Roockeloos Leven (Jacob Pieterse Rontzaet) 1636

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 195-198 = Roockeloos Leven ed. 1946] [Hummelen 1 J 10]

Auteur

Jacob Pieterse Rontzaet, een rederijker van de rederijkerskamer De Rode Lelije in Brouwershaven.

Genre

Het opschrift luidt: ‘Een bademendtspel van 6 parsonaijen’. Een esbatement dus of rederijkersklucht.

Situering / datering

Dit stuk, waarvan slechts 84 verzen bewaard bleven, is één van de teksten die werden aangetroffen in een verzamelhandschrift op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). Deze codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). In het opschrift wordt naast de naam van de auteur ook de datering vermeld: 24 maart 1636.

Inhoud

Roockeloos Leven, een losbandige figuur, probeert de bedelaar Aerm Leven samen met De Werrelt (een vrouw) en Den Gieregert (de gierigaard) op het slechte pad te brengen, maar Geestelijck Leven probeert dit te voorkomen door te waarschuwen voor de hel en aan te sporen tot een op God gericht, vroom leven. [De rest van het spel ontbreekt.]

Thematiek

Men vraagt zich af hoe uit dit begin een klucht zou moeten groeien. Wat bewaard bleef, lijkt eerder een zinnenspel aan te kondigen.

Receptie

De bewaarcontext (een rederijkerskamer van Brouwershaven) wijst in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Wat bewaard bleef, wijst in de richting van het stichtelijk-religieuze.

Aantekeningen

Over dit spel valt bitter weinig te zeggen. Men vraagt zich af waarom de tekst gemutileerd werd.

[explicit 7 augustus 2015]

11-08-2015 om 12:56 geschreven door Eric De Bruyn  

Boertelijck Sin (anoniem) XVIIA?

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 182-192 = Boertelijck Sin ed. 1946] [Hummelen 1 J 9]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Een esbatement of rederijkersklucht.

Situering / datering

Dit stuk (waarvan slechts 262 verzen bewaard bleven) is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). De codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Er zijn geen duidelijke aanwijzingen voor een datering, maar omdat het stuk voorafgegaan en gevolgd wordt door enkele liedjes die wel gedateerd zijn op 1636, is het niet onwaarschijnlijk dat dit spel ook dateert uit de eerste helft van de zeventiende eeuw.

Inhoud

[Het begin ontbreekt. De noodtitel werd door Meijling in het leven geroepen.] De dochter van een schilder ontvangt thuis haar minnaar Boertelijck Sin, nu haar vader een dagje van huis is. Als de vader echter onverwacht vroeg weerkeert, moet Boertelijck Sin snel tussen enkele heiligenbeelden gaan staan die nog moeten beschilderd worden. De vader kiest natuurlijk Boertelijck Sin uit om te beschilderen. De dochter probeert tijd te rekken, onder meer door de verf te laten vallen, wat haar een pak slaag oplevert. De vader zal het ‘beeld’ dan maar zwart schilderen, zodat het geen Sint-Bartholomeus maar een Sint-Moriaen wordt. Boertelijck Sin laat een wind van de schrik en vader en dochter prijzen vervolgens de levensechtheid van het ‘beeld’. [De rest van de tekst ontbreekt.]

Thematiek

Is moeilijk vast te stellen omwille van de grotendeels verloren gegane tekst.

Receptie

De bewaarcontext (rederijkerskamer van Brouwershaven) wijst in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Deze klucht is blijkbaar zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

Tekstbezorger Meijling noteerde: ‘Zodra de vader ten tonele verschijnt wordt het stuk wel grappig. Het is hier inderdaad jammer dat de rest ontbreekt’ [ed. 1946: VIII]. Dat de vader niet merkt dat het niet om een echt beeld gaat, is natuurlijk nogal ongeloofwaardig.

[explicit 6 augustus 2015]

06-08-2015 om 17:01 geschreven door Eric De Bruyn  

Luerifers (anoniem) circa 1550

[Tekstedite: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 172-178 = Luerifers ed. 1946] [Hummelen 1 J 8]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Het opschrift luidt: ‘Een esbatement van ses personagijen’. Het betreft hier dus een esbatement of rederijkersklucht. De noodtitel Luerifers werd door Meijling geïntroduceerd.

Situering / datering

Deze klucht, waarvan slechts 112 verzen bewaard bleven, is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). Deze codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Er zijn geen aanwijzingen voor een nadere datering, maar net als de andere stukken uit deze codex zal Luerifers te plaatsen zijn in het midden van de zestiende eeuw.

Inhoud

Luerifers (Voddenvent, Snul), een boer, heeft horen zeggen dat zijn vrouw Trijn Lichterbils (nomen est omen) overspelig is. Zijn kompaan Ruijtet Uit (Uitbrenger, Verrader) komt zeggen dat hij maar eens in de backkeete (het bakhuis) moet gaan kijken. Als Luerifers dit doet, ziet hij in het bakhuis een wit ding, een geest die hem de stuipen op het lijf jaagt [men begrijpe: het is de minnaar van zijn vrouw die in zijn wit, bloot vel wegvlucht]. Even later komt Trijn vragen wat er aan de hand is en zij ontkent ten stelligste ontrouw te zijn. Daarna komt Ruijtet Uit vragen naar de afloop: Luerifers zegt dat zijn vrouw ten onrechte beschuldigd werd van ontrouw en Ruijtet Uit begrijpt dat de vink ontsnapt is. De rest van het spel ontbreekt helaas.

Thematiek

Hoewel de klucht zeer onvolledig bewaard werd, kan men toch vermoeden dat hier aan negatieve zelfdefiniëring gedaan wordt vanuit burgerlijk perspectief, met als negatieve zelfbeelden de ontrouwe vrouw en de goedgelovige dwaze echtgenoot.

Receptie

Thematiek en bewaarcontext (een rederijkerskamer in Brouwershaven) wijzen op stadsliteratuur en burgermoraal. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Deze klucht is blijkbaar zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

Net als bij Schoorsteenvagher ende Schoelapper is het erg jammer dat deze klucht slechts zeer gedeeltelijk bewaard bleef. Hoogstwaarschijnlijk werd de tekst omwille van de pikante of triviale inhoud ooit op radicale wijze gecensureerd door enkele bladen uit het handschrift te verwijderen.

[explicit 1 augustus 2015]

01-08-2015 om 18:28 geschreven door Eric De Bruyn  

25th HOUR (Spike Lee) (USA, 2002)

(134’)

In 25th Hour vertelt Spike Lee het op een roman van David Benioff gebaseerde verhaal van Monty Brogan, een dertiger van Ierse origine in New York die veroordeeld is tot zeven jaar cel omwille van het dealen van drugs. De film toont de laatste 24 vrije uren van Monty, vrije uren die hij besteedt aan het afscheid nemen van zijn vriendin, zijn vader, zijn twee beste vrienden en zijn hond en aan het bezorgd zijn om wat er in de gevangenis met hem zal gebeuren (verkrachting). Op het einde rijdt pa Brogan zijn zoon naar de gevangenis en stelt hem voor om weg te vluchten naar een andere staat. Volgt dan in woorden en beelden een soort visioen (het 25ste uur) van hoe het verder zou kunnen gaan met Monty’s leven. Monty slaat het voorstel echter af.

Op het einde van dat ‘visioen’ zegt pa dat de oudgeworden Monty en zijn vrouw tegen hun kinderen zouden kunnen zeggen: ‘This life came so close to never happening’ (het zijn tevens de laatste woorden van de film). Het gaat hierbij dus over dat gedroomde goede leven van Monty na een eventuele vlucht, maar het geldt ook voor het leven van Monty tot dan toe: alles had namelijk anders kunnen zijn, Monty had ook voor het goede kunnen kiezen. Dat Monty niet écht een slechterik is, wordt al duidelijk uit de sequens waarmee de film begint (nog vóor de begingeneriek): Monty, op weg om drugs te dealen, helpt namelijk een hond die na een aframmeling voor dood is achtergelaten (die aframmeling van de hond is – nota bene! – te horen nog vóór de eigenlijke film überhaupt begint, met andere woorden nog vóór het logo van de filmmaatschappij verschijnt en wanneer het scherm dus nog zwart is, en die aframmeling is – nota bene bis! – nogmaals te horen nadat de eindgeneriek helemaal afgelopen is). Monty’s (althans gedeeltelijke) goedheid blijkt ook nog uit de volgende feiten: hij geeft geld aan een bedelaar (helemaal in het begin, vlak na het gesprek met de verslaafde op een bank aan de stroom), hij verraadt zijn drugsbaas Nikolai niet aan de politie en hij doodt zijn maatje Kolya (dat hem nochtans verraden heeft) niet, ofschoon hij daar de kans toe krijgt.

Dit alles brengt ons regelrecht naar de opvallende en aangrijpende scheldmonoloog halverwege de film, waarbij Monty op de spiegel in het toilet van het café van zijn vader fuck you! ziet staan en vervolgens uitbarst in een lange tirade tegen zowat alles en iedereen die in New York rondloopt, maar het eindigt ermee dat Monty tegen zijn spiegelbeeld (!) zegt: ‘No, fuck you, Monty Brogan!’ waarna hij tevergeefs het fuck you van de spiegel probeert weg te vegen. Knoop je de beginsequens, de laatste woorden van de film en deze scheldmonoloog aan elkaar, dan wordt duidelijk dat Monty de verkeerde keuze heeft gemaakt (uit gesprekken met zijn vader en de politie wordt verder duidelijk dat hij ook had kunnen verderstuderen en advocaat had kunnen worden) en daar zit dus schuld, zoals ook blijkt uit het gesprek tussen Frank en Jake (Monty’s boezemvrienden), waarbij Frank zegt: ‘He deserves it!’ (Monty dealde drugs aan minderjarigen). Voor die schuld moet nu geboet worden en Monty vlucht op het einde dus niet weg. Op dat moment heeft Monty zijn catharsis al ondergaan, want enkele uren daarvoor heeft hij zijn fraaie gezichtje door Frank in puin làten slaan, in de hoop zo althans in het begin gevrijwaard te blijven van verkrachting in de gevangenis. Zoals Edward Norton (die overigens een perfecte Monty Brogan neerzet!) in een interview met Erik Stockman in Humo [nr. 3266, 8 april 2003, pp. 42-44] zei: ‘Monty hoort eigenlijk in hetzelfde rijtje thuis als Oedipus en Macbeth. Allemaal personages die ten onder gaan aan hebzucht, die té laat beseffen dat ze een fout hebben gemaakt, en vervolgens de gevolgen van hun keuzes moeten dragen’.

Spike Lee trekt die schuld en boete-kwestie echter op een geraffineerde manier breder open, onder meer door het gesprek Frank-Jake (zie hoger) te laten plaatsgrijpen in Franks appartement dat uitkijkt op Ground Zero (25th Hour was de eerste film waarin 9/11 functioneel verwerkt werd). Wordt hier gesuggereerd dat de VS óók schuld hebben en dat er nu moet geboet worden (zie de puin ruimende vrachtwagens op het einde van de sequens)? De schuldvraag is trouwens ook van toepassing op de andere personages in de film. Tijdens een gesprek in een snackbar leggen Frank en Jake bijvoorbeeld elkaars zwakheden bloot: Frank, de overgestresseerde en arrogante Wall Street-yup die net zo min als Jake of Monty’s Puertoricaanse vriendin Naturelle Monty heeft tegengehouden, en Jake, de uitgebluste en gefrustreerde leraar die in de discoclub last heeft om zijn leerlinge Mary met rust te laten. Maar ook Monty’s vader treft schuld (na de dood van ma Brogan is hij beginnen drinken en hij heeft geprofiteerd van Monty’s geld om zijn schulden te betalen) en puntengeile leerlinge Mary daagt Jake uit. En wat te denken van Naturelle herself, die er door Frank van beschuldigd wordt eveneens geprofiteerd te hebben van Monty’s geld (ofschoon uiteindelijk blijkt dat zij Monty niet verraden heeft).

Al deze personages lijken evenzovele negatieve zelfbeelden te zijn voor de toeschouwer en om welke normen en waarden het hier precies gaat, wordt nogmaals verwoord door Ed Norton in het reeds geciteerde Humo-interview: ‘Net als Jack uit Fight Club heeft Monty zijn heil veel te lang gezocht in geld, kleren, mooie meubelen, en auto’s. Hij beseft nu wel dat hij een behoorlijk leeg leventje heeft geleid, maar voor berouw is het natuurlijk veel te laat – hij heeft zijn vader, zijn vrienden en zijn liefje intussen allemaal van zich afgedreven. In dat opzicht sluiten Fight Club en 25th Hour erg goed bij mekaar aan: allebei zeggen ze iets over de wanhoop van mijn generatie’. In de begingeneriek noemt Lee zijn film ‘a Spike Lee joint’, maar het is wel een moraliserende joint, ofschoon de moraal nergens opgedrongen wordt en nauwelijks grijpbaar verweven zit in de weemoedige, melancholische sfeer waarvan de hele film doordrenkt is (vandaar waarschijnlijk dat 25th Hour erg aansprak in de VS, zo kort na 9/11).

