt de 18-jarige ik-figuur (waar ongetwijfeld veel van Mulisch zelf in zit) de pupil van een steenrijke Belgische madame (weduwe van de uitvinder van de veiligheidsspeld), die in Italië in de buurt van de Vesuvius woont. Op een bepaald moment helpt de ik-figuur deze madame Sasserath af van haar slapeloosheid door haar opnieuw te leren dromen. Zij is hem hier heel dankbaar voor en zal hem belonen. Op het einde van het verhaal wijdt de ik samen met Madame een door haar bekostigde stoeltjeslift op de Vesuvius in. Zij gaan naast elkaar in het liftje naar boven, onderweg valt zij in slaap en er komen in de dalende stoeltjes plots allerlei mensen naar beneden die de ik wel lijkt te kennen, maar hij kan hen niet exact plaatsen. Als hij zelf boven arriveert, is Madame zomaar verdwenen. De ik wordt eerst beschuldigd van moord, maar gaat wegens gebrek aan bewijzen vrijuit. Blijkt op de laatste bladzijden dat dit het geschenk van Madame was: de personages die de latere boeken van Mulisch zouden bevolken. Madame heeft zich daar wel zelf voor moeten opofferen.
Wat is dit allemaal voor onzin? Wie is die Madame Sasserath eigenlijk? Waarom lost zij zomaar op in de lucht? En de Vesuvius, dat is dus Mulisch zelf? Op de achterflap een kleurenfoto van Mulisch in zwembroek die vanop een terras naar de Vesuvius kijkt. Nu ja! Ongetwijfeld heeft alles in dit boekje een diepere, symbolische betekenis (bijvoorbeeld het motief van de veiligheidsspeld, even denken, en u ontdekt zélf de symboliek wel), maar het overtuigt niet. Het is een beetje onnozel, net zoals die stomme ijdelheid van het ik-personage: hij is knap, intelligent, innemend, sympathiek, kortom de beste, de slimste en de Is dat grappig bedoeld, of wat?
Toegegeven: ik krijg weinig hoogte van deze Vesuvius-Mulisch, maar ik geloof te mogen stellen dat het deze keer niet aan mij ligt.
Voorval Variatie op een thema (Harry Mulisch) 1990
[Novelle, De Bezige Bij, Amsterdam, 1990]
Een ingenieur valt ten gevolge van een windstoot van de 55ste verdieping van een in aanbouw zijnde wolkenkrabber naar beneden en wordt op het einde van het verhaal door een tweede windstoot op de 49ste verdieping (waar nog geen ramen instaan) weer naar binnen geworpen. Zestig bladzijden lang hebben we dan de gedachten van de ingenieur gevolgd, rond zijn droomnachtboek, zijn dochter die met een vriend naar Amerika is getrokken, zijn vrouw die hem heeft laten zitten plus nog een aantal jeugdherinneringen, terwijl dat alles in de vertelde tijd slechts drie seconden in beslag heeft genomen.
In het laatste hoofdstukje vertelt de ingenieur zijn voorval aan zijn collegas beneden, maar uiteraard geloven zij hem niet en het lijkt hem dan ook het beste er zelf ook niet meer in te geloven. Overigens heeft deze ingenieur (die heel de novelle naamloos blijft) in het eerste hoofdstuk een korte ontmoeting met een hoertje dat hij betaalt zonder dat er iets gebeurt en dat blijkbaar op een of andere vage manier in het boekje de rol van engelbewaarder moet spelen. Duidelijk is in ieder geval wel dat de val (georganiseerd door Hogerhand?) functioneert als een soort zuiverende catharsis in zijn leven, dat op een dood spoor was aanbeland, en dat nu opnieuw kan beginnen. Het postmodernistische in twijfel trekken van de bestaande werkelijkheid is overigens ook gemakkelijk te herkennen.
Een merkwaardig boekje dus met een leuk idee en een wat onwaarschijnlijke plot. Maar Mulisch toont hier nog maar eens aan dat hij kan schrijven: zijn novelle steekt functioneel weer sterk in elkaar (zie alleen al het spel met het getal 8) en zijn verwoording van ideeën, gedachten en concrete gebeurtenissen getuigt vaak van grote klasse. Nochtans heeft men op het einde de indruk dat men een beetje op zijn honger blijft zitten en dat dit boekje slechts een vakkundig niemendalletje is dat de ruimte tussen groter werk moet opvullen. Wanneer schrijft Mulisch een waardige opvolger voor De Aanslag?
FILM: Black (Adil El Arbi & Bilall Fallah) (België, 2015)
BLACK (Adil El Arbi & Bilall Fallah) (België, 2015)
(90)
Debuutfilm van de Belgische Marokkanen El Arbi en Fallah, naar twee boeken van Dirk Bracke. De plot is vrij voorspelbaar en geënt op het Romeo en Julia-thema: twee Brusselse bendes (kleurlingen tegenover Marokkanen) houden zich beide bezig met stelen, drugs, verkrachten enzovoort maar kunnen elkaar niet uitstaan. En natuurlijk wordt een kleurling-meisje (Martha Canga Antonio) verliefd op een Marokkaanse jongen (Aboubakr Bensaihi). Beiden willen loskomen van hun respectieve bendes maar dat lukt niet. Het eindigt met een gewelddadig treffen in de metro waarbij op de Marokkaanse jongen geschoten wordt, maar het meisje werpt zich voor hem: beiden worden getroffen. Dodelijk? Dat is niet direct duidelijk (open einde).
Dit is niet direct het soort film waarop wij zitten te wachten, maar dat is uiteraard heel erg persoonlijk en onze beide debutanten hebben hun debuut in een dynamisch, flitsend en erg modern aandoend kleedje gestoken dat bijna voortdurend een agressieve sfeer oproept. En dat past perfect bij het onderwerp. Verdienstelijk werk, dat doet uitkijken naar meer.
BOEK: Honderd jaar eenzaamheid (Gabriel Garcia MÃ rquez) 1972
Honderd jaar eenzaamheid (Gabriel Garcia Màrquez) 1972
[Roman, Meulenhoff, Amsterdam, 1972]
Een zeer merkwaardig boek. Het is de honderdjarige geschiedenis van het Zuid-Amerikaanse geslacht der Buendias en hun dorpje Macondo, dat ergens tussen de moerassen ligt, ver weg van de rest van de wereld. De inhoud navertellen zou zinloos zijn want het hele boek is een aaneenschakeling van ankedoten en feiten en gebeurtenissen die zes generaties Buendias omvat.
Het boek is echter zo merkwaardig geschreven, in een superoverzichtelijke stijl die nooit in details treedt, maar in sneltreinvaart door de gebeurtenissen stuift, dat het nooit gaat vervelen. Opvallend is verder het feit dat Màrquez voortdurend gebruik maakt van flashbacks en flashforwards, zonder dat dit de duidelijkheid van de plot ook maar enigszins schaadt. Ongewoon is eveneens de aanwezigheid van een aantal parapsychologische en simpelweg magische verschijnselen, zoals doden die door de huizen zwerven en met de levenden een babbeltje slaan, telekinese, levitatie, tot zelfs een regelrechte hemelvaart (van Remedios de Schone).
Het enige nadeel lijkt ons wel te zijn dat de anekdotes zo talrijk worden dat men op het einde nauwelijks nog weet wat er precies in het begin allemaal gebeurd is. Voor de rest een boeiend werk, van een blijkbaar interessante Zuid-Amerikaanse auteur.
BOEK : Kroniek van een aangekondigde dood (Gabriel Garcia MÃ rquez) 1981
Kroniek van een aangekondigde dood (Gabriel Garcia Màrquez) 1981
[Roman, Meulenhoff, Amsterdam, 1981]
In een dorpje, een typisch Màrquez-dorpje, wordt een bruiloft gevierd met een gigantisch feest. Nog geen vier uur na de huwelijksvoltrekking wordt de bruid naar huis gestuurd omdat men achter de waarheid is gekomen: ze is geen maagd meer. Onder druk gezet door haar moeder, een typische Màrquez-moeder, noemt het meisje een man uit haar dorp als de vermoedelijke dader-vader. Haar broers, een tweeling, slijpen de slagersmessen en bazuinen rond dat ze de jongeman in kwestie zullen vermoorden. Maar omdat het in wezen zulke lieve jongens zijn, gelooft geen mens in het dorp dat ze hun voornemen ten uitvoer zullen brengen.
Màrquez toont zich in deze korte roman wederom een meesterlijk verteller. Zoals hij hier het einde van de plot reeds in het begin verklapt en toch de spanning weet gaande te houden (onder meer via die knappe, telkens terugbuigende vertelstructuur)! Veel meer is er eigenlijk niet te melden want de dingen waarover Màrquez schrijft, spreken ons in feite niet zo erg aan. Het is vooral de manier waarop hij ze vertelt, die ons als lezer in de ban houdt. Màrquez ontving in 1982 de Nobelprijs voor literatuur.
Bonzo de Vries, geteisterd door twee Amsterdamse vrouwen (zijn echtgenote en zijn minnaresje), vlucht via een vakantiereis naar Moskou, waar hij verstrikt raakt in een complot om een ondergrondse roman naar het buitenland te smokkelen. Weer typisch Frenkel Frank: veel satire, veel seks. Die satire gaat dan bijvoorbeeld zo: Bonzo was er, zoals elke Amsterdammer, langzamerhand aan gewend dat zijn stad overal ter wereld als kosmisch centrum te boek stond, elke zomer maakten miljoenen jongelui uit Afghaanse tenten, Ghanese kraals, Westduitse hoogbouw hun pelgrimage en schuifelden de Leidsestraat en masse op en neer, hier en daar onderbroken door een enkele Amsterdammer die zijn auto had kunnen parkeren [p. 100]. Of op diezelfde bladzijde: Zoals Ljoeba van haar zuster, de zwangere stewardess, geleerd had kon een vrouw, zolang ze niet afzichtelijk was, met het grootste gemak, een agressieve hand, heftig schudden van de heupen en oh oh oh geroep op het juiste moment ongeveer vijf miljard mannen naar haar pijpen laten dansen, mannen die nog geen blik geworpen zouden hebben als haar onderbuik vervangen was door bijvoorbeeld een pot zure augurken.
De ludieke verbale benadering van seks klinkt als volgt: Vlak voor hijzelf kwam, in de laatste oplopende reeks, had hij het gevoel alsof de wanden van de vagina uit elkaar weken, hij moest zelfs sneller stoten om wrijving te houden, toen hij spoot was er alleen een immense holte, zijn spermatozoën verdwenen spoorloos in dat heelal als een staartkomeet [p. 188]. Ondanks de vlot-commerciële, luchtig-ontspannende toon van het boek stelt het geheel wat teleur. De vrij rommelige plot (heen en weer springend tussen verschillende personages, met ook nog flashbacks naar Amsterdam) zit daar zeker voor iets tussen.
Op de achterflap van dit boek met pseudo-pornotitel lezen we: Bibi en Anne twee ondernemende meisjes krijgen genoeg van hun vele, vluchtige verhoudingen. Omdat ze graag bij elkaar willen blijven, komen ze tot een lumineus plan: ze nemen met zn tweetjes één perfekte heer. Die heer moeten ze dan wel kidnappen, en hoewel hij blijkbaar niet echt afkickt op het weekje gedwongen vakantie met twee knappe meiden, wil hij toch terug naar zijn koele, aristocratische vrouw. Als hij op het punt staat terug te keren, wordt hij echter door zijn echtgenote (die hem van een avontuurtje verdenkt) omvergeknald, zonder dodelijke gevolgen evenwel, waarna de meisjes hun slag toch nog thuishalen.
Een briljant satiricus heeft Frenkel Frank op diezelfde achterflap. Nu ja, briljant. Satiricus is hij zeker en vast want de relatievorming in onze hedendaagse maatschappij wordt van alle kanten flink op de korrel genomen, en dàt aspect niet alleen. De satirische vegen uit de pan druipen als het ware van tussen de bladzijden. Snobisme, pseudo-intellectualisme, de reclamewereld, de pseudo-psychologische blabla, de machos, de lesbiennes, de moderne kunst, roept u maar, je kan het zo gek niet bedenken of Frenkel Frank maakt het in dit boekje belachelijk.
Dat alles gelardeerd met een vrij grote dosis, lekker commerciële softseks, want al kapt meneer auteur voortdurend op de uitwassen en de oppervlakkigheid van onze moderne shitmaatschappij, tegelijk weet hij zich knap efficiënt aan te passen (zie bijvoorbeeld alleen al de attractieve titel en de bedscène op de allereerste pagina: Kassa!). Veel literaire aspiraties heeft Frenkel Frank trouwens niet: zijn boekje is vlot geschreven, met veel humor en brave seks, met oppervlakkig uitgewerkte karakters (Bibi héél typisch het ondernemende extraverte meisje, Anne héél typisch het gevoelige, introverte exemplaar), maar daar blijft dan ook bij.
Leuke, ontspannende lectuur ter afwisseling met zwaarderwegende dingen, dat is het, of dat zou het althans moeten zijn, want een Grootmeester van de Literaire Satire kan Frenkel Frank toch bezwaarlijk genoemd worden.
BOEK: Memoires van een lafaard (Dimitri Frenkel Frank) 1986
Memoires van een lafaard -
De avonturen van een Haagse heer tijdens de komende revolutie
(Dimitri Frenkel Frank) 1986
[Roman, De Prom, Baarn, 1986]
Een luchtig opgevat en satirisch bedoeld boekje van Frenkel Frank, over de wederwaardigheden van Carel van Wetterstein-Sluys, een Olivier B. Bommel-achtige Haagse heer, tijdens de kortstondige proletarisch-analfabete dictatuur in Nederland. Heel veel verwijzingen naar de actualiteit, misschien wel wat te veel om (lang) goed te zijn: de voetbalrellen rond FC Den Haag, het Rooie Potten Front van lesbische vrouwen, Jan Lenferink, Ate de Jong, enzovoort. Een flinke dosis braaf-commerciële seks ook en zoals reeds aangegeven een ferme dosis humor en satire. Het blijft allemaal nogal mat. Vlot geschreven, dat wel, maar literair weinig hoogstaand en geenszins beklijvend. Typische vakantielectuur, lijkt me.