25th Hour is niet alleen een moraliserende, maar ook een filmtechnisch redelijk geslaagde joint. Het janken van die hond vóór het begin van de film werd al vermeld en verder signaleren we slechts het ‘bevroren close-up’-procédé (twee maal toegepast in de discoclub, eenmaal met het gezicht van Mary, eenmaal met het gezicht van Jake, graag vernemen wij overigens de correcte benaming van deze trucage) en het psychologisch kikkerperspectief van die twee Russische maffiosi-koppen. Een leuk en functioneel detail voor fijnproevers is verder de grote poster van de film Cold Hand Luke die in Monty’s living hangt: het gaat hier om een film uit de jaren zestig waarin de hoofdpersoon verschrikkelijke dingen meemaakt in de gevangenis (zie Monty’s angst voor verkrachting). Het gebruik van Bruce Springsteens The Fuse in de eindgeneriek blijft dan weer wat in de lucht hangen: het nummer – dat weliswaar vaag verwijst naar 9/11 en afkomstig is uit het aan 9/11 ‘opgedragen’ album The Rising uit 2002 – is op zichzelf oké maar de tekst draagt niet echt bij tot een beter begrip van de eraan voorafgaande film.

Of Lee’s thematiek ons schuldbewust aan het denken zet over onszelf, blijft twijfelachtig, maar men leeft mee met het weemoedige verdriet om verlies van de hoofdpersoon, en de audiovisuele vorm is knap en verzorgd, zonder dat er sprake moet zijn van een meesterwerk.

Quotering: ***½ (1ste visie: 25 september 2004 – dvd) (2de visie: 28 september 2004 – Metropolis, filmforum) (3de visie: 31 juli 2015 – opgenomen van Proximus TV)

01-08-2015 om 03:04 geschreven door Eric De Bruyn  

MARIEKE, MARIEKE (Sophie Schoukens) (België-Duitsland, 2010)

(85’)

De hoofdpersoon van Marieke, Marieke, het langspeelfilmdebuut van Sophie Schoukens, is Marieke (gespeeld door Hande Kodja), een meisje van 20-21 dat nog inwoont bij haar verbitterde moeder (Barbara Sarafian), overdag werkt in een chocoladefabriek en na haar uren slaapt met oude mannen, van wier door de tijd getekende lichamen ze detailfoto’s maakt. Dit Marieke lijkt te lijden aan een Elektracomplex van hier tot in Tokyo, op zoek naar haar overleden vader, die zelfmoord pleegde toen ze ongeveer acht jaar oud was. Jacobi (Jan Decleir), ook een oude man en de na jaren verblijf in het buitenland teruggekeerde vriend en uitgever van haar vader (want die vader heeft ooit een boek geschreven), probeert haar wat te steunen (zonder overigens in bed met haar te duiken) en het eindigt ermee dat Marieke op de fiets met de ogen dicht door een rood licht rijdt en op een auto botst. Tijdens het genezingsproces blijkt ze wat dichter naar haar moeder toegegroeid.

Als debuutfilm is dit een zeker niet onaardige prestatie. Marieke, Marieke is een fijngevoelig, subtiel (en soms wat al te subtiel, zie verder) verhaal over een meisje dat last heeft om volwassen te worden waarin onder meer met het bekende nummer van Jacques Brel (Ai Marieke, Marieke) mooie en functionele dingen gedaan worden. Eén van de beklijvendste momenten in de film is wanneer Jacobi met Marieke in zijn armen zachtjes a capella een stuk van dat liedje zingt. In Filmmagie [nr. 611, januari 2011, pp. 38-40] publiceerde Freddy Sartor een recensie van de film en een interview met de regisseuse. Daarin zegt ze: ‘In het liedje zit iets heel zuiver: “Zonder liefde, warme liefde – tout est fini!” Daar gaat het in essentie over in Marieke, Marieke, het verhaal van een jonge vrouw, op zoek naar warmte, die ze thuis niet vindt, en (die) daar probeert mee om te gaan’.

In datzelfde interview zegt Schoukens: ‘Ik heb geprobeerd in beelden een verhaal te vertellen. Ik ben opgevoed door een vrouw die doofstom was. Mijn taal bestaat dus meer uit beelden dan uit woorden’. Dat klinkt natuurlijk fraai maar volgens ons moet ze in het vervolg toch opletten dat ze haar kijkerspubliek niet overschat (de fout van wel meer beginnende filmmakers). Anders gezegd: haar filmtaal is soms àl te subtiel en dat leidt tot communicatiestoornissen met de kijker. We bedoelen dan niet in de eerste plaats de stadsbeelden van Brussel die nogal kwistig en louter sfeerscheppend over de film zijn uitgestrooid, maar bijvoorbeeld het feit dat Marieke in een chocoladefabriek werkt. Schoukens verheldert: ‘Chocolade heeft iets sensueels, vind ik. ’t Is ook heel Belgisch. Men had me gezegd: “Breng veel minder chocoladefabriek in je scenario!” Ik heb daar dan maar in gesneden. Dat heb ik me achteraf beklaagd. Ik was blij met de chocoladefabriek. Ik had graag willen laten zien hoe chocolade wordt gemaakt, op eenzelfde manier als Marieke met mannen vrijt. Die sensualiteit had ik willen uitwerken in close-ups. Maar dat kan niet in 25 opnamedagen’. Chocolade staat dus in de film voor warmte en sensualiteit. Wie had dat er zelf uitgehaald?

Nog zoiets subtiels. De film begint met de moeder en de achtjarige Marieke in bad. Ze zitten tegenover elkaar, ver uit elkaar. Mariekes moeder werkt als ergotherapeute met bejaarden in een zwembad en ergens midden in de film staat Marieke daar om met haar moeder te zwemmen, maar die zegt: ik heb geen tijd, ga maar alleen zwemmen. Laatste beelden van de film: Marieke die in de armen van haar moeder in het zwembad drijft, tijdens de herstelperiode. Meer beelden dan woorden, inderdaad, maar een beetje meer uitleg af en toe kan toch geen kwaad? Of nog. Slechts héél even krijg je de titel van het boek dat die vader schreef, in beeld: Le Piège (De valstrik). Daar wordt verder niets mee gedaan. Heel de zelfmoord van die vader is trouwens een loshangende draad in de film.

Merkwaardig overigens dat in het interview met Schoukens nergens de term Elektracomplex valt, maar wel twee maal gesproken wordt van ‘het oedipale’ en ‘oedipuscomplex’. Oedipuscomplexen zijn toch voorbehouden voor jongens en Elektracomplexen voor meisjes?

Quotering: *** (30 juli 2015 – opgenomen van Proximus TV)

30-07-2015 om 21:31 geschreven door Eric De Bruyn  

Bijstier (anoniem) vóór 1562

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 146-171 = Bijstier ed. 1946] [Hummelen 1 J 7]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Een esbatement of rederijkersklucht.

Situering / datering

Dit stuk (469 verzen) is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). Deze codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Volgens een aantekening op het einde van de tekst werd dit spel opgevoerd op 9 februari 1562, wat meteen de terminus ante quem voor het ontstaan ervan vormt. Volgens Meijling is het stuk ongetwijfeld van West-Vlaamse oorsprong omdat alles draait rond het West-Vlaamse woord bijstier [ed. 1946: XXII].

Inhoud

[Het begin ontbreekt. De noodtitel werd door Meijling in het leven geroepen.] De zuinige vrouw Spaerkijste is gehuwd met de dwaze man Quistegoed, die geen geld kan beheren. Nu heeft hij weer een slome hond gekocht waarvan hij beweert dat die veel hazen zal gaan vangen. De hond heet ‘Bijstier’ (Armoedig). Na wat geruzie met zijn vrouw ontmoet Quistegoed de kwakzalver Meester Quacsalver. Met het laatste geld dat hij van zijn vrouw gekregen heeft, koopt Quistegoed van deze bedrieger een aantal zalfjes en drankjes. Als Spaerkiste dit te weten komt, trekt zij met haar man naar de kwakzalver om deze de huid vol te schelden en zelfs af te rammelen. De baljuw komt erbij te pas. De kwakzalver mag zich heenspoeden, Quistegoed wordt echter veroordeeld om heel zijn leven met Bijstier te leven, en Spaerkijste zal heel haar leven Bijstier eten moeten geven. Op het einde richt Spaerkiste zich tot de vrouwen in het publiek met het advies goed uit te kijken alvorens te huwen, want alle mannen zijn even grote onnozelaars als haar eigen man.

Thematiek

Behalve entertainment wordt hier ook negatieve zelfdefiniëring gebracht vanuit burgerlijk perspectief. Negatieve zelfbeelden zijn de bedrieglijke kwakzalver en de dwaze, geldverkwistende echtgenoot.

Receptie

Thematiek en bewaarcontext (een rederijkerskamer in Brouwershaven) wijzen in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Deze klucht is zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

De tekstbezorger (Herman Meijling) oordeelde terecht erg negatief over deze klucht: ‘Het stuk is zeer onbelangrijk. De compositie is verward, de verhouding der verschillende tafrelen onverantwoord. De monoloog van de kwakzalver is te lang, evenals zijn dispuut met Quistegoed. De personen zijn weer onaannemelijk en weer de bekende typen: de vrouw bij de hand, de man een sul.’

[explicit 11 januari 1999 / 30 juli 2015]

30-07-2015 om 16:40 geschreven door Eric De Bruyn  

DE GEDACHTE VAN DE DAG : De kritiek als muurbloempje

Gisteren op televisie Marieke, Marieke bekeken, de debuutfilm van de Belgische cineaste Sophie Schoukens uit 2010. Het is een vast niet onaardige, maar ook verre van volmaakte prent waarop het nodige valt te beknibbelen. In het Vlaamse filmtijdschrift Filmmagie [nr. 611, januari 2011, p. 41] werd deze film gerecenseerd door Freddy Sartor in drie kolommetjes, samen minder dan een halve pagina. Het valt op dat Sartors bespreking zeer welwillend en tevens nogal wollig is. De enige momenten waarop de recensent iets laat horen van een kritische evaluatie, is wanneer hij de woorden ‘boeiend langspeelfilmdebuut’ en ‘fijnbesnaard meisjesportret’ gebruikt. Duidelijk is in elk geval dat Sartor niet veel te beknibbelen heeft op Marieke, Marieke.

In datzelfde nummer van Filmmagie verschijnt op de bladzijden 38-40 een uitgebreid interview met Sophie Schoukens, afgenomen op 13 augustus 2010 door diezelfde Freddy Sartor. Op het einde van dat interview komt de aap uit de mouw. Op Sartors vraag waar en wanneer Schoukens de filmmicrobe heeft opgeraapt, antwoordt zij: ‘Tijdens mijn humaniora in het Maria Boodschap Lyceum in Brussel hadden wij filmforum van Freddy Sartor (…), elk jaar drie films. Voor mij waren dat momenten van ongelooflijke emotie. En prachtige films waarmee ik heb kunnen kennismaken: Deutschland, Bleiche Mutter van Helma Sanders-Brahms, La Pelle van Liliana Cavani, Apocalypse Now van Coppola, Antonioni enz. Ik herinner me die films nog en ook de besprekingen in de klas achteraf. Ik was daardoor gefascineerd. Daar heb ik de passie opgedaan, ik zweer het!’ Einde interview.

Maar hola! Die Sophie Schoukens is dus een oud-leerlinge van Freddy Sartor. Zou het wellicht daardoor komen dat zijn recensie van Marieke, Marieke (de enige recensie die in Filmmagie verscheen) zo welwillend-positief is uitgevallen? Filmmagie publiceerde indertijd ook elke maand een zogenaamde ‘Gewikt’-pagina, waarop alle Vlaamse filmrecensenten via een aantal opgestoken duimpjes hun mening over de nieuwe films van die maand te kennen geven. In het bewuste januarinummer en in het daaropvolgende februarinummer geeft Sartor aan Marieke, Marieke drie opgestoken duimpjes (het maximum is vier). Interessant is dat drie andere recensenten van Filmmagie (Julie Decabooter, Ivo De Kock en Jules Segers) dezelfde film slechts één opgestoken duimpje geven. Evelien van Vessem (van Cinemagie) geeft weliswaar ook drie duimpjes, maar Piet Goethals (van Talkies) en Roel Van Bambost (van AVS) geven twee duimpjes, Jan Temmerman (van De Morgen) geeft één duimpje en Erik Stockman (van Humo) geeft zelfs een naar beneden gedraaid duimpje.

Men zou zich kunnen afvragen: is die recensie van Freddy Sartor dan eigenlijk niet een heel klein beetje volksverlakkerij & boerenbedrog? De kwestie die hier aangeraakt wordt, werd door Marcel Janssens in zijn boek De schaduwloper (1967) al een keer scherp en raak verwoord. Dat boek concentreert zich weliswaar op literaire kritiek, maar wat hij op de bladzijden 15-16 noteert, is ook perfect van toepassing op andere vormen van kritiek. Janssens schrijft: ‘Bovendien spelen hier wel eens psychologische en sociale mechanismen der literaire buurtschap die de kritiek geen goed doen. Om de vriendschap met de collega’s niet te bederven, schrijft men al te gewillig conventionele galanterieën die het grote voordeel bieden dat ze vriend bij vriend houden, maar ook het nadeel dat ze enkel de waarde hebben van een gezelschapsbabbel in een coterie. In zulk gezelschap heet de kritiek dan muurbloem’.

Goed gezegd, toch? Als ik een recensie lees van een beroepscriticus (die dus verondersteld wordt zijn vak te kennen en van wanten te weten), dan wil ik horen welke sterke en zwakke punten hij of zij in het boek, de film enz. heeft ontdekt en of hij/zij vindt dat het boek, de film enz. de moeite waard is of niet. Waarna ik nog altijd zelf het boek kan lezen of de film kan bekijken, maar in conventionele galanterieën en gezelschapsbabbels ben ik op dat ogenblik in principe niet geïnteresseerd. Van de andere kant bekeken: als ik recensies schrijf in een krant of een tijdschrift en daarvoor (al dan niet redelijk) betaald word, en mijn vriend die ik reeds ken vanop de schoolbanken, publiceert een dichtbundel, dan is het toch op zijn minst bedenkelijk en eigenlijk ronduit verdacht, wanneer ik die dichtbundel ga bespreken en niets anders dan de loftrompet bovenhaal? In dat geval is mijn recensie toch louter een vriendendienst en in feite bedrieg ik de lezer van mijn recensie die recht heeft op een objectief-neutrale beoordeling van het besprokene. Als het slechts gaat om een signalement van een boek of film, dan is deze gang van zaken misschien nog enigszins goed te praten, maar betreft het een recensie, dan wordt het een spelletje van ons-kent-ons waar alleen de vriendschap, maar nooit de oprecht geïnteresseerde lezer wel bij vaart.

[explicit 29 juli 2015]

29-07-2015 om 23:47 geschreven door Eric De Bruyn  

Schoorsteenvagher ende Schoelapper (anoniem) circa 1550

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 140-145 = Schoorsteenvagher ende Schoelapper ed. 1946] [Hummelen 1 J 6]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Het opschrift luidt: ‘Een esbatement van een schoorsteenvagher en een schoelapper’. Het betreft hier dus een esbatement of rederijkersklucht.

Situering / datering

Dit spel, waarvan alleen de eerste 95 verzen bewaard bleven, is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). De codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Aanwijzingen voor een datering ontbreken, maar net als de andere stukken uit deze codex moet Schoorsteenvagher ende Schoelapper waarschijnlijk geplaatst worden in het midden van de zestiende eeuw.

Inhoud

Een schoorsteenveger klaagt dat hij weinig werk heeft maar dan wordt hij door een waardin en een herbergmeid uitgenodigd om de schoorsteen van de herberg te vegen. Zij betalen hem met drank (bier). De schoorsteenveger is nog aan het verteren, als zijn vriend (een schoenlapper) langskomt en hij nodigt deze uit om mee te drinken. Beide mannen laten verstaan dat hun vrouw het niet zou appreciëren, moest ze weten dat zij in de herberg zitten. Dan breekt de tekst plots af.

Thematiek

Niet vast te stellen.

Receptie

De bewaarcontext (rederijkerskamer van Brouwershaven) wijst op stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Hoogstwaarschijnlijk zuiver profaan.

Aantekeningen

Na vers 95 zijn in het handschrift zeven bladen weggesneden. Tekstbezorger Meijling noteert: ‘Prof. De Vooijs wijst er (…) op, dat schoorsteenveger een erotische betekenis heeft gehad, en veronderstelt daarom, dat de rest, wegens de aanstotelijke inhoud, opzettelijk weggesneden en vernietigd is’. We kunnen hieraan toevoegen dat ook het beroep van schoenlapper in de zestiende eeuw in erotische contexten kon fungeren. Jammer dus dat het spel niet bewaard is gebleven, al vormt de vermoedelijke censuur wel een bijkomende aanwijzing voor de erotische dubbelzinnigheden die rond 1500 in verband met het vegen van schoorstenen en het lappen van schoenen gehanteerd werden.

[explicit 29 juli 2015]

29-07-2015 om 20:58 geschreven door Eric De Bruyn  

Alit en Lijsbith (anoniem) circa 1550

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 105-139 = Alit en Lijsbith ed. 1946] [Hummelen 1 J 5]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Het opschrift luidt: ‘Een esbatement van vi personagien’. Het betreft hier dus een esbatement of rederijkersklucht.

Situering / datering

Dit spel (665 verzen) is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). Deze codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Meijling is van mening dat het stuk van West-Vlaamse oorsprong kan zijn [ed. 1946: XXII]. Er zijn geen duidelijke aanwijzingen voor een datering maar net als de andere stukken in deze codex zal Alit en Lijsbith waarschijnlijk te plaatsen zijn in het midden van de zestiende eeuw.

Inhoud

De luie wolkamsters Alit en Lijsbith gaan ’s maandags liever drinken in de herberg dan te werken. Zij zijn ook zeer begerig naar een man. De zwervers Duech Niet en Licht Herte komen meedrinken en lokken Goosen Buer naar de herberg om hem te doen huwen met Alit. Uiteindelijk verdwijnen Alit en Goosen Buer (na lang tegenstribbelen van de laatste) naar een slaapkamer in de herberg om het huwelijk te consumeren. Terwijl de waard een priestertoga gaat halen om Goosen Buer verder te bedriegen, sluiten de twee schavuiten Lijsbith op in de kelder en stelen zij de kleren van Goosen en enkele kannen van de waard. Waarna zij het hazenpad kiezen.

Thematiek

Behalve entertainment brengt deze klucht ook negatieve zelfdefiniëring vanuit burgerlijk perspectief. Negatieve zelfbeelden zijn hier luie en huwelijksgeile wolkamsters, domme en vrekkige vrijgezellen en bedrieglijke zwervers.

Receptie

De thematiek en de bewaarcontext (rederijkerskamer in Brouwershaven) wijzen in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Deze klucht is zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

Meijling, de tekstbezorger, noteerde: ‘Euphemistisch gesproken, een meesterwerk is dit spel allerminst. De toneeltjes zijn vrij mat, en te dikwijls moet het komische gezocht worden in platte aardigheden’.

[explicit 10 september 1996 / 29 juli 2015]

29-07-2015 om 18:14 geschreven door Eric De Bruyn  

100 keer een borstel door je haar halen voor je gaat slapen (Melissa P.) 2003

[Roman, Vassallucci, Amsterdam, 2004, 157 blz. Vertaald door Patricia Kersbergen. Origineel Italiaans: 100 colpi di spazzola prima di andare a dormire, 2003]

In Italië anno 2003 zorgde dit erotische romannetje van de 18-jarige Siciliaanse Melissa P. (alias Melissa Panarello) voor een schandaaltje en het boek werd binnen de kortste keren een bestseller. Bij ons liep het allemaal wat minder vaart, ondanks het feit dat de jonge schrijfster met een lief, door lange bruine haren omgeven snoetje en via een listig voorovergebogen houding serieus inkijk gevend op haar prille decolleté in kleur op de achterflap poseert. Zeer voorspelbaar signaleert diezelfde achterflap overigens dat dit boek ‘een gepassioneerd, erotisch verhaal à la Catherine Millet’ is. Een heel wat minder slimme zet van de uitgeverij is dan weer de teleurstellend saaie cover, waarop niets anders te zien is dan de rug van een in een wit hemd gekleed meisje dat met beide handen haar lange paardenstaart vasthoudt.

100 keer enzovoort… registreert de persoonlijke dagboekontboezemingen van een Siciliaans schoolmeisje tussen 2000 en 2002, van haar veertiende tot haar zestiende jaar. Zoals Jeroen De Preter noteerde: ‘Honderd keer een borstel door je haar halen voor je gaat slapen zou je een zoveelste variant van het Lolita-verhaal kunnen noemen. Met dat verschil dat voor één keer niet de oude bok, wel het groene blaadje spreekt. Een groen blaadje dat zich bovendien niet beperkt tot het eenvoudige werk. Ze martelt en laat zich martelen, ze doet het met vrouwen en ze doet het in grotere gezelschappen. En ze heeft het naar eigen zeggen ook allemaal echt meegemaakt. Tussen haar veertiende en zestiende. Op Sicilië, een eiland waar men nog altijd geen kerk passeert zonder een haastig kruisteken te slaan’.

Melissa is op zoek naar de ware liefde maar heeft aanvankelijk moeite om die te vinden. Op haar vijftiende wordt ze ontmaagd door een schoolvriendje, Daniele, en dat is geen leuke ervaring. Dan leert ze de iets oudere Roberto kennen die al een relatie heeft en Melissa ertoe overhaalt deel te nemen aan enkele gangbangs met zijn vrienden. Vervolgens ontmoet ze de travestiet Ernesto die ervoor zorgt dat ze tegen betaling twee fornicerende homo’s kan observeren, en via het internet komt ze in contact met de lesbische Letizia en met de getrouwde S&M-liefhebber Fabrizio. Dan gaat ze bijles wiskunde volgen en duikt ze regelmatig in bed met haar knappe jonge bijlesleraar Valerio. Al deze seksuele ervaringen worden door onze Melissa vrijmoedig, maar ook erg koud en afstandelijk beschreven, bovendien in dagboekvorm met heel veel, vaak ook grote ellipsen, zodat oppervlakkigheid troef is en je als lezer nooit echt geïnteresseerd raakt in de wereld van dit Italiaanse delletje, die beheerst wordt door een (de postmoderne jeugd typerend?) gevoel van leegheid en verveling: ‘Maar niets boeit me, alles is leeg en sleets, ijdel, zonder inhoud en smaak’ [p. 80].

Komt daar nog eens bij dat Melissa van al die seks weinig lijkt te genieten, integendeel, ze voelt zich voortdurend vies en misbruikt: ‘We gaven elkaar een laatste kus. Terwijl ik op de scooter naar huis reed, voelde ik me voor de zoveelste keer door iemand en door mijn slechte instincten gebruikt’ [p. 129]. Dat alles resulteert in een hoop voorspelbaarheid, clichétaal en kunstmatigheid, met passages als: ‘Waar ben je gebleven, Narcissa, die zo veel van zichzelf hield en lachte, en zo veel wilde geven en net zo veel wilde ontvangen? Waar ben je gebleven met je dromen, je hoop, je dwaasheden, je levensvreugde, je doodsvreugde? Waar ben je gebleven, spiegelbeeld, waar kan ik je zoeken, waar kan ik je vinden, hoe kan ik je vasthouden?’ [p. 125].

Die kunstmatigheid en voorspelbaarheid worden helemaal ten top gedreven wanneer Melissa op het einde dan toch de ware liefde vindt bij ene Claudio en we compleet om de oren geslagen worden met frasen uit stationsromannetjes à la: ‘Ik ging open. Ik liet een straaltje licht gloren door die dichte mist rond mijn ziel’ [p. 142]. Het sprookje dat haar moeder haar vertelt over een koning die meloenen krijgt, ze weggooit en uiteindelijk ontdekt dat ze diamanten bevatten [pp. 130-131], en de brief aan Valerio over haar slipje (de twee strikjes zijn Sensualiteit en Liefde en het kruis van haar slipje is haar Ziel) [pp. 132-134] zijn zó herkenbaar als niet van alle talent gespeende maar tegelijk bijzonder onrijpe brokjes schoolopstel. Om van de doorzichtige, er vingerdik opliggende moraal nog maar te zwijgen: ‘Mijn moeder weet niet dat de meloenen van de koning voor mij de wrede bestialiteiten zijn geweest van onbeschofte mannen die niet in staat zijn om van iemand te houden’ [p. 131].

In het De Morgen-interview met Jeroen De Preter klaagt Melissa P.: ‘Als mijn boek in de media ter sprake kwam, ging het altijd over het schandaal. Niemand heeft de moeite genomen of de durf gehad om het over de literaire waarde van mijn boek te hebben’. De durf gehad! Wat een eigenwijsje! De literaire waarde van Melissa’s boekje beperkt zich namelijk tot het zinnetje ‘mijn geslacht was gezwollen als nooit tevoren en de Lethe stroomde volop door mijn Geheim’ [p. 87], dat in variantvorm op bladzijde 25 ook al eens voorkwam (‘naar mijn Geheim, naar de plek waar de Lethe al was begonnen te stromen’) en dat overigens veeleer onnozel overkomt dan opwindend of literair. Kortom: we hebben hier te maken met de zoveelste matige epigoon van de op zichzelf al matige Catherine Millet en de vertaalster Patricia Kersbergen is al even matig. Even wat willekeurige foutjes op een rijtje…

- ‘En bijna altijd bevredig me ik daarbij’ [p. 16]. Hoezo, me ik?

- ‘Hij kwam me tegemoet lopen en drukte een vlugge, maar prettige kus op mijn mond, die me eraan deed herinneren dat hij naar aardbeien smaakte’ [p. 23]. Die me eraan deed denken, of die me eraan herinnerde moet het zijn (een schoolvoorbeeld van een contaminatie).

- ‘Hij omhelsde me zachtjes en ik hield mijn armen op zijn plaats’ [p. 141]. Mijn armen op ZIJN plaats!

En met zulke enormiteiten verdient deze dame dus nog geld ook.