BOEK: Een vrouw uit de provincie (Dimitri Frenkel Frank) 1987
Een vrouw uit de provincie (Dimitri Frenkel Frank) 1987
[Roman, De Prom, Baarn, 1987]
Een in haar huwelijk vastgeroest, provinciaal vrouwtje is zo ontroerd door een Duitse acteur die Hölderlin komt voordragen in het parochiezaaltje, dat ze na een slippertje van haar man alles in de steek laat en de acteur achternareist naar Berlijn. Alwaar zij op een merkwaardige wijze een belangrijke rol speelt bij het tot stand komen van een toneelstuk over diezelfde Hölderlin (gespeeld door Herr Müller-Melbourne himself). Uiteindelijk zal ze terugkeren naar Nederland en scheiden van haar echtgenoot (de leraar Frans Félix).
Nee hoor, Frenkel Frank blijft aardige middelmaat, ondanks het feit dat in deze roman ietwat minder obligate seks dan gewoonlijk voorkomt en ondanks de poging het geheel wat diepgang te geven door de vele toespelingen op en achtergrondinformatie over de grote, gekke Hölderlin. Halfweg verliest dit verhaal zijn punch en hoewel het satirische, relativerende toontje nooit ver weg is (zoals reeds op pagina 1: Wat wij te vertellen hebben is een stormachtig verhaal, maar helaas kunnen we het niet stormachtig beginnen. We weten dat de hedendaagse lezer niet meer het negentiende-eeuwse geduld heeft ), gaat het geheel al snel vrij sterk vervelen.
[Roman. Wij maakten gebruik van de Boektoppers-editie: Malmberg-Van In, Den Bosch-Wommelgem, 2007, 122 blz.]
Naar verluidt kreeg Dimitri Verhulst, Vlaams auteur, van het tijdschrift Deux ex Machina (ooit nog een concurrent van ons UIA-literair tijdschrift Drempel) de uitnodiging om een stuk over asielzoekers te schrijven. Günther Walraff-gewijs dompelde hij zich enkele dagen anoniem onder in een opvangcentrum voor asielzoekers te Arendonk, en daaruit ontstond deze korte roman, met de geestige titel Problemski Hotel.
De tekst bestaat uit twee delen met telkens als hoofdpersoon en ik-verteller de Ethiopische beroepsfotograaf Bipul Masli (Bipul betekent de onbevooroordeelde en Masli is een anagram van islam). Het eerste deel (Bipul Masli, fotograaf), dat zeer kort is (twee hoofdstukjes slechts), maakt meteen een zeer sterke indruk. In het ene hoofdstukje beschrijft Masli op bijzonder cynische wijze hoe hij in 1984 een foto maakte van een stervend kind met de bedoeling er een prijs mee te winnen. Het cynische zit hem vooral in het wachten op een vlieg die op het voorhoofd van het kind zou moeten neerstrijken om zo de foto geslaagder te maken. Die vlieg komt echter maar niet opdagen en om er ééntje te gaan zoeken, is er geen tijd, want ondertussen zou het kind al dood kunnen zijn. Het eerste zinnetje van het boek luidt: Doe maar gewoon alsof ik er niet ben! Uitgesproken door fotograaf Masli tegen het stervende kind.
Als cynische binnenkomer kan dat tellen, maar het tweede hoofdstukje is zo mogelijk nog krasser. We zitten dan tien jaar vroeger (1974) en Masli vertelt hoe hij voor zijn twaalfde verjaardag een fototoestelletje krijgt en hoe hij ervan droomt daarmee naaktfotos te maken van zijn oudste zus. Op het feest voor zijn twaalfde verjaardag mààkt hij inderdaad een foto van zijn oudste zus, maar wel eentje waarop zij gedood wordt door een kogel midden in haar hoofd. Op het feestje zijn namelijk de rebellen binnengevallen en beginnen rondschieten.
In het langere tweede deel (Bipul Masli, asielzoeker) bevindt Masli zich als politieke vluchteling in een Belgisch centrum voor asielzoekers. De cynische stijl uit het eerste deel is ook hier alomtegenwoordig maar het geheel maakt deze keer een minder hechte indruk. De tekst bestaat uit een heleboel korte hoofdstukjes waarin we kennismaken met een groot aantal asielzoekers. Dit vrij grote aantal én de uiteindelijk toch vrij korte lengte van dit deel maken dat alles nogal oppervlakkig blijft, we niemand echt goed leren kennen en er niet veel ruimte is om functionele verhaaldraden af te wikkelen. Wel krijgen we een boeiend, nu eens grappig, dan weer intriest beeld van het dagelijkse reilen en zeilen in zon opvangcentrum, en daarom alleen al is dit dunne boekje zeker het lezen waard. Al die korte hoofdstukjes en die cynische stijl doen overigens geregeld aan de literaire stem van Louis Paul Boon denken en op de bladzijden 112-113 krijgen we zelfs plots een hoofdstukje dat in onvervalste Boon-stijl is geschreven (Inburgeringsoefening N° 4545KFSD45bis: Louis Paul Boon vertelt een grol in t estaminet). Hoeft het gezegd dat dit stukje Boon-parodie vanwege Boon-bewonderaar Verhulst perfect is?
Op het einde wordt trouwens toch nog op de valreep een fraai en functioneel rood draadje zichtbaar: een fotograaf komt Bipul Masli in het opvangcentrum fotograferen, hij zegt: Doe maar gewoon alsof ik er niet ben, en op het moment dat hij afdrukt, komt er een vlieg op Maslis kop zitten.
De helaasheid der dingen van Dimitri Verhulst heb ik nog niet gelezen, maar het zal waarschijnlijk sterker zijn dan dit korte romannetje. Ik heb dit met niet te miskennen talent geschreven Problemski Hotel echter met plezier gelezen, en ben zeker van plan nog eens iets van deze Vlaamse auteur vast te nemen. De helaasheid der dingen, dat links en rechts nogal wat positieve reacties heeft losgeweekt, ligt daarbij dan voor de hand.
Zat op 23 september 2008 gratis bij Humo en t werd dus meteen (boem patat knots) verdeeld op 350.000 exemplaren. Amai mijn voeten. In mei 2009 won t de Libris Literatuurprijs. Hoort ge? 50.000 euro in één keer. Schrijf uit die cheque! t Is dan ook gebaseerd op een helemaal niet onaardig idee: de hele geschiedenis van de mensheid vanaf de moment dat er iets uit de oerzee kroop, tot en met de atoombom, en t is natuurlijk weer geschreven in een cynische stijl van me kan niet meer, doorspekt met Vlaamse praattaal in de beste Louis Paul Boon-traditie. Ah bon, ik ben dus een epigoon, en wat dan nog? Als t u niet aanstaat, trek dan uw plan. De hoofdpersoon is de mens door de eeuwen heen, en die wordt consequent aangeduid met het onpersoonlijk-onbepaald lidwoord t. t Heeft gene naam. Maar t wordt wel heel de tijd serieus te kakken gezet. Iemand nog papier nodig?