Geraadpleegde lectuur

- Jeroen De Preter, “Pornografie heeft ook een poëtische kant”, in: De Morgen/Boeken, 26 mei 2004, pp. 2-5.

Quotering: ** [explicit 3 oktober 2004]

28-07-2015 om 21:56 geschreven door Eric De Bruyn  

WAR OF THE WORLDS (Steven Spielberg) (USA, 2005)

(116’)

Deze film is een bewerking van het bekende SF-boek van Herbert George Wells dat wij ooit lazen in de 1ste of 2de kandidatuur Germaanse en waarvan wij ons nog herinneren dat het redelijk langdradig was. Spielberg heeft het verhaal echter aangepast aan de 21ste eeuw en uit een interview van Robin Lynch met Tim Robbins [in Humo, nr. 3383, 5 juli 2005, pp. 140-141] leren we dat Spielberg het beschouwde als een ‘aardig tussendoortje’, omdat hijzelf en Tom Cruise in 2004 toevallig een half jaartje vrij hadden. Op de Index-pagina van Film/tv/dvd [nr. 555, september 2005, pp. 63] wordt Spielbergs prestatie heel correct geëvalueerd in één zinnetje: ‘Spielbergs verbluffend in beeld gezette, af en toe bijzonder angstaanjagende maar toch niet overtuigende H.G. Wellsverfilming over de vijandige bezetting van de aarde’.

Het is inderdaad ongelooflijk wat ze met die digitale trucages allemaal weten aan te vangen tegenwoordig: die levensechte door de straten stappende driepoten die dan ook nog eens weerspiegeld worden in een autoruit, die aliens die in een kelder over kapotte meubelen kruipen, zinkende boten, een neergestorte boeing, weidse landschappen die kleven van het bloed en bijvoorbeeld ook (ongetwijfeld het meest spookachtige fragment van de film) een compleet in brand staande sneltrein die denderend en sissend een spoorwegovergang passeert. En toch weet de film niet echt te overtuigen. Debet daaraan: het zwakke scenario.

In het begin leren we de hoofdpersoon (Tom Cruise) kennen als een havenarbeider die met zijn hefkraan zware containers tot op de centimeter nauwkeurig op een truck weet te plaatsen en even later blijkt hij heel veel af te weten van motoren. Je denkt dan: ha, die gaat later in een moeilijk te besturen ruimtetuig tegen aliens moeten vechten en door zijn technische kennis gaat hij de ruimtetuigen van die aliens weten te saboteren. Maar nee, ofschoon zijn chef hem nog smeekt om diezelfde dag nog terug te komen werken en Ray Ferrier (zo heet de rol van Cruise) dit weigert met de vakbondregels als argument, blijkt dat vakkundig omgaan met het plaatsen van containers nergens in de film een functie te hebben en Rays kennis van motoren dient enkel om hem met zijn kinderen in een auto te laten vluchten (alle auto’s zijn namelijk stilgevallen als de driepoten uit de grond komen). Dat soort film dus: spannend, redelijk oppervlakkig en gericht op een kijksessie in gezinsverband.

Want Ray Ferrier blijkt een nonchalante, nogal egocentrische gescheiden vader te zijn die een weekendje op zijn puberende zoon en kleine dochtertje mag (moet) passen, natuurlijk net wanneer all hell breaks loose, wat hem in staat stelt om met die kinderen een queeste naar Boston te ondernemen (zijn vrouw en haar nieuwe man zitten daar bij haar ouders) en te tonen dat hij toch een goede huisvader kan zijn als het erop aankomt. Het is een beetje een tweeslachtige rol voor Tom Cruise die nooit werkelijk uit de verf komt, net zomin trouwens als het rolletje van Tim Robbins die in het midden van de film een in een kelder gevluchte en uiteindelijk doorslaande verpleger moet uitbeelden. Verder ontpopt dat dochtertje, dat in het begin nog een bijzonder intelligente en vroegrijpe indruk maakte, zich gaandeweg tot een irritant krijsend en hyperventilerend wicht, terwijl die zoon, ook ergens in het midden van de film, om God Weet Welke Reden beslist om er alleen vandoor te gaan, want ‘hij moét het absoluut zien’ als het leger de aliens aanvalt.

Er zitten trouwens nog meer non sequiturs in het verhaal die de film geen goed doen. Die driepoten werden miljoenen jaren geleden door aliens in de grond verstopt op aarde en nu komen die aliens hen via bliksemstralen bemannen. Hoe wisten die aliens miljoenen jaren geleden dat er ooit mensen op aarde zouden rondlopen? En waarom heeft men (bijvoorbeeld tijdens het graven van metrotunnels) nooit zo’n driepoot ontdekt? Uiteindelijk gaan de aliens tenonder aan een aardse bacterie waar de mens immuun voor is (geworden), maar hoe komt het dan dat op het einde die driepoten beginnen te wankelen als beschonken matrozen terwijl het toch alleen de aliens in die driepoten zijn die aangetast werden? Oké als ze dan zo’n driepoot niet meer weten te besturen en tegen een gebouw laten lopen, maar die driepoten vallen vanzelf omver! Enfin, zoals gezegd: het verhaaltje op zich is nogal flodderig (zoals zo vaak in SF-verhalen, het zijn niet allemaal 2001 A Space Odyssey’s) maar de trucages zijn knap en een aantal sequensen zijn best wel spannend.

In het interview met Tim Robbins wordt gevraagd of de film een politieke parabel is en of het gaat over de angst voor het onbekende na 9/11. Antwoord van Robbins: ‘Misschien wel. Iedere generatie trekt zijn eigen lessen uit het verhaal en leest er zijn eigen angsten in, denk ik. Toen Wells het boek schreef, was het een waarschuwing tegen de industrialisering en de modernisering. Toen Orson Welles er een hoorspel van maakte in de jaren ’30, haakte het in op de angst voor het fascisme in Europa. En toen het in de jaren vijftig verfilmd werd, zag iedereen er een waarschuwing in voor het Rode Gevaar. Vandaag zijn we weer van wat anders bang. Elk tijdperk kan het boek herinterpreteren: vandaar ook dat het een echte klassieker is’.

Quotering: *** (27 juli 2015 – opgenomen van Proximus TV)

Na een tweede visie. In zijn recensie in Film/tv/dvd [nr. 555, september 2005, p. 34] noteerde Michel Sabbe in verband met het verblijf in de kelder: ‘Bovendien recycleert Spielberg hier een beroemde sequentie uit z’n eigen Jurassic Park’. Sabbe doelt hier op de alien-tentakel die voorzichtig de kelder onderzoekt waarin Ray en zijn dochter en de verpleger verborgen zitten, een scène die inderdaad zeer sterk doet denken aan de sequens in Jurassic Park wanneer die twee kleine dinosauriërs in het laboratorium op zoek zijn naar verborgen mensen. Maar Sabbe ziet dat als iets negatiefs, als een soort zelfplagiaat. Ten onrechte! Spielberg verstopte nog andere gelijksoortige knipoogjes, dat wil zeggen: verwijzingen naar zijn vroegere films, in War of the Worlds. Het tweetonige bromgeluid dat de tripods uitstoten, doet heel sterk denken aan de geluiden waarmee de aliens communiceren op het einde van Close Encounters of the Third Kind. En wanneer in een bos de kledingstukken van door laserstralen gedode mensen neerdwarrelen als sneeuw, dan is dit een echo van de asse van verbrande Joden die neerdwarrelt als sneeuw in Schindler’s List. Spielberg heeft deze dingen dus met opzet in zijn film gestopt. Het zijn inside jokes voor de kenners van Spielberg-films. Eigenlijk zou onze waardering hierom met een halfje naar omhoog moeten gaan.

28-07-2015 om 03:03 geschreven door Eric De Bruyn  

Meer Gheluck ende Heer Profijt (anoniem) circa 1550

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 76-104 = Meer Gheluck ende Heer Profijt ed. 1946] [Hummelen 1 J 4]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Een esbatement of rederijkersklucht.

Situering / datering

Meer Gheluck ende Heer Profijt (489 verzen) is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). De codex, afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije, wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek van Utrecht (nr. 8.K.28). Meijling is van mening dat het stuk een West-Vlaamse oorsprong heeft [ed. 1946: XXII]. Aanwijzingen voor een datering zijn er niet, maar net als de andere stukken uit de codex zal deze klucht hoogstwaarschijnlijk dateren uit het midden van de zestiende eeuw.

Inhoud

Meer Gheluck en Heer Profijt zijn twee rondzwervende boeven. Omdat ze geen geld meer hebben, trekken ze naar het gasthuis, waar ze doen of ze een vreemde ziekte hebben. Door deze ziekte moeten ze zogenaamd altijd eten en drinken. De gasthuismeester trapt aanvankelijk in hun list en voorziet hen van spijs en drank. Dan begint hij echter wantrouwig te worden en hij haalt er een dokter bij. Deze gebruikt een trucje (hij zegt dat hij de meest zieke van de twee zal verbranden om met de asse de minst zieke te helpen) zodat Meer Gheluck en Heer Profijt door de mand vallen en hun biezen pakken. Zij willen zich echter wreken. Heer Profijt gaat de dokter melden dat de gasthuismeester overvallen werd en zwaar gewond is. Samen haasten zij zich naar het gasthuis en om sneller te kunnen lopen, geeft de dokter zijn pantoffels en zijn tabbaard in bewaring aan Heer Profijt. Deze moet de kledingstukken dan maar achterna brengen (want hij doet ook nog of hij valt), maar in plaats daarvan gaat hij ze samen met Meer Gheluck verlappen. De medicijnmeester schakelt de baljuw in die de boeven al gauw vangt en op de pijnbank legt. De twee worden door de baljuw handig tegen elkaar uitgespeeld (hij laat hen elkander geselen) zodat ze vlot schuld bekennen. Ten slotte worden ze door de baljuw uit de streek verbannen.

Thematiek

Vanuit burgerlijk perspectief wordt hier aan negatieve zelfdefiniëring gedaan. Het negatieve zelfbeeld is heel duidelijk de onbetrouwbare landloper.

Receptie

De thematiek en de oorsprong van de tekst (een rederijkerskamer in Brouwershaven) wijzen in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Deze klucht is zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

Enige levendigheid valt dit toneelwerkje niet te ontzeggen, al is er hoegenaamd geen sprake van een meesterlijke tekst. Meijling (de tekstbezorger) noteerde: ‘De intrige is aardig gevonden, de uitwerking is vlot en boeiend. Een snelle afwisseling van tonelen en een vlotte dialoog zijn eveneens niet te onderschatten deugden. We vinden hier zowaar iets van karaktertekening. (…) Psychologisch verantwoord is het optreden der twee boeven tegenover elkaar als ze in het nauw zitten en tegelijkertijd hun poging om elkaar bij de geseling wat te sparen, al gunnen ze elkaar wel iets. Neen, zouteloos is dit esbatement zeer zeker niet, en het strenge oordeel van Dr. Meertens mag m.i. vooral voor dit stuk niet geheel gelden. (…) Dit esbatement is zonder twijfel het beste van de verzameling’ [ed. 1946: VI].

[explicit 20 december 1992 / 26 juli 2015]

27-07-2015 om 02:47 geschreven door Eric De Bruyn  

Een Crijsman die eens buermans paert steelt (anoniem) vóór 1555

[Teksteditie in: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven, Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 55-75 = Een Crijsman die eens buermans paert steelt ed. 1946] [Hummelen 1 J 3]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Het opschrift luidt: ‘Een Esbatement van vijf personagien van 1 Crijsman die eens buermans paert steelt’. Het betreft dus een ‘esbatement’ of rederijkersklucht. Het woord ‘buerman’ moeten we ongetwijfeld begrijpen als ‘boerman, boer’. ‘Crijsman’ = krijgsman.

Situering / datering

Een Crijsman die eens buermans paert steelt (482 verzen) is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). De codex, afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije, wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Meijling meent dat het toneelwerkje van Hollandse oorsprong is [ed. 1946: XXII]. De enige aanwijzing voor een datering van het stuk is de vermelding in vers 13 van Carolus Quintus (Karel V) die voor vrede in het land heeft gezorgd, zodat de hoofdpersoon (een huursoldaat) geen werk meer heeft. Dit laat vermoeden dat de tekst dateert van vóór 1555 (het jaar van Karels troonsafstand).

Inhoud

Een zonder werk gevallen huursoldaat (genaamd Gheen Gelt Nut, vergelijk vers 86) is op zoek naar geld. Hij gaat dus naar een waard en maakt deze wijs dat hij een paard heeft dat hij wil verkopen. Hij belooft de waard een vergoeding als deze de volgende dag het paard voor hem naar de markt wil brengen. ’s Nachts steelt hij echter het paard van de herbergier. De volgende morgen herkent de verwonderde waard zijn eigen paard en het kost de krijgsman enige moeite om hem ervan te overtuigen dat hij zich vergist. Op de markt ontmoet de waard een paardenkoopman en hij begint te onderhandelen. De paardenkoopman blijft echter afbieden en het is pas wanneer de krijgsman optreedt als ‘makelaar’ en een compromis voorstelt, dat de koopman toehapt. De waard krijgt zijn vergoeding en de krijgsman pakt zijn biezen met het geld. Als de waard weer thuiskomt, krijgt hij van zijn bazige vrouw op zijn donder omdat het paard gestolen is. Het slot van het stuk ontbreekt helaas in de codex.

Thematiek

Vanuit burgerlijk perspectief wordt hier aan negatieve zelfdefiniëring gedaan. De negatieve zelfbeelden zijn de bazige vrouw, de dwaze boer die zich laat bedriegen (vergelijk vers 174: Alzoo zal men temet die boeren pollen) en zijn vrouw de broek laat dragen (vergelijk de verzen 367-375) en de onbetrouwbare rondtrekkende huursoldaat.

Receptie

De thematiek en de oorsprong van de tekst (rederijkerskamer van Brouwershaven) wijzen in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Deze klucht is zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

Hoogstaande literatuur kan men dit niet noemen. Vooral de manier waarop de waard zich vrij plots toch laat overtuigen van het feit dat het niet om zijn eigen paard gaat, komt erg ongeloofwaardig over.

[explicit 5 december 1992 / 25 juli 2015]

25-07-2015 om 17:21 geschreven door Eric De Bruyn  

tCalf van wondere (anoniem) vóór 1559

[Teksteditie in: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven, Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 25-54 = tCalf van wondere ed. 1946] [Hummelen 1 J 2]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Het opschrift luidt: ‘Een esbatement van 5 personagien, ghenaemt tCalf van wondere’. Het betreft dus een ‘esbatement’ of rederijkersklucht.

Situering / datering

tCalf van wondere (488 verzen) is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). De codex, die afkomstig was uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije, wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Meijling acht een West-Vlaamse oorsprong van het toneelwerkje waarschijnlijk [ed. 1946: XXI]. Uit een aantekening op het einde van de tekst blijkt dat het stuk door de Rode Lelije werd opgevoerd in 1559, wat dus meteen de terminus ante quem vormt voor het ontstaan ervan. De vermelding van Moyses dooren in vers 483 is misschien een aanwijzing dat de klucht werd overgeschreven van de gelijknamige rederijkerskamer van ’s-Hertogenbosch, die het dan weer van elders zou hebben (zie de vermoedelijke West-Vlaamse oorsprong). Of vergiste Meijling zich en is het stuk oorspronkelijk afkomstig uit ’s-Hertogenbosch? Dit blijft onduidelijk.

Inhoud

Steven, een boer die veel van drinken houdt, moet van zijn vrouw naar de markt om boter, eieren, karnemelk en een kalfshuid te ruilen voor huishoudelijke benodigdheden. In de stad wordt hij meegelokt door een herbergmeid. In de herberg wordt hij door de waard, de waardin en de meid dronken gevoerd en beroofd van zijn waren. Terwijl hij slaapt, naait de waard hem in het kalfsvel om hem voor de gek te houden. Als Steven zijn roes uitgeslapen heeft en wakker wordt, maken ze hem wijs dat hij veranderd is in een kalf. De waard verkleedt zich als pastoor om het kalf te dopen en te belezen. Als Steven gevraagd wordt hoe hij moet heten, zegt hij: het calf van wondere (het wonderlijke kalf).

Ondertussen is Truye (de vrouw van Steven) op zoek naar haar man. Als zij hem ziet in het kalfsvel, denkt zij dat hun eigen kalf uit de dood verrezen is en zij koopt het van de waard. Thuis wil het ‘kalf’ echter niet eten van zijn voeder en Truye, die denkt dat het ‘kalf’ ziek is, gaat de slachter halen (ook weer een rol voor de waard). Zo komt de waarheid aan het licht en een woedende Truye jaagt het ‘kalf’ terug de stal in.

Thematiek

Vanuit burgerlijk perspectief wordt hier aan negatieve zelfdefiniëring gedaan. De negatieve zelfbeelden zijn: de dwaze boeren en de onbetrouwbare herbergiers (marginalen binnen de stad).

Receptie

De thematiek en de oorsprong van de tekst (rederijkerskamer van Brouwershaven) wijzen in de richting van stadsliteratuur en burgermoraal. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

tCalf van wondere is manifest zuiver profaan van aard.

Aantekeningen

In de secundaire literatuur valt over deze klucht niet veel terug te vinden. Het is dan ook een zeer middelmatig toneelwerkje.

[explicit 2 december 1992 / 24 juli 2015]

24-07-2015 om 21:03 geschreven door Eric De Bruyn  

De Stille Vriend (Gerard Reve) 1984

[Roman, heruitgegeven in: Gerard Reve, Verzameld Werk – deel 4, Uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam-Antwerpen, 2000, pp. 315-404]

Het hoofdpersonage, een zekere Speerman, ontmoet in Amsterdam een jongen op de tram die hem herinnert aan een andere jongeman waarmee hij jaren daarvoor een zeer kortstondige seksuele relatie had. Die andere jongeman heette Marcel, werkte in een viswinkel en was weinig van zeggen (vandaar de titel). Na één middagje seks ziet Speerman de jongen nog één keer (hij heeft een gebakken schol gestolen in de winkel en brengt die dan naar Speerman) en daarna nooit meer. Of was die jongen op de tram de ouder geworden Marcel? Op pagina 360 luidt het: ‘Schrijven, jawel, maar wat, en waarover? Was dit alles een verhaal, als hij het ging opschrijven? De ontmoeting met de jongen, in de Stoofsteeg, was niets, zelfs als men die kleurde met de belachlijke dagdromen, avonddromen dus, van een niet meer jong zijnde jongensjager.’ De ironie van Reve’s ironie: het verhaal is niets, maar tegelijk leest de lezer een boek met datzelfde verhaal erin, maar tegelijk is dat verhaal nog altijd: niets!

Op het einde zit Speerman weer in zijn woning in het buitenland. Er zijn in de buurt soldaten op maneuver: ‘Ach, wat waren het een lieve jongens! Ze hadden niet eens wapens bij zich, en dat was ook niet nodig, want in wie zoude het opkomen, hun kwaad te willen doen?’ [p. 391]. Eén onder hen herinnert Speerman aan een soldaat die hem als jongetje meenam naar de bioskoop én aan Hans, een lieve soldaat met wie hij een relatie had toen hij diende als luitenant in Indonesië. Ten slotte staat hij voor het Maria-beeldje in zijn huis: hij bekent Maria dat dat verhaal over Hansje verzonnen was, toont haar zijn manlijk deel en vraagt Haar om voor hem en voor alle mensen te bidden.

Altijd maar meer van hetzelfde dus, en dat hetzelfde is bijzonder mager. Wij hebben wel eens horen beweren dat echte grote schrijvers altijd een monolithische thematiek hanteren. Kan zijn, maar Gerard Reve is dan wel een prachtig voorbeeld van de stelling dat schrijvers die een monolithische thematiek hanteren, niet altijd grote schrijvers zijn. Met De Stille Vriend heeft Reve nog maar eens een flutroman geschreven, zo mogelijk nog flutteriger dan De Vierde Man of Wolf. Homo-erotiek en sollen met het katholicisme. Dat hoogdravende, archaïserende stijltje. Een structuur die met haken en ogen aan elkaar hangt. Eindeloos ouwehoeren (onder meer over het slaan en martelen van de aanbedene) en dan plots met een paar zinnetjes er een gewichtige draai aan geven. Ook hier weer, Op pagina 399 streelt Speerman Hansje, ‘waarbij hij met zijn vingertoppen onontkoombaar onder de huid de kontoeren van diens doodshoofd had gevoeld. Op zichzelf was dit laatste niets bijzonders: zelden had Speerman bij een man of een jongen nedergelegen zonder de aftekening van diens doodshoofd te zien of al tastend te voelen.’

Het weinige, enigszins positieve dat kan vermeld worden, is de sporadische humor, vaak in de vorm van ironie. Op pagina 371 herleest Speerman enkele van zijn notities (geschreven toen hij dronken was) en hij vraagt zich angstig af of hij in ‘zondige hoogmoed’ God niet belasterd of beledigd heeft. Een aantal bladzijden verder staat hij naar die lieve soldaat te kijken en beeldt hij zich in dat God zelf staat mee te kijken en dat diens goddelijk deel ‘eveneens stijf en groot’ wordt [p. 388]. Op pagina 401 signaleert Speerman dat hij wel vaker staat te masturberen vóór een Maria-beeld: ‘Onzedelijk of afkeurenswaardig was dit niet, en kon het ook nooit zijn, zolang het tot Haar eer en glorie strekte en bedoeld was.’ Of nog, als Speerman het heeft over zijn ‘opgeschroefde verbeelding’: ‘In boeken, ja, in een bepaald soort hoogdravende boeken vol fantasterij, daarin kwamen dit soort dingen voor, maar Speerman had altijd op dat soort geschriften met minachting neergezien’ [p. 392].

In wezen toont een boek als De Stille Vriend Reve’s complete afgang als auteur aan, in elk geval na 1974 (zijn romans uit de jaren zestig en uit het begin van de jaren zeventig hebben we nog niet gelezen) en men kan zich terecht afvragen of een roman als deze ook was uitgegeven, indien de auteur niet Gerard Reve heette. In zijn recensie van het boek in De Nieuwe [jg. 20, nr. 1071, 20 december 1984, pp. 24-25] noteerde Hugo Bousset: ‘(Reve) heeft na 1970 nog één hoogtepunt gekend: zijn “liefdestrilogie”, bestaande uit De taal der liefde (1972), Lieve jongens (1973) en Het lieve leven (1974). In die trilogie krijgt het “revisme” vaste vorm: het aanbieden van de aanbeden knaap aan de vaste relatie, de sadomasochistische rituelen, de Mariaverering en vooral het zelfbevredigend vertellen daarover. Daarna heeft Reve zich in enkele nieuwe romans bezondigd aan autoplagiaat.’ Over De Stille Vriend luidt het, toch nog een beetje té welwillend: ‘Wie het werk (van Reve) op afstand volgt, wordt geconfronteerd met thematische herhaling, steeds dezelfde stilistische tics en een vrij zwakke compositie.’ Die vrij mag hier rustig wegvallen.

De diagnose die Luc Verhuyck stelde in Boekengids [jg. 63, nr. 1, januari-februari 1985, pp. 11-12], is zeer correct. Hij schrijft: ‘U merkt het al, de structuur van deze roman is bijzonder losjes. Het lijkt wel alsof Reve moeite heeft gehad om een langer verhaal te schrijven, want van de twaalf hoofdstukken hangen de laatste drie nog slechts met haken en ogen aan de rest. (…) Toch is de thematiek (stilaan) afgezaagd en eigenlijk zijn Reves boeken al te voorspelbaar geworden om nog echt te blijven boeien. Er zitten nauwelijks vernieuwende impulsen in, alleen het decor en de homofiele medespeler(s) veranderen. Er zijn weinig auteurs die zo vasthoudend op hetzelfde aambeeld blijven slaan en zo een dergelijk stereotiep oeuvre hebben bij elkaar geschreven. Als men dus telkens Reves nieuwe boek leest, wordt men langzamerhand in slaap gesust. (…) Met De stille vriend bevinden we ons ver van Gerard Kornelis van het Reves De avonden of Werther Nieland. Reve schrijft nu andere boeken, literaire draken eigenlijk, zoals alleen hij die kan blijven publiceren, maar waarbij men zich toch ernstig kan afvragen of ze zichzelf wel zullen overleven.’ Gevatheidsprijs!

Quotering: * [explicit 23 juli 2015]

24-07-2015 om 02:54 geschreven door Eric De Bruyn  

SPIES & GLISTRUP (Christoffer Boe) (Denemarken, 2013)

(110’)

Het verhaal (based on real events – and some not so real) van Simon Spies (spreek uit zoals in: werpspies, niet op zijn Engels), eigenaar van een Deens reisbureau die met de hulp van zijn boekhouder Mogens Glistrup in de jaren zestig en zeventig via allerhande half-legale trucjes en achterpoortjes fortuin maakt en belastingen ontduikt, tot de Deense staat achter hen aan gaat en Glistrup een politieke partij opricht met de bedoeling het hele staatssysteem om te vormen. Spies, die zich jarenlang te buiten ging aan hedonistische seks, drugs en alcohol, overlijdt in 1985 en Glistrup komt in de gevangenis terecht.

Spies & Glistrup probeert via de filmposter en de dvd-cover de aandacht te trekken via het aantrekkelijke billenpaar van een Deense blondine, maar in de film zelf is daar niets van terug te vinden. De wel aanwezige blootscènes zijn lomp en flodderig in beeld gebracht, en ook voor de rest is dit een weinig geslaagde prent. De hoofdpersonen komen bijzonder onnozel en onsympathiek over en hun geschiedenis (blijkbaar grotendeels authentiek dus) wordt op een zeer rommelige, onsamenhangende wijze, met talloze ellipsen en onduidelijkheden, verteld. Na een uurtje heb je het wel gehad en begint het fameus vervelend te worden, heel deze Deense biopic. Afrader.

Quotering: ** (22 juli 2015 – dvd – bib Brecht)

23-07-2015 om 22:05 geschreven door Eric De Bruyn  

Jan Goemoete (anoniem) vóór 1559

[Teksteditie in: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 1-24 = Jan Goemoete ed. 1946] [Hummelen 1 J 1]

Auteur

Een anoniem gebleven rederijker.