Herman Brusselmans (of all people) noemde het boek in een Humo-interview een interessante stijloefening en Sofie Lemaire (wie?) zei in juni 2009 in de Humo-reeks Vakantieboeken: Geweldig leuke en grappige litanieën, weliswaar in zon drammerige stijl geschreven dat ik het nooit langer dan twintig minuten volhoud. Met andere woorden: de perfecte toiletlectuur! Beiden hebben in feite gelijk. Het is en blijft een aardig idee, zon cynische geschiedenis van de mens in pocketformaat, maar doorheen de idee merk je veel te veel de voorafgaande opzoekarbeid en de naald-en-draad-compositievlijt om van een meesterwerk(je) te kunnen spreken. Hij begint overigens een stuk bekender te worden, die Dimitri Verhulst, onder meer ook door de verfilming van De helaasheid der dingen én doordat hij regelmatig met zijn hoofd op de TV komt (vooral als praatgast bij wielerwedstrijden).
FILM: Son of Saul (László Nemes) (Hongarije, 2015)
SON OF SAUL (László Nemes) (Hongarije, 2015)
(107)
Oktober 1944, Auschwitz-Birkenau. Saul Ausländer is een Hongaarse Jood die behoort tot het Sonderkommando: Joden die gedwongen worden mee te helpen aan het uitroeiingsprogramma van de nazis. Zij begeleiden de nieuw aangekomen groepen bij het ontkleden alvorens de gaskamer betreden wordt, en moeten daarna de lijken verbranden. Op een keer overleeft een jongen de gaskamer maar even later overlijdt hij toch (onduidelijk blijft of de nazidokter hem alsnog doet inslapen). Saul herkent in de jongen zijn zoon (overigens niet verwekt bij zijn echtgenote, maar bij een andere vrouw) en probeert hem vervolgens te begraven (dode Joden mogen niet verbrand worden), waarvoor hij op zoek gaat naar een rabbi in het kamp. Bij dat alles lopen Saul en zijn lotgenoten bijzonder veel risicos. Tijdens een opstand in het kamp weet Saul met het in een deken gewonden lijk op zijn rug te ontsnappen. Maar bij het overzwemmen van een rivier drijft het lijk weg en even later wordt het groepje ontsnapten (waaronder Saul) ingehaald en neergeschoten.
Een zeer merkwaardige Holocaust-film is dit. Niet in de laatste plaats omdat de camera voortdurend (bijna twee uur lang) tegen de schouders of het gezicht van Saul plakt (een trucje afgekeken van de Dardenne-broertjes?) terwijl wat rondom hem gebeurt slechts wazig te zien is. Ofschoon wij normaal duizelig worden van deze filmtechniek, werkt hij in deze prent wel ontstellend functioneel: de kijker ervaart een beklemming die gaandeweg heviger en heviger wordt en zo het bekijken van de film verandert in een regelrechte hellevaart. Als er een hel bestaat, dan geeft Son of Saul een goed idee hoe het moet zijn om daarin rond te lopen (en niet als toerist, maar als slachtoffer). Op die manier ontstaat een paradox: de inhoud van de film is aangrijpend, de vorm werkt beknellend maar tegelijk is het niet echt aangenaam om te (blijven) kijken. Son of Saul is ongetwijfeld een belangrijke film die ver uitstijgt boven het doorsnee-aanbod in de cinemas en die door de vakpers dan ook haast unaniem in superlatieven ontvangen werd, maar we vragen ons toch af hoeveel kijkers te porren zullen zijn voor een tweede, derde visie.
In 1991 kwam Anne Vegter in het nieuws doordat ze genomineerd werd voor de AKO Literatuur-prijs met haar jeugdboek Verse bekken!. De jury had zulke markante kwaliteiten in haar werk ontdekt dat het tussen een selectie volwassen boeken mocht prijken, zeer tegen de zin van een aantal critici en kenners. Met Ongekuiste versies, een bundel erotische verhalen, valt Vegter wéér op. Omwille van twee positieve redenen. Ten eerste is daar de frisse, origineel aandoende verbale creativiteit van de schrijfster. En ten tweede is er de sprookjesachtige sfeer waarin de meeste van deze verhalen gedompeld zijn, plus het feit dat de dingen vaak bekeken worden vanuit het vertelperspectief van een kind (Vegter schreef dus inderdaad voorheen reeds enkele echte kinderboeken): dit alles geeft aan het geheel een behoorlijk pikant-pervers tintje.
Daar staat jammer genoeg tegenover dat de thematiek van de verhalen erg magertjes uitvalt. Kort gezegd: Vegter heeft weinig te vertellen maar dat weinige vertelt ze op een erg aardige manier. Het meest beklijvend is het verhaal Nooit meer alleen, waarin een jager met succes copuleert met de berin waarop hij jaagt. Karel Osstyn over dit boek in De Standaard der Letteren (3 december 1994): Ik wil een boek als Ongekuiste versies niet meteen bestempelen als behorend tot het summum van de literatuur. Anne Vegters sterkte is haar originaliteit en die verdient de aandacht. Er staan immers fragmenten in haar boek waarin over erotiek wordt geschreven zoals voor haar zelden of nooit is gedaan. Alsof ze plagerig vanuit haar stoel privé-fantazieën doorvertelt, zonder uitnodigend haar rokken op te tillen. Als een verleidelijk spelletje voor de geest, niet voor het lichaam.
Eén van de correspondenten van Hans Derks (pseudoniem van Boudewijn van Houten) in diens Vieze oude mannen (2002) over dit boek [p. 24]: Ik heb net het beruchte boekje van Anne Vegter gekocht, Ongekuiste versies. Ken je dat? Daarover verschenen nogal wat positieve recensies in Nederland. Het zou een geslaagde combinatie van literatuur en pornografie moeten zijn. Ik heb er ondertussen wat in gebladerd en het lijkt me ongelofelijk flauw, een flutboekje. Die Vegter heeft, geloof ik, een reputatie als schrijfster van kinderboeken en haar stijl in Ongekuiste versies is al even kinderachtig. Ik hoop dat mijn eerste indruk verkeerd is.
Quotering: ***1/2
[explicit 24 mei 1995/1 november 2016]
FILM: Belgica (Felix Van Groeningen) (België, 2015)
BELGICA (Felix Van Groeningen) (België, 2015)
(127)
We weten allemaal dat een regisseur en zijn medewerkers zonder uitzondering veel tijd, geld en energie in het maken van een film stoppen en dat zoiets telkens weer het grootste respect verdient, alleen al omwille van het risico dat men loopt. Want films maken kan leiden tot succes en winst, maar vaak draait al die moeite ook uit op een fiasco en verlies. Betekent dat dan dat men elke film goed, laat staan fantastisch moet vinden? Nee, natuurlijk niet. Elke filmkijker heeft recht op zijn of haar eigen mening en wanneer die mening ook nog eens naar buiten gebracht wordt via een of andere mediavorm, dient iedereen er zich goed van bewust te zijn dat het gaat om de mening van één bepaalde persoon en dat zulk een mening per definitie geen evangelie is. Smaken verschillen en zoveel hoofden, zoveel zinnen.