Genre

Het opschrift van de tekst luidt: ‘Een esbatement van vijf personagien, ghenaemt Jan Goemoete’. Een esbatement of rederijkersklucht dus.

Situering / datering

Jan Goemoete is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis van Brouwershaven (Zeeland). De codex, die afkomstig is uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije, wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Meijling acht een West-Vlaamse oorsprong van het toneelwerkje waarschijnlijk [ed. 1946: XXI]. Uit een aantekening op het einde van de tekst blijkt dat het stuk door de Rode Lelije werd opgevoerd in 1559, wat dus meteen de terminus ante quem vormt voor het ontstaan ervan.

Inhoud

Jan Goemoete wil zijn vrouw Bate Scorfnuese niet helpen bij het bakken van pannenkoeken en het doen van de was, want dat is allemaal veel te moeilijk en te zwaar voor hem als oudere man. Na wat over en weer geruzie stelt Jan voor dat hij zich zal laten verjongen, dan zal hij weer dynamisch en krachtig zijn. Hij krijgt van Bate geld en daarmee trekt hij naar Meester Proefal, een kwakzalver, die hem instrijkt met een zogenaamde zalf (eigenlijk is het pek) en zegt dat hij enkele uren op zijn bed moet gaan rusten en veel bier drinken, dan zal hij weer jong worden.

Als Jan thuiskomt, trekt hij de lakens van het bed zodat hij op de veren daaronder kan gaan liggen (hij denkt namelijk dat dat de bedoeling was van de Meester). De veren plakken natuurlijk aan zijn lijf zodat hij eruit ziet als een bepluimde duivel en Bate en de buurvrouw de daver op het lijf jaagt. Meester Proefal moet er weer aan te pas komen om de duivel te bezweren, maar als blijkt wie er onder de pluimen zit, wil Bate haar man meteen aan het wassen zetten, want hij voelt zich nu met die veren zo licht en jong als een pasgeboren kuiken. Er ontstaat weer ruzie maar Meester Proefal kan de twee partijen verzoenen: Jan Goemoete mag zich voortaan Jan Sprinchaen noemen en hij zal de vuile kleren helpen inzepen en wassen. Als dit echter weer blijkt te mislukken, willen Bate en haar vriendin Jan eens flink afrossen, maar deze neemt de benen naar ‘cleuwerskerke in sinte mallegems strate’ [vers 491].

Thematiek

Vanuit burgerlijk perspectief wordt hier aan negatieve zelfdefiniëring gedaan. De negatieve zelfbeelden zijn ditmaal: de bazige vrouw, de dwaze pantoffelheld en de bedrieglijke kwakzalver.

Receptie

De thematiek en de oorsprong van de tekst (rederijkerskamer in Brouwershaven) wijzen duidelijk in de richting van stadsliteratuur en burgermoraal. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Jan Goemoete is manifest zuiver profaan van karakter.

Aantekeningen

Deze klucht is in onze literatuurgeschiedenissen van na de Tweede Wereldoorlog (de codex werd pas kort voor 1943 ontdekt) onzichtbaar. Het is dan ook een werkje met weinig literaire waarde. In zijn inleiding noteert tekstbezorger Herman Mijeling in verband met de hele codex: ‘Literair zijn de stukken niet van veel belang. Het ietwat bitse oordeel van Meertens [die de codex ontdekte, edb]: “Enige kunstwaarde valt ook in het werk van dit gilde niet te bespeuren”, moge (…) in zijn algemeenheid wat te onrechtvaardig zijn uitgevallen, zelfs de promovendus, die een begrijpelijk zwak voor zijn onderwerp gaat koesteren, is niet in staat de gebreken te verdoezelen. Hij zal moeten toegeven, vooral na kennismaking met dat wat zeker door een inwoner van Brouwershaven vervaardigd is, dat in het nest, waarin de koekoek Cats zou worden uitgebroed, verder enkele kwetterende en sjilpende mussen ter wereld kwamen. Met welk beeld overigens noch iets hatelijks ten opzichte van Cats, noch van Brouwershaven bedoeld wordt’ [ed. 1946: I].

Jacob Cats werd inderdaad geboren in Brouwershaven, een klein havenstadje op Schouwen-Duiveland. Voor ons was Jan Goemoete eigenlijk enkel interessant omwille van de negatieve, want bedrieglijke rol die de kwakzalver erin speelt.

[explicit 8 november 1992 / 22 juli 2015]

22-07-2015 om 21:50 geschreven door Eric De Bruyn  

LA VENUS A LA FOURRURE (Roman Polanski) (Frankrijk, 2013)

(96’)

Thomas (Mathieu Amalric) heeft een toneelbewerking gemaakt van de bekende roman van Leopold von Sacher-Masoch en houdt nu audities voor de vrouwelijke hoofdrol. ’s Avonds, als iedereen al weg is en het aan het onweren is, komt Vanda (Emmanuelle Seigner) veel te laat binnenvallen. Aanvankelijk maakt zij de indruk een ordinair, dom en hoerig type te zijn en wil Thomas snel van haar af, maar als zij het toch gedaan krijgt om auditie te mogen doen, blijkt zij plots een pracht van een actrice en raakt Thomas meer en meer in haar ban. Gaandeweg beginnen het toneelstuk en de werkelijkheid met elkaar verweven te raken en ontpopt Vanda zich niet alleen in de gespeelde scènes maar ook daarbuiten tot een onvervalste meesteres. Het eindigt ermee dat zij Thomas zover krijgt de vrouwelijke hoofdrol te vertolken (op hoge hakken en met rode lippenstift) en dat zij hem achterlaat in het theater, vastgebonden aan een fallusachtige pilaar.

Polanski, die een toneelstuk van David Ives bewerkte en verfilmde (samen met de auteur overigens), heeft in deze film zijn rond wezens van het vrouwelijk geslacht draaiende obsessies en demonen nog eens kunnen loslaten. Masochisme, de meester/slaaf-verhouding tussen man en vrouw, fetisjisme, travestie: het zijn zaken die Polanski blijkbaar wel aanspreken (was het niet in Le Locataire dat hij zelf ook al eens als vrouw verkleed ging?) en in zijn visie is het steeds de man die naar de (het?) pijpen van de vrouw danst. Helaas lopen wijzelf niet zo warm voor dat gedoe rond domineren en slaafje spelen en van fetisjisme voor bont hebben wij ook geen last, zodat de thematiek van deze film niet direct ons kopje thee is.

Niet dat het hier een totaal mislukte prent betreft, al is het dan ook eerder een op beeld vastgelegd toneelstuk: in het begin travelt de camera het theater binnen, heel de film speelt zich verder af in dat theater met enkel Thomas en Vanda, en op het einde travelt de camera weer naar buiten. De grote troef van deze La Vénus à la Fourrure lijkt ons persoonlijk Polanski’s levenspartner Emmanuelle Seigner. Niet alleen ziet zij er anno 2013 uit als een bijzonder appetijtelijke, lekker vlezige en dus eigenlijk erg on-Franse milf (en natuurlijk is het wachten op het moment dat zij op de scène in sexy lingerie staat te paraderen, waarna zij op het einde nog een helaas wat te zedig in beeld gebracht naaktdansje in Griekse tragedie-stijl mag uitvoeren), maar bovendien toont zij zich hier een zeer getalenteerde actrice die moeiteloos met één vingerknip van het ene stijlregister (turbo-Frans wauwelende, ordinaire slet) naar het andere (Algemeen Beschaafd Frans sprekende edeldame) switcht (op een bepaald moment spreekt zij zelfs Frans met een Duits Marlene Dietrich-accent) en nu eens zeer overtuigend een verleidelijke Venus neerzet, en dan weer een griezelige schikgodin. Mathieu Amalric wordt volledig meegetrokken in deze theatrale wervelwind en men vraagt zich af waarom Polanski de rol van Thomas niet zelf speelde. Wellicht omdat hij dan toch wat te veel in de kaarten van zijn nogal perverse obsessies zou laten kijken?

Quotering: *** (2de visie: 21 juli 2015 – dvd – bib Wuustwezel)

22-07-2015 om 20:54 geschreven door Eric De Bruyn  

VRUCHTEN (FRUIT)

[Vergelijk voor de topos ‘vruchten (fruit)’ ook altijd de topoi ‘boom’ en ‘boomgaard’.]

1 Vruchten (fruit) // liefde & erotiek

[Falkenburg 1991: over bloemen en vruchten als liefdes- en smaakmetaforen in de religieuze Zuid-Nederlandse dichtkunst rond 1500.]

Tghevecht van minnen ed. 1964 (1516)

- 46 (verzen 42-43). Rederijkerslyriek. Want die ghestadelijck mint moet dicwil suchten, / Claghen en karmen der minnen vruchten. Liefdessmart.

Mars en Venus ed. 1991 (vóór 1517?)

- 238 (verzen 99-100). Rederijkersspel. Pallas tot Juno over Jupiter: Ghij sijt de weertste bleeven, / Als [lees: al] mach hij wat vruchte elders saijen. Seksueel (vruchten elders zaaien = overspel plegen).

- 252 (vers 320). Een sinneke zegt: Wildt hem die vruchten van minnen ontsteecken. Seksueel.

- 256 (verzen 369-370). Een sinneke over Venus: Tis de gheerde / Daer de vruchten des leevens aen gruijen. Seksueel.

- 268 (verzen 572-573). Mars zegt tot Venus dat zij het overspel wel geheim zullen houden: Men vint so veel secreete plecken / Om saijen jonstighe vruchten heet. Seksueel.

- 296 (vers 1053). Mercurius tot betrapte Mars: Mueten Venus vruchten van u gheschelt sijn? Venus’ vruchten schillen = seks hebben.

Stijevoort II ed. 1930 (1524)

- 193 (refrein 231, verzen 23-24). Zot-erotisch rederijkersrefrein. Woude natuere venus vruchten ghenieten / malcanderen dan wy ten bedde waert dronghen. Seksueel.

- 210 (refrein 240, verzen 9-10). Zot rederijkersrefrein. Ende sy dan venus vruchten smaken / Met helzende ermkens met sachter spraken. Seksueel.

Doesborch II ed. 1940 (1528/30)

- 22 (refrein 8, verzen 11-13). Amoureus rederijkersrefrein, klacht van een minnaar: Haer sancs geruchten, haer eedel vruchten / in swerelts ghehuchten, auent oft nuchten, / duer die felle fortune sijn mij absent nv. Liefdesgenot.

- 233 (refrein 129, verzen 33-34). Zot-erotisch rederijkersrefrein. Lust v fruyt en ghi sijt ten bogaert gerocht, / Ghi souter met uwen cluppel in smijten. Cluppel = fallus. Seksueel.

Bijns ed. 1886 (vóór 1529) - 87 (refrein 23, strofe e, vers 5). Amoureus rederijkersrefrein, liefdesklacht van vrouw. Wanneer sal ick plucken der vruechden vruchten? Liefdesgenot.

- 107 (refrein 29, strofe c, vers 8). Amoureus rederijkersrefrein. Vrouw tot man: Geeft mij de vruchten der reynder minnen. Liefdesgenot.

- 117 (refrein 32, strofe c, vers 14). Amoureus rederijkersrefrein. Meisje tot lief: Wij zelen noch smaken der minnen vruchten. Liefdesgenot.

- 131 (refrein 36, strofe d, vers 1). Amoureus rederijkersrefrein. Meisje tot lief: Der minnen vruchten ic u mildelijck gaf. Liefdesgenot.

- 143 (refrein 39, strofe e, vers 15). Amoureus rederijkersrefrein. Ongelukkig verliefd meisje: Aeylaschen! sijn dit der minnen vruchten. Liefdesgenot.

- 163 (refrein 43, strofe b, verzen 8-9). Amoureus rederijkersrefrein. Ongelukkig verliefd meisje: Tsijn der minnen vruchten: / Nu droeve, nu blijde, nu hoopen, nu duchten. Liefdesgenot en liefdessmart.

- 256 (refrein 68, strofe e, vers 2). Amoureus rederijkersrefrein. Ongelukkig verliefd meisje: In lieften ete ic zeer bitter vruchten. Liefdessmart.

- 317 (refrein 93, strofe a, vers 15). Amoureus rederijkersrefrein. Over oprechte geliefden: Hen honghert altijt naer der minnen vruchten vrij. Liefdesgenot.

sMenschen Sin en Verganckelijcke Schoonheit ed. 1967 (1546)

- 109 (vers 17). Rederijkersspel. Deerste gaat wandelen in de lente en ziet vrijende koppeltjes: Ende venus fruijt sij dicwijls ooc smaecken. Erotisch.

- 146 (verzen 535-536). sMenschen Sin tot Verganckelijcke Schoonheit (= allegorisch: de aardse ijdelheden): Venus sûete fruijt, laet mij smaecken sonder getal / In Venus tente. Erotisch.

Eneas en Dido ed. 1982/83 (1552)

- 204 (verzen 1436-1437). Rederijkersspel. Jupiter is boos omdat Eneas in Carthago zijn tijd verdoet met Dido: Daer Aeneas nu is maijende / Ongheoorlofde vruchten, rijp en grûene! Erotisch.