Dat gezegd zijnde mag ik bekennen dat tot nu toe geen enkele film van Felix Van Groeningen mij enthousiast heeft kunnen maken. Dat is ook niet het geval met deze Belgica, het in een nerveuze en hotseknotsende stijl vertelde verhaal van twee Gentse broers, Frank en Jo (Tom Vermeir en Stef Aerts, welke laatste we ondertussen ook hebben leren kennen als Wesley Biets uit Callboys), die het hippe muziekcafé Belgica (naar verluidt geïnspireerd op het Gentse café De Charlatan) opstarten, wat gepaard gaat met de nodige dosis seks, drugs en rock n roll. Frank en Jo blijken er uiteindelijk niet echt gelukkig van te worden en helaas werden wij van deze prent evenmin gelukkig. In feite kon het ons allemaal al even weinig boeien als een film over onze buurman die zijn tuinhuisje aan het schilderen is. Belgica werd links en rechts in de gespecialiseerde pers erg welwillend ontvangen, maar de bezoekersaantallen in de bioscopen vielen erg tegen. Dat laatste vind ik begrijpelijk, dat eerste iets minder.
[Roman. Wij maakten gebruik van de Boektoppers-editie: Malmberg-Van In, Den Bosch-Wommelgem, 2006, 160 blz.]
De debuutroman van deze in 1976 geboren germaniste gaat over twee aan slapeloosheid lijdende personages: de 28-jarige Maya, die ten gevolge van haar kwaal door haar vriendje in de steek wordt gelaten en s nachts door de stad begint te zwerven, en de 53-jarige Benoit, die nooit de dood van zijn moeder (die prostituee was) heeft kunnen verwerken en behalve aan insomnia ook nog eens aan een zwaar oedipuscomplex lijdt. De twee ontmoeten elkaar doordat Maya s nachts belletjetrek gaat doen in appartementsblokken. Zij trekken een tijdje met elkaar op (hij herkent in haar zijn moeder, zij zoekt een vaderfiguur), verliezen elkaar uit het oog nadat ze seks hebben gehad (het wordt niet echt duidelijk of het om een verkrachting gaat) en raken steeds dieper in de problemen. Maya doet een (mislukte) zelfmoordpoging door met haar fiets in de tramsporen te rijden zodat ze onder een vrachtwagen terechtkomt, en Benoit steekt zijn appartement in brand en komt in een instelling terecht, waaruit hij weer ontsnapt. Via een jeugdvriend kan Benoit in een hotelletje aan de zee gaan werken en daar ontmoet Maya hem opnieuw. Het blijft onduidelijk hoe het verder zal gaan.
De roman heeft een nogal warrige structuur, in de eerste plaats omdat de hoofdstukjes afwisselend vanuit het standpunt van Maya en Benoit verteld worden. Hoewel nauwelijks origineel te noemen, werkt dit verhaaltechnisch trucje hier toch functioneel omdat de hoofdpersonages door hun kwaal ook warrig en verward zijn, gaandeweg meer en meer zelfs (vooral Benoits kinderlijke fantasieën over de potvis Frederik en de mot Ernestine zijn daar duidelijke voorbeelden van). Een tweede reden voor de warrigheid is echter het feit dat Verbeke op talrijke plaatsen erg oppervlakkig te werk gaat, zodat de lezer danig op zijn honger blijft zitten. Zo komen we over Mayas verleden nauwelijks iets te weten, terwijl dat bij Benoit ontzettend meevalt. Vaak lezen we passages die ofwel volkomen in de lucht blijken te hangen (bijvoorbeeld Mayas ontmoeting met een jongen die bovenop een brug staat en de kleren van zijn ex in het water gooit, pp. 10-11), ofwel ontstellend flodderig worden beschreven (Benoit die redder is in een zwembad en dan verdrinkt er een kind = drie korte zinnetjes, p. 50 / Benoits relatie van anderhalf jaar met een kleuteronderwijzeres = nauwelijks twee paginas, pp. 54-55). Dit alles heeft, denken wij, veel te maken met het feit dat Verbeke deze roman heeft samengesteld uit enerzijds een verhaal en anderzijds een filmscenario dat zij nog had liggen. Over de flauwe en doorzichtige freudiaanse symboliek die hier en daar de kop opsteekt (Benoit die in de muil van een gestrande potvis wil kruipen = terugkeer naar de baarmoeder), zwijgen we maar.
Dat deze debuutroman door vele recensenten positief werd ontvangen (het boek belandde ook op de longlist voor de Librisprijs, maar haalde de shortlist niet), is overigens best te begrijpen. Verbeke heeft zeker literair talent, dat blijkt niet alleen uit sporadische fraaie formuleringen, maar ook uit het stuk dat Benoits jeugd behandelt (van pagina 17 tot 32). Dit zou een heel mooi, op zichzelf staand kortverhaal kunnen zijn. In zijn geheel vertoont Slaap! echter nog wat te veel feilen (onder meer een nijpend gebrek aan bredere thematiek en psychologische diepgang) om een echt geslaagde roman genoemd te kunnen worden. Op de korte afstand blijkt Annelies Verbeke dus heel goed mee te kunnen, om met succes aan de literaire marathon mee te doen, zal ze echter nog wat moeten oefenen. Haar tweede roman Reus zullen we zeker ook eens lezen (al vragen we ons nu al af of ze niet beter een bundel kortverhalen geschreven had).
De verteller in Joe Speedboot, Wieringas tweede roman (na Caesarion), is Fransje Hermans die als tiener in een rolstoel terechtkomt na een ongeval met een landbouwmachine (hij lag te slapen in het veld en werd gegrepen door de messen van een maaimachine). In het eerste deel van de roman (Penseel) bekijken we het reilen en zeilen in het doodgewone Oost-Nederlandse dorpje Lomark door de ogen van Fransje en leren zo onder meer Joe Speedboot kennen, een jongen die in het dorp komt wonen en nogal technisch is aangelegd (hij bouwt onder meer een vliegtuigje om vanuit de lucht de uit Zuid-Afrika ingeweken mevrouw Eilander, die naar verluidt naakt in haar tuin rondloopt, te kunnen bespieden). Een ander merkwaardig personage is Mahfouz Husseini, bijgenaamd Papa Afrika. Joes moeder, die weduwe is, ontmoet deze Egyptenaar tijdens een reis en brengt hem naar Nederland. Daar begint hij na een tijd een felouk te bouwen om er op de dag van de tewaterlating terug mee naar Afrika te varen. Fransje woont in het tuinhuisje van zijn ouders en doodt de tijd met het schrijven van dagboeken en het fabriceren van papierbriketten, die zijn vader dan verkoopt aan de dorpelingen. Deel 1 eindigt ermee dat Fransje ontdekt dat zijn vader de briketten helemaal niet verkoopt, maar ze opstapelt in zijn sloperijbedrijfje.
Dit eerste deel blijft een beetje aan de brokkelige en oppervlakkige kant: men heeft de indruk een dorpskroniek te lezen die weliswaar goed geschreven en vlot verteld is, maar ook niet meer dan dat. Het tweede deel (Zwaard) is echter veel sterker. Fransje, wiens enige goede arm uitzonderlijk ontwikkeld is door het voortduwen van de rolstoel, wordt door Joe aangespoord deel te nemen aan armworstelwedstrijden. Aanvankelijk kent Frans de Arm grote successen, tot op een dag tijdens een gevecht met een andere kampioen de arm breekt. Joe is ondertussen een relatie begonnen met PJ, de nimfomane dochter van mevrouw Eilander. Terwijl Joe deelneemt aan Parijs-Dakar (op zoek naar Papa Afrika) schenkt deze PJ haar seksuele gunsten ook aan Fransje. Uiteindelijk zal PJ huwen met een andere jongen uit het dorp, maar in het korte nawoord (En toen) vernemen we onder meer dat de gehuwde PJ (de hoer van de eeuw volgens haar vroegere schrijversvriendje) jaren later nog altijd seks heeft met Fransje. De geluidswal van de nieuw aangelegde E 981 heeft het dorpje ondertussen aan het zicht onttrrokken. Maar daarachter zijn wij niet gestorven, noch zijn wij van gedaante veranderd. Wij zijn hier nog (laatste zinnen).
Behalve het soms wat gratuite karakter van het eerste deel zijn er in deze roman nog een paar dingen die mij storen of waar ik geen weg mee weet. Zo is er het voortdurende spelen met het getal 3, wat in het boek een opvallend motief vormt maar waarvan ik de diepere functie niet meteen ontwaar. Ook het constante refereren aan de samoeraiwijsheid van de legendarische Japanse zwaardvechter Miyamoto Musashi is iets waar ik niet veel mee heb. En ten slotte, minder belangrijk weliswaar, de coverfoto van Elspeth Diederix: we zien een jongeman met wuivende zwarte haardos en naakte schouders op de rug, terwijl hij op zijn linkerschouder een sinaasappel in evenwicht houdt. Beats me waar dit op slaat.
Daar staat tegenover dat de literariteit van deze roman bijzonder hoog is. Wieringa is niet alleen een vlotte verteller met een flitsende, lichtvoetige stijl, maar heeft ook heel veel taalgevoel en weet bijna op elke bladzijde fraaie zinnen, formuleringen, vergelijkingen, metaforen en woordspelingen te produceren die vaak niet zouden misstaan in een dichtbundel. Slechts één bescheiden voorbeeldje (wanneer Fransjes arm gebroken is en hij zichzelf niet kan behelpen op het toilet): Alleen ma sta ik toe mijn gat af te vegen, ik duld nog altijd niemand anders achter mijn anus horribilis [p. 286].
De thematiek van het verhaal, die vooral in het tweede deel naar boven komt drijven, lijkt mij het (ook voor de lezer troostvolle) idee te zijn dat na een korte glorieperiode alles gedoemd is om te verdwijnen en tenonder te gaan en dat het goed is daarin te berusten. De eerste regels van het nawoord luiden: We schrijven later, vele jaren later. Er is veel gebeurd en ik begrijp eindelijk de peilloze waarheid van de Alles-Wordt-Minder-Mannen op hun bank bij de rivier: alles is inderdaad minder geworden. Zelfs het verdriet daarover is minder. Je leert te leven met zulke vaststellingen als uitgebleekt gebeente [p. 311]. Die thematiek wordt voortdurend via kleine knipoogjes aangebracht: niet alleen via de Alles-Wordt-Minder-Mannen (de oude brompotten op hun dorpsbank die vinden dat vroeger alles beter was), maar ook via Joes wet van het onherwinbare verlies [p. 250], en uiteraard via Joe zelf, de verlosser zonder belofte die uiteindelijk geen vooruitgang, maar alleen beweging heeft gebracht [p. 292] en in feite gewoon maar Achiel Ratzinger blijkt te heten. Uiteindelijk heten we allemaal Achiel, merkt Fransje op [p. 302] en: Hij heeft onze wereld betoverd maar na een regenbui spoelen de kleuren er gewoon weer af [p. 293]. Ook het verhaal van Papa Afrika en de papierbrikettenhistorie uit deel 1 passen mooi binnen deze thematiek.
Joe Speedboot is wellicht geen volmaakt meesterwerk, maar in elk geval wel een fraaie proeve van talentvol schrijverschap, dat een flinke dosis leesplezier oplevert en doet uitkijken naar meer.
Dit lange kortverhaal van Kafka bestaat uit drie onderdelen of paragrafen.
I
De onvergetelijke eerste zin: Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Traümen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt. Toch is het géén droom: Es war kein Traum. Samsa is ontwaakt! De eigenaardige reactie van Gregor: hij begint te prakkezeren over zijn werk. Zijn inspannend beroep (hij is handelsreiziger in stoffen), opwinding, drukte. Hij moet steeds vroeg opstaan en een mens heeft zijn slaap nodig. Er wordt zo een verband gesuggereerd tussen de verandering in een ongedierte en de toestand op het werk (+ de algemene toestand van Gregor?). Innerlijke misstanden leiden tot uiterlijke (zie ook Der Prozess).
Moet Gregor de hulp van anderen inroepen? Nun, ganz abgesehen davon, dass die Türen versperrt waren, hätte er wirklich um Hilfe rufen sollen? Trotz aller Not konnte er bei diesem Gedanken ein Lächeln nicht unterdrücken. Het centrale thema, de centrale wantoestand: gebrek aan communicatie. Bijvoorbeeld: als Samsa tot de procuratiehouder spreekt, vraagt deze aan de ouders: Haben Sie auch nur ein Wort verstanden?
De verhouding met de vader is slecht: Der Vater ballte mit feindseligem Ausdruck die Faust, als wolle er Gregor in sein Zimmer zurückstossen. Aber er fürchtete sich, den Vater durch die Zeitraubende Umdrehung ungeduldig zu machen, und jeden Augenblick drohte ihm doch von dem Stock in des Vaters hand der tödliche Schlag auf den Rücken oder auf den Kopf. Oedipuscomplex? Maar vooral de goede verhouding met de zuster springt in het oog: Wäre doch die Schwester hier gewesen! Belangrijk lijkt: het onderworpen zijn aan een systeem, hiërarchie: Waren denn alle Angestellten samt und sonders Lumpen, gab es denn unter ihnen keinen treuen, ergebenen Menschen?