Vanden .X. Esels ed. 1946 (1558)

- 40 (verzen 18/41). Volksboek. Vermanend refrein gericht tot playboys die pochen over hun veroveringen: Heelt selue tsecreet van Venus vruchten / Hoe dat Venus vruchten ghedeylt, ghenesen zijn. Erotisch.

Testament Rhetoricael II ed. 1979 (1561)

- 209 (fol. 271v, verzen 31-32). Amoureus liedje. Maer wien oyndt verwough / vrau venus zware vruchten. Liefdessmart.

Catechismus der minne ed. 1989 (1564)

- 22 (verzen 131-133). Een ‘minnecatechismus’. De Ridder zegt: Want een minnaer en can niet ghesmaken de fruyten, / Al siet hy sijn lief teghenwoordich floreren, / So wel, voor dat hijt mach allene contempleren. Liefdesgenot.

Het Cieraet der Vrouwen ed. 1983 (1566)

- 23 (verzen 847-850). Artesliteratuur. Naar aanleiding van een recept dat vrouwen seksueel actiever maakt: Light ’t oock aen u, ’t mach den man wel verdrieten, / Mer wilt niet verschieten oft druckelijck leven, / Mer altijt met hem in vruechden vlieten, / Hem latende Venus’ vruchten ghenieten. Seksueel.

2 Vruchten (fruit) plukken // genieten van liefde & erotiek

[Bax 1956: 44-45. ‘In het algemeen kan men zeggen dat vruchten in de Nederlandse taal allerlei sexuele betekenissen konden hebben: mamma, mammae capitulum, genitale muliebre met mons Veneris, venter mulieris en nates; misschien ook die van testiculus. Zaadjes konden symbolen zijn van het semen. Vruchten plukken kon hetzelfde betekenen als bloemen plukken.]

[Vandenbroeck 1989: 164-165. ‘In het algemeen kan men stellen, dat vruchten in de 15de- en 16de-eeuwse Rederijkersliteratuur een veelgebruikt beeld in verband met liefde’s geneugten zijn geweest. (…) Vruchten waren metaforen voor vrouwelijke lichaamsdelen, o.a. in de 16de-eeuwse “Blasons du corps féminin”. (…) In de 15de- en 16de-eeuwse droomboeken staan vruchten soms voor (eventueel zinnelijke) genietingen.’]

Remedia amoris ed. 1985 (I)

- 184 (verzen 103-104). Leerdicht van Ovidius. Sed quia delectat Veneris decerpere fructum, / Dicimus adsidue ‘cras quoque fiet idem’ (but because we delight to pluck the blooms of Venus, ever we repeat, ‘Tomorrow it will be the same’).

Van Altena ed. 1987 (1100-1300)

- 34-35 (nr. III, strofe 3/5/refrein). Een anoniem Occitaans meileid uit de periode 1100-1300: O zoet verlangen mij aan hem te schenken! / Maar hij’s niet hier. Kom, wie plukt nu mijn vruchten? / Ik ben zo hups, maar slaak vaak droeve zuchten, / daar ik mijn man niet zien kan en niet luchten. / (…) Nobele vrouwen, hundert u uw gade, / pluk van dit lied – als ik – de hete vruchten. / Ik ben zo hups, maar slaak vaak droeve zuchten, / daar ik mijn man niet zien kan en niet luchten. Seksueel.

Die Rose ed. 1976 (circa 1280)

- 210 (verzen 12.375-12.376). Allegorische rijmtekst. De oude koppelares leert Suetonfaen dat jonge meisjes al vroeg de liefde moeten bedrijven: Die vrocht van minnen sal si lesen / Alsi in hare joeget sal wesen. Seksueel. Ook in het Franse origineel: Le fruit d’amors, se fame est sage, / Coille en la flor de son aage [Roman de la Rose ed. 1974: 369 (verzen 13.483-13.484)]. Vertaling van Ernst van Altena: Laat ze wijs ’s liefdes vruchten plukken / zolang haar jeugd ’t haar nog doet lukken [Roman van de Roos ed. 1991: 358 (verzen 13.453-13.454)].

Stijevoort I ed. 1929 (1524)

- 92 (refrein 48, verzen 9-11). Amoureus rederijkersrefrein. Een venusjanker zegt: O swaer besueren, vol van dolueren / als mij haer opsien mach ghebueren / bin ic pluckende der minnen vruchten. Liefdesgenot.

Doesborch II ed. 1940 (1528/30)

- 105 (refrein 55, verzen 21-22). Amoureus rederijkersrefrein. Een venusjanker zegt over nijders: Want ic vrese si souden met willen eeten / ende plucken van haren sueten vruchten. Erotisch.

Bijns ed. 1886 (vóór 1529)

- 204 (refrein 54, strofe c, vers 19). Amoureus rederijkersrefrein. Meisje tot lief: Door zijn comste ic vruchten van minne plucke. Liefdesgenot.

Antwerps Liedboek I ed. 1983 (1544)

- 56 (nr. 49, strofe 2, verzen 5-8). Amoureus lied. Een tijtlick fruyt neemt saen de vlucht / Ghepluct ten greonen [lees: groenen] dale, / Men prijst best een volwassen vrucht / Ghelijc een cuyssche smale. Liefdesgenot.

Catechismus der minne ed. 1989 (1564)

- 36 (verzen 554-560). Een ‘minnecatechismus’. De Ridder zegt: Wat doet de minnaers, soet int onpluycken, / Ghebruycken, dat sy minnende begheren, / En plucken de vruchten vander liefden struycken, / Twelck is in liefden een solacelijck gheneren? / Maer wat helpt datmen siet schoon appelen oft peren, / Alsmen daer af en mach noch plucken noch proeuen: / Het sien doet verblyden, maer niet prouen, bedroeuen. Liefdesgenot.

De Verlooren Zoone ed. 1941 (1583)

- 134 (vers 977). Rederijkersspel. De Verloren Zoon klinkt met een hoer: Om plucken der mellodien fruut. Erotisch.

Verlaten Kennisse ed. 1992 (XVIB)

- 109r (verzen 674-675). Rederijkersspel. Verlaten Kennisse zegt tot zondige verleidster: dus Laet ons malcander omhelsen sonder schromen / en vander wellusten bomen soette vruchten plucken. Seksueel.

Amoreuse Liedekens ed. 1984 (circa 1600)

- 184 (strofe 11, vers 4). Liederenbundel. Amoureuze klacht: Een ander pluckt haer vruchten. Liefdesgenot.

3 Bevrucht = zwanger

[Matt Kavaler 1986: 22. Over fruit in de schilderijen van J. Beuckelaer en P. Aertsen. Fruit had linguïstische associaties met vruchtbaarheid, ‘bevrucht’ was de alledaagse term voor zwanger. ‘Er schijnt in de 16de eeuw een veel letterlijker associatie te hebben bestaan tussen vrucht(en) en vruchtbaarheid dan ons metaforisch gebruik van vandaag suggereert.’]

Jan van Beverley ed. 1903 (XVIA)

- 27. Volksboek. So gheschiedet dat sijn huysvrouwe bevrucht wert, ende swaer ghinck van kinde.

Eneas en Dido ed. 1982/83 (1552)

- 218 (verzen 1852-1853). Rederijkersspel. Een sinneke over Dido: Swijcht datte! möghelijck datse bevrucht is! / Daer sonder en can men quaelijck jocken en cussen man!

Vroevrouwen ed. 1987 (circa 1560)

- 124. Medische artestekst. Item inden eersten als die vroe vrou gehaelt wordt tot een vrou die bevruchts is, soo sal die vroe vrou nemen die bevruchte vrouwe bijder hant ende tasten haer pulst.

De Bruyne II ed. 1880 (1579-83)

- 174 (nr. 81, paragraaf 3, strofe 1, vers 15). Siet: een maecht sal ontfangen & bevrucht worden swaer.

4 Vrucht(en) = kind(eren), nageslacht

[Wijsheid 3: 13. Maar gelukkig de kinderloze, die haar reinheid bewaart, / En haar sponde zondeloos weet: / Bij de vergelding der zielen oogst zij haar vrucht!]

Sidrac ed. 1936 (circa 1320)

- 143 (vraag 211). Artestekst. Die kindere salmen minnen ende niet sottelijc. Die kinder sijn vruchte der liede ende alsulke vruchte salmen minnen.

Der Leken Spieghel II ed. 1845 (1325-30)

- 129 (boek II, hoofdstuk 22, verzen 15-20). Leerdicht. Het kindje Jezus vervloekt een ander kind: Die vrucht van dinen zade / Sal cranc sijn, vrooch ende spade, / Ende dine wortelen mede / Sullen sijn zonder vochthede, / Ende dine telghe in dinen daghen / En sullen ghene vruchte draghen. Waarop het kind sterft.

Die Heimlijchede van mannen ende van vrouwen ed. 1893 (1351)

- 141 (verzen 695-697). Artestekst. Over de man bij wie de zaadleiders zijn doorgesneden: Ende, ware hi oec met wiven, / Van hem ne mochte niet becliven / Enich saet dat brochte vrucht.

Tafel van den Kersten Ghelove II ed. 1937 (1404)

- 267 (Winterstuc, hoofdstuk 36, regels 20-23). Theologisch compendium. Over Joachim en Anna: Dese twee waren twintich iaer sonder vrucht ende loefden Gode: waer dat hi hem een vrucht verliende, si souden den Gode te dienste houden ende overgheven.

- 267 (Winterstuc, hoofdstuk 36, regels 31-32). Idem: Dijn vrou Anna sel ontfangen een vrucht, die selte noemen Maria.

- 272 (Winterstuc, hoofdstuk 36, regels 139-140). Omdat Maria gehuwd was met Jozef so wert si behoet, datmense om hoorre vruchte wil niet en steende.

Tafel van den Kersten Ghelove IIIb ed. 1938 (1404)

- 464 (Somerstuc, hoofdstuk 37, regels 72-74). Theologisch compendium. Over vier dingen die bij het huwelijk horen: Dat vierde is die eyndende ende slutende saeck, als is een vruchte te winnen ende die inden dienste Gods op te voeden.

Der vrouwen heimelijcheit ed. 2011 (1405)

- 72 (verzen 245-249). Artestekst. Ghelijc dat gheen boem vrucht en mach / hebben sonder bloeme, als ic besach, / so ne moghen de vrouwen twaren / gheene vrucht oppenbaren, / sine moeten eerst haere bloemen risen.

- 122 (verzen 1317-1320). Alte heete wive en moghen niet / winnen, alse men ghescreven siet, / want sperma verdroeghet hem binnen, / so en moghen zi gheene vrucht winnen.

Der minnen loep I ed. 1845 (1411-12)

- 75 (boek I, vers 1993). Ars amandi. Koning Priamos over zijn zoon Paris: Dese vrucht waer qualick verloren.

Der minnen loep II ed. 1846 (1411-12)

- 9 (boek III, vers 213). Ars amandi. Pasiphaë vrijt elke dag met een stier Tot datsi der vrucht ghenas.

- 37 (boek III, verzen 999-1001). Over Canace: So langhe speelde si mitten broeder, / Dat si wert eens kints moeder. / Doe si der vruchten was ghenesen…

- 75 (boek IV, verzen 723-724). David tot Mikal: Du suls sonder vruchte sterven / Ende Gode ghene kinder erven.

Die Eerste Bliscap van Maria ed. 1978 (1448)

- 114 (verzen 1452-1455). Myteriespel. Joachim tot God over het feit dat hij geen kinderen heeft: O God, here, aensiet mijn grote scaemte, / Hoe ic inden tempel nu ben vercleent, / Om dat ghi my na der natueren betaemte / Gheen vrucht op erterike en verleent.

- 115 (verzen 1471-1472). God zegt: Want Anna sijn wijf, alsoet betaemt, / Die sal een salege vrucht voort bringen.

De Noordnederlandse historiebijbel ed. 1998 (1458)

- 482 (1 Koningen 1). Bijbelvertaling. Ende altoes als si ten tempel quam, so vastede si ende screyde ende bat God dat Hi haer een vrucht verlenen woude. Vergelijk 1 Samuel 1: 7.

Die geboorte van Vrou Margriete ed. 1962/63 (1480)

- 268 (vers 513). Presentspel. Men wenst Margaretha, de dochter van Maria van Bourgondië, veel goeds: en welvaert en gesontheyt / huerder yonger vrucht.

De Roovere ed. 1955 (vóór 1482)

- 129 (verzen 1-3). Vroed rederijkersrefrein. Men vindt moeders die haer vruchten verslaen / Men vindt moeders dier haer kinderen ontlijuen / Men vint moederen die haer vruchten ontgaen.

Robrecht de duuele ed. 1980 (1516)

- 67-68 (regels 56-59). Prozaroman. Ende so wanneer dese hertoghe met sijnder vrouwen begeerde te sijn, badt hi onsen lieven Heere dat hi hem eenighe vrucht wilde verleenen.

Der ix quaesten ed. 1980 (1528)

- C1r. Volksboek. So bekende ada(m) sijn huysvrouwe Euam / en(de) si o(n)tfinck een vruchte en(de) baerde haren sone Caym.

Eneas en Dido ed. 1982/83 (1552)

- 189 (vers 1024). Rederijkersspel. Sinneke tot Dido: Ghij slacht den boom noch sonder vrucht.