II
De volgende maanden. De zuster neemt de leiding en de verzorging van Gregor op zich. De moeder: durft eerst niet komen kijken, komt dan toch en valt flauw. De vader is veranderd tegenover vroeger, is nu terug dynamisch, werkt ook opnieuw (op een bepaald moment bekogelt hij Gregor met appels: de moeder redt Gregor door voor zijn leven te smeken).
III
Er komt een nieuwe meid: ruw, brutaal, is niet bang van Gregor. Er komen drie heren als kostgangers: als ze Gregor ontdekken, zeggen ze hun kamer op. De zuster neemt nu het initiatief om Gregor buiten te gooien. Die avond sterft Gregor van uitputting.
Conclusie
Het kernprobleem lijkt ons: lelijk zijn werkt afstotend, leidt tot een communicatiestoornis. Vergelijk op het einde, over die zuster: Terwijl zij zo met elkaar praatten, trof het mijnheer en mevrouw Samsa bij de aanblik van hun dochter, die steeds levendiger werd, bijna tegelijk, hoe zij in de laatste tijd, in weerwil van alle ellende, die haar wangen bleek had gemaakt, tot een mooi en weelderig meisje was ontloken. Zij werden stiller en terwijl zij elkaar bijna onbewust, begrijpend aanzagen, dachten zij eraan, dat het nu tijd werd ook een brave man voor haar te zoeken. En het scheen hun een bevestiging van hun nieuwe dromen en goede vooruitzichten, toen, bij het doel van hun reis, de dochter het eerst opstond en haar jonge lichaam rekte.
De gedaanteverwisseling is één van de beste kortverhalen ooit geschreven. Topklasse.
BOEK: Poppy en Eddie en Manon en Roy Harper (Herman Brusselmans) 2016
Poppy en Eddie en Manon en Roy Harper
(Herman Brusselmans) 2016
[Roman, Prometheus, Amsterdam, 2016, 293 blz.]
De onderhand bekende semiautobiografische zwik. Thema is de eenzaamheid van de hoofdpersoon (een halve Brusselmans dus, zie ook het halve portret op de achterflap) nadat zijn vorig lief Manon (in het echte leven die jonge journaliste waarvan iedereen ondertussen reeds de naam vergeten is en die naar verluidt niet meer wil optreden in de romans van Brusselmans) hem heeft laten zitten. Hij is dus op zoek naar een nieuw lief en vindt ondertussen wat troost bij zijn ex en zijn hond (Poppy en Eddie). Ondanks dat dus wel degelijk herkenbare thema krijgen we nochtans weer honderden bladzijden van de hak op de tak springende, onsamenhangende en met alle romanwetten goochelende toogpraat, vol gescheld en scabreus annex scatologisch gevuilbek. Niets nieuws onder de zon dus.
Het is wachten tot het laatste, korte onderdeeltje (dat begint op bladzijde 287 en toch niet onaardig Een bordeel verbergen in een kathedraal heet) vooraleer we nog eens horen dat Brusselmans echt wel kan als hij wil. Op de laatste bladzijde verwijst hij bijvoorbeeld naar de cd Bullinamingvase zonder te vermelden dat dat een album van Roy Harper is. Dat vraagt dus niet alleen een zekere inspanning van de lezer om te beseffen dat dit de titel van het boek verklaart, maar bovendien staat op de cover ook nog eens een halve stierenkop terwijl op de achterzijde van het boek de halve kop van Brusselmans staat. Met andere woorden (maar ook dat vergt even verder denken van de lezer): Brusselmans is die stier in een kostbare vaas en nog even verder denkend zou dat dus kunnen betekenen dat Brusselmans door zijn bonkig gedrag kwetsbare dingen (de liefde?) kapotmaakt. Of eventueel ook: dat zijn woest om zich heen schoppende imago (als van een stier) eigenlijk een gevoelige, tere aard (als van een vaas) verraadt. Of zoiets. De laatste vijf bladzijden van deze roman staan in elk geval in scherp contrast tot de voorgaande 286 paginas en bewijzen dat Brusselmans wel degelijk in staat is een literaire meerwaarde te creëren. Alleen jammer dat hij het zo zelden doet.
Op de cover staat de auteur zelf in een lichtgroen hemd afgebeeld naast een knappe, slechts in een string geklede blondine met een ongelooflijk lekkere kont die (de blondine, niet de kont) haar forse tieten tegen de buik van Bas Vlugt drukt en de toeschouwer achteromkijkend veelbetekenend maar toch ernstig aanblikt (in die blondine menen wij trouwens een of ander pornosterretje te herkennen). Toegegeven, van die cover heb wij veel (kijk)genot gehad, maar daarmee is de kous dan ook af. Want wat moeten wij verder met dit korte romannetje of novelletje?
De hoofdpersoon, ene Bourbon, staat op trouwen met Lotte (die zwanger van hem is). Hij besteedt het hele eerste hoofdstuk (God mag weten waarom) aan ene Katja die in de Playboy staat, praat vervolgens met zijn aanstaande schoonvader, droomt van een masagehoer in Hong Kong, geilt bij het ontbijt op zijn aanstaande (zestienjarige) schoonzus Minke en haar goed zichtbare tepelpiercing, begint te twijfelen aan zijn keuze, heeft een gesprek met zijn aanstaande schoonmoeder die zegt dat ze hem zou kunnen pijpen maar het niet doet, gaat op consult bij de dokter, krijgt op zijn vrijgezellenavond een stripper cadeau, gaat met Minke naar een concert van James Brown om daarna in een hotel met haar de koffer in te duiken en trouwt uiteindelijk toch met Lotte.
Dat alles in een rechttoe-rechtaan-stijltje van wij-toffe-jongens-onder-elkaar en zonder ook maar de geringste diepgang. Nee hoor, die cover was en blijft prima maar de rest van dit boekje sucks.
BOEK: Middeleeuwers over vrouwen 1 (Stuip/Vellekoop) 1985
Middeleeuwers over vrouwen deel 1
(R.E.V. Stuip en C. Vellekoop red.) 1985
[Utrechtse Bijdragen tot de Mediëvistiek III, HES Uitgevers, Utrecht, 1985 = Stuip/Vellekoop I 1985]
Dit boek is een verzameling van tien opstellen van verschillende auteurs. De bijdragen kwamen voort uit een reeks colleges die in het voorjaar van 1983 werden gegeven aan de Rijksuniversiteit te Utrecht in het kader van het bijvak Middeleeuwse Studies. Gepoogd wordt om het min of meer beperkte beeld dat wij hebben van de middeleeuwse vrouw wat te verruimen door na te gaan wat middeleeuwers zelf vonden van vrouwen. Daarbij mag natuurlijk niet vergeten worden dat het onmogelijk is het beeld te schetsen van de vrouw in de Middeleeuwen en dat de meeste bronnen geschreven werden door mannen, en zo ook weer gekleurd en eenzijdig zijn. Hieronder een kort overzicht van de tien bijdragen.
1 Vorstin: Ada van Holland (F.W.N. Hugenholtz)
Over een weinig bekend Hollands gravinnetje uit de twaalfde-dertiende eeuw dat na de dood van haar vader door haar oom van haar graafschap beroofd werd. Niet zo boeiend.
2 Guinevere (O.S.H. Lie)
Tracht de vraag te beantwoorden hoe middeleeuwers dachten over Guinevere, de vrouw van koning Arthur. De portretten die van haar bestaan, blijken uiteenlopend te zijn. Interessant is dat in de Lancelot-trilogie (ook wel Proza-Lancelot genoemd en ontstaan tussen 1210 en 1230) de overspelige relatie tussen Guinevere en Lancelot vergoelijkt wordt door de intensiteit en permanentie ervan te stellen tegenover de vluchtige verhouding die koning Arthur had met de verleidster Camille.
3 De vrouw als echtgenote (Erik Kooper)
Liefde speelde in het middeleeuwse huwelijk geen toonaangevende rol, en dat was des te meer waar naarmate men tot een hogere klasse behoorde. Volgens de middeleeuwse canonisten en theologen was seks in het huwelijk geoorloofd in drie gevallen: voortplanting / het vervullen van de huwelijksplicht / toegeven aan de begeerte van de ander zodat deze niet in ontrouw vervalt. Meestal wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen het eerste geval en de twee andere omdat het eerste rechtstreeks door God is opgelegd. Naarmate men de huwelijksdaad als zondiger beschouwde, werd daar meer nadruk op gelegd.
Kooper stelt ook de door de Kerk in goede banen geleide liefde binnen het huwelijk tegenover de hoofse liefde. Hij kan dan stellen dat de eerste legaal is en beheerst wordt door het verstand, dat het hart er een ondergeschikte rol in speelt, evenals het zinnelijk genot, dat de man hierbij boven de vrouw staat hoewel de liefde idealiter wel wederkerig is, en tenslotte [sic] dat hij [sic] gericht is op de voortplanting (p. 47). De hoofse, erotische liefde is niet gebaseerd op verstandelijke overwegingen maar op het gevoel, en hij [sic] is zinnelijk van aard en potentieel onwettig, al staat daar tegenover dat er een veredelende werking van kan uitgaan; tenslotte [sic] moet genoemd worden dat bij deze liefde die, zoals ook de rationele soort, voor een volkomen vervulling wederkerig moet zijn de vrouw de meerdere is van de man (p. 49). Over invloeden op en van de Roman de la Rose, zie pp. 52-55.
4 Toverende vrouwen (J.E. Toussaint Raven)
Volgens de bronnen toverden vrouwen meer dan mannen vooral op het gebied van gezondheid en meer nog dat van liefde, potentie en conceptie. Bij de mannelijke tovenaars vallen vooral jagers, herders en geestelijken op. Zo gauw het gaat over het magisch bedrijf als intellectuele bezigheid (zwarte kunst, nigromantie, alchimia), zijn het natuurlijk weer de mannen die de toon aangeven: intellectuelen waren mannen. Sommige serieuze natuurwetenschappelijke onderzoekers (zoals Roger Bacon en Albertus Magnus) hadden daar zelfs onder te lijden, omdat zij ook vaak door de geheimzinnigheid van hun werk met de naam van tovenaar of duivelaanroeper bedacht werden.
5 Von den übelen wîben (L. Okken en T. Broeren)
Hier worden een aantal Franse en Duitse teksten onderzocht die handelen over sterke vrouwen en hun huwelijkspartners. Met de slavernij van de getrouwde vrouw viel het vermoedelijk wel mee in de Middeleeuwen, maar vrouwen die thuis de broek droegen én hun mannen/pantoffelhelden kregen het vaak zwaar te verduren: zij konden het respect van de samenleving en hun zelfrespect verliezen.
6 Christine de Pizan (Corry Hogetoorn)
Deze Franse schrijfster en intellectuele uit de 14de-15de eeuw was zeker geen feministe-avant-la-lettre. Wel was zij een uitzonderlijke persoonlijkheid die ijverde voor meer eerbied van de man voor de vrouw en die er niet zozeer naar streefde de positie van de vrouw te veranderen, dan wel deze meer te doen waarderen.
7 Arabische courtisanes (Qiyan) (Remke Kruk)
Schetst een beeld van de qiyan: Arabische courtisanes, mooie vrouwen (meestal slavinnen) die een speciale opleiding kregen om met muziek, hoogstaande conversatie en de rest de mannen te behagen, met als gevolg vaak het niet meer in staat zijn tot oprechte emoties of daden.
8 Vrouwen in de lyriek (Ria Lemaire)
Lemaire uit kritiek op een aantal bestaande (moderne) studies (van mannen) over middeleeuwse lyriek. Zij verwijt deze wetenschappers bevooroordeeldheid. Zij verhullen namelijk dat er aanvankelijk twee tradities van liefdespoëzie bestonden: een vrouwelijke (gebaseerd op gelijkheid en een integrale ontmoeting met de Ander) en een mannelijke (gebaseerd op ongelijkheid, macht en toe-eigening van de Ander). Die eerste (vrouwelijke) traditie verdween, en de andere verwierf het monopolie van de eerste, echte, enige liefdespoëzie van onze westerse cultuur: Wat zo buiten schot kon blijven is de vraag naar de relatie tussen de literatuur die deze liefdesidealen bezingt, de veranderingen daarin en de economische, politieke en sociale verschuivingen van die tijd, die, zoals we al bij Duby (1981) konden lezen, de verhoudingen tussen de beide sexen grondig gewijzigd hebben (p. 125).
9 Hadewijch in conflict (P. Mommaers)
Mommaers onderzoekt hier de conflicten die Hadewijch had met buitenstaanders én met vrouwen binnen haar eigen beweging van mulieres religiosae.
10 De omgekeerde wereld van de Amazonen (W.P. Gerritsen)
Het matriarchaat van de Amazonen zoals we dat kennen uit oud-Griekse bronnen heeft waarschijnlijk nooit bestaan. De oude Grieken refereerden vermoedelijk aan bestaande culturen in de periferie van de mediterrane wereld, waarin de positie van de vrouw anders was, maar waarvan zij weinig wisten of beter: wilden weten. De Grieken gebruikten het motief van de Amazonen namelijk als negatieve zelfdefiniëring, om een omgekeerde wereld te schetsen die lijnrecht tegenover de ideale Griekse stadsstaat stond. Het motief beroerde wellicht ook een diepere laag van het bewustzijn. Amazones vormen namelijk een intrigerende combinatie van virago en virgo, van fortitudo en pulchritudo: zij paren de kracht en de strijdlust van het manwijf aan de kuisheid en lieftalligheid van de maagd. Een diachronische studie van de bewerkingen van het Amazone-motief doorheen de eeuwen (ook in de Middeleeuwen) zou ons heel wat kunnen leren over de veranderende visies op de vrouw en op het eeuwige probleem van de ongelijkheid van de seksen. Gerritsen besluit dat het land van de Amazonen nooit echt bestaan heeft. Het is een product van de verbeelding, een fabelrijk, projectie van diep-verscholen angsten en verlangens, dat zich nu eens als fantasmagorie, dan weer als utopie voordoet (p. 175).