5 Vrucht = het Christuskind

Der Leken Spieghel II ed. 1845 (1325-30)

- 286 (boek II, hoofdstuk 42, verzen 9-10/18/26). Leerdicht. Over het Ave Maria: Die vrucht uwes lichamen / Is ghebenedijt! Amen! (…) Benedictus fructus ventri tui (…) Die vrucht uwes lichamen is ghebenedijt.

Hildegaersberch ed. 1981 (circa 1400)

- 91 (nr. 45, verzen 10-12). Geestelijk gedicht. Maria, vrouwe, hemels lucht, / Ic bevele mi der selver vrucht, / Die ghi droecht sonder mans gherucht.

Tafel van den Kersten Ghelove II ed. 1937 (1404)

- 268 (Winterstuc, hoofdstuk 36, regels 40-44). Theologisch compendium. Over Maria: Doe si out was .XIIII. iaer gaf hoer die bisscop vanden tempel oorlof mitten ioncfrouwen thuus te trekken ende inder echtscap te treden, want si alle gebenedyt waren, die vruchte wynnen, om te vorderen ende te haesten totter vrucht, daer alle geslacht souden warden in gebenedijt.

- 271 (Winterstuc, hoofdstuk 36, regels 110-111). Dat is die vrucht Cristus, die daer gebenediet was.

- 276 (Winterstuc, hoofsstuk 37, regel 52). Moeder van Johannes de Doper zei tot Maria: Ghebenedijt is die vrucht dijns buucs.

- 295 (Winterstuc, hoofdstuk 39, regels 140-141). Idem: Gebenedyt bistu onder allen vrouwen ende gebenedyt si die vrucht dijns buucs.

Tleven ons heren ihesu cristi ed. 1980 (1409)

- 84 (hoofdstuk XVI). Een Jezus-leven. Sint-Bernard tot Christus: En bistu niet die ghebenedide vrucht haers onbevlecten lichaems?

Het Handschrift-Jan Phillipsz. ed. 1995 (circa 1473)

- 53 (nr. 25, regels 9-10). Antifoon. Tot Maria: Ende tone ons na desen ellende jhesum / die ghebenedide vrucht dijns buucs.

- 55 (nr. 33, regels 7-8). Antifoon. Tot Maria: is ihesus die vrucht vten houe dijns / buucs voortghebrocht.

Een suverlijc boecxken ed. 1957 (1508)

- 43 (lied XIV, strofe 3, verzen 5-6). Kerstlied. Gabriël tot Maria: ghi sult in uwen lichame / een edel vrucht ontfaen.

Stijevoort II ed. 1930 (1524)

- 14 (refrein 143, verzen 35-36). Vroed rederijkersrefrein, Marialof. Die vrouwen doe vander gracien spraken / mer die vruchten wrochten daer van binnen. Jezus en Johannes de Doper in de buik van hun moeders, Maria en Elisabeth.

- 14 (refrein 143, vers 42). Mer deen vrucht thoonde der ander danck.

- 15 (refrein 143, vers 53). Ende ghebenedyt es dyns lichaems vrucht.

Nieuwpoort: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 220 (verzen 231-235). Rederijkersspel. Onder verwijzing naar Psalm 132: 11 : Daer staet: die heere heift David toe ghezworen / De waerheyt, ende hy, o mensche vercoren, / En zal hem niet bedrieghen (dit es tghevoel) / Vande vrucht zijns buucxs te zetten op zynen stoel, / Twelc de vader beloofde.

Tielt: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 246 (verzen 78-79). Rederijkersspel. Wt dit zoete fruut spruut / Al dat goet es.

Bijns ed. 1875 (1548)

- 98 (boek II, refrein 1, strofe f, verzen 1-2). Vroed rederijkersrefrein. Thoont ons Jezum, ghenadighe moeder vroet. / De vrucht dijns lichaems ghebenedijt.

Testament Rhetoricael III ed. 1980 (1561)

- 167 (fol. 413v, verzen 11-15). Vroed rederijkersrefrein. Over Jozef: met maria zyn ghetraude wyf, by hem omtrent / De welcke daer al zwaer was, met een vrucht beglent / in huer voorzien, eer ye beghinnen porden / want christus was de vrucht, die mids huer consent / in een ghedaente des dienlycx wilde menssche worden.

De Bruyne II ed. 1880 (1579-83)

- 175 (nr. 81, paragraaf 3, strofe 2, verzen 1-2). Gheboren wt der maget Maryen, / die vruchte haers lyfs.

6 Vruchten (fruit) = de zondige aardse ijdelheden

Fabulae ed. 1985 (XIIIb)

- 121 (nr. 66). Fabelverzameling. The tree is the world, whose fruits are diverse pleasures: foods, drin, beautiful women, and the like.

De uure van der doot ed. 1944 (circa 1516)

- 108 (verzen 905-906). Rederijkerslyriek. De zondige ik zegt: Waerom hebbick kettijf ter ondeucht gheneghen, / Dwelck mi rout, tverboden fruyt gheswolghen.

De const van rhetoriken ed. 1986 (1555)

- 80. Vroede rederijkersballade. In de wereld vindt de ik elke dag nieuwe tribulaties: Duer tghulsigh inbijt van deerdsche fruut.

7 Goede en kwade vruchten = deugden en ondeugden

Sancti Eusebii Hieronymi Epistulae ed. 1991 (circa 400)

- 92 (brief 22, paragraaf 19). Brief. In verband met de maagdelijke levenswijze: Mijn zaad brengt honderdvoudig vrucht voort. Deugden.

Tafel vanden Kersten Ghelove IIIa ed. 1938 (1404)

- 341 (Somerstuc, hoofdstuk 20, regels 332-335). Theologisch compendium. Also sijn nu die luden onder malcanderen vermengt, datmen die gueden uten quaden naulick ondersceiden en can. Mer Cristus seit, datmense van haren vrucht sal kennen, dat sijn hair werken, dairmen een yghelic sal bi mercken. Deugden / ondeugden.

Van der navolghinge ons Heren Jhesu Cristi ed. 1954 (XVA)

- 62 (Boek I, hoofdstuk 3, regel 24). Geestelijk prozatraktaat. Ende want men veel meer aendenct te weten dan wel te leven, daer om so dwalen si dicwile ende en brengen bi na gheen of luttel vruchten voert. Deugden.

- 133 (Boek III, hoofdstuk 23, regel 23). Gebed tot Jezus: Uutstorte dijn gracie van hier boven, ende overstort mijn hert mit hemelscen douwe; ghif mi water der devocien om nat te maken dat aensichte der aerden ende voert te brenghen guede vrucht. Deugden.

Brugman ed. 1948a (XVc)

- 249 (Preek 21, regels 18-20). Prekenbundel. Nu mocht yemant vraghe, waer-om dat hem god soe haesten uut te leyden, want hi noch soe veel vruchten hadde moghen doen inden kersten ghelove. Deugdzame daden, deugden.

Leven van Liedwy ed. 1994 (XVd)

- 90 (hoofdstuk 33). Heiligenleven. Maer si moeste noch meer vruchten doen met helpeliken ghebeden. Deugden.

Stijevoort I ed. 1929 (1524)

- 185 (refrein 95, verzen 9-17). Vroed rederijkersrefrein. Goede werken doen = het zaaien van planten die goede vruchten voortbrengen. Stokregel: Die soe sayt of plant die bringt goij vruchten voort. Deugden.

Nieuwpoort: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 228 (verzen 434-436). Rederijkersspel. Maer ic hebbe u alleene wtvercoren, / Op dat ghy vrucht voort brijnghen zoudt menighfuldigh, / Troost ons ghevende. Deugden.

Tielt: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 245 (vers 54-56). Rederijkersspel. Ommers [= steeds] truert, steint, want slevens vruchten vluchten / Van u, ende des rechters iugement vecht / Ieghen u, ach arm, swaet, verblent knecht. Deugdzame werken (die niet zullen helpen bij het Laatste Oordeel: een tegenwerkend personage spreekt).

- 261 (verzen 407-408). Zo toghen sgheests vruchten voort / Liefde, pays, blijschap. Deugden.

Antwerpen: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 278 (vers 27). Rederijkersspel. De stervende mens zegt: Nu ic moet gaen mayen mijns levens vruchten. De goede en slechte dingen die men gedaan heeft in zijn leven: deugden en ondeugden.

Sorgheloos ed. 1977 (1541)

- 117 (verzen 18-19). Rijmprentenreeks. Vermanende strofe: Maer met u goet doet de armen doch charitaten. / So sullen uut u wasschen die gherechte vruchten. Deugden.

Bijns ed. 1875 (1548)

- 131 (boek II, refrein 9, strofe c, verzen 1-2). Vroed rederijkersrefrein. De vrucht der goeder wercken es glorioos, / Seydt ons de wijse man auctentijckelijck.

Bijns ed. 1902 (XVIA)

- 350 (nr. 42, strofe C, verzen 6-7). Vroed rederijkersrefrein. Die vruchten, die vuyt weelden strecken, / Dats alle wulpsheyt ende onreyn daet. Ondeugden.

Vreese des Heeren en Wijsheijt ed. 1968 (circa 1550)

- 404 (verzen 1116-1117). Rederijkersspel. sHeylichs Geests Kennisse zegt: Den rechten wijnstock Broeders aen hem cleeft / Soo brengdij vruchten voort, schoon en blanckelyc. Deugden.

Testament Rhetoricael III ed. 1980 (1561)

- 137 (fol. 395v, verzen 11-12). Vroed rederijkersrefrein. Ghy christene Natien an elcken cant / ghy goddelicke vruchten elck In zyn Iuecht. Voorbeelden van deugdzaamheid en christelijk geloof.

- 182 (fol. 423v, verzen 19-20). Vroed rederijkersrefrein. Een goet menssche brynght huut goe scat vruchten goet / end een quaet brynght huut qua schat Qua vruchten voort. Deugden / ondeugden.

Het Leenhof der Ghilden ed. 1950 (1564)

- 35 (verzen 870-872). Satirische rederijkerslyriek. Quaey vruchten wassen wel diemen niet en plant. / Dus heb ick die cluchtwijs in dichte ghestelt / Om dat meest elck is met zijn selfs gebrec gequelt. Ondeugden.

Bijns ed. 1875 (1567)

- 356 (boek III, refrein 39, strofe d, verzen 7-9). Vroed rederijkersrefrein. Wat sal ic seggen, o rechter, als ghi mij vraecht? / Voor duysent en mach ic antwoorden niet eene. / Soect ghij vruchten aen mij, ghij en vinter geene. Deugden.

De Bruyne II ed. 1880 (1579-83)

- 139 (nr. 73, strofe 3, vers 9). Vroed rederijkersrefrein (Anna Bijns). De zondaar zegt: Soecty vruchten aen my, ghy en vinter geene. Deugden.

De Bruyne III ed. 1881 (1579-83)

- 53 (nr. 100, strofe 1, vers 15). Vroed rederijkersrefrein. De stok: Aen de vruchten salmen den boomgaert kennen. Deugden/ondeugden.

- 85 (nr. 108, strofe 1, vers 15). Vroed rederijkersrefrein (protestants). De stok: het geloofs wercken syn de warachtige vruchten. Deugden.

- 86 (nr. 108, strofe 2, verzen 1-3). Idem. Hoe mogen de vruchten, die van den mensche / al gevonden syn, recht blyven staen / teghen sgeloofs vruchten? Deugden.

- 86 (nr. 108, strofe 3, vers 1). Idem. Noch van de vruchten der godloosen mogen wy spreken. Ondeugden.

- 91 (nr. 109, strofe 3, verzen 1-5). Vroed rederijkersrefrein. Ick ben eenen rechten wynstock, seyt Christus claer, / & myn vader is den ackerman goedertier; wy syn de ranken, o broeders, voorwaer / als wy in synder liefde wandelen fier / dan brengen wy schoon vruchten overvloedich hier. Deugden.

- 130 (nr. 119, strofe 2, verzen 2-3). Vroed rederijkersrefrein. Gelyc sant goet land deckt, dat geen vruchten groeyen, / alsoo werdt de siele duer tdryfsant by Godt bevleckt. Deugden.

- 134 (nr. 120, strofe 2, vers 8). Vroed rederijkersrefrein. De goede christen is als een groene, vruchtbare boom bij het water: der duechden vruchten salmen aen hem aenschouwen. Deugden.

- 171 (nr. 129, strofe 1, verzen 15-16). Vroed rederijkersrefrein. & dat ik goede vruchten sou laten blycken, / dit ist dat ghy my beveelt te doen, Heere. Deugden.

- 202 (nr. 136, strofe 2, verzen 7-9). Vroed rederijkersrefrein. De Nineviters haer in sacken wonden, / waer doer Godt hoorde de lamentatien: / twaren vruchten die Godt wel aenstonden. Deugden.

- 202 (nr. 136, strofe 3, verzen 3-4). Vroed rederijkersrefrein. Volchdy noch den deesem der Phariseen? / Wildy haer vruchten voer penitencie smaken? Ondeugden.

De Verlooren Zoone ed. 1941 (1583)

- 152 (verzen 1374-1377). Rederijkersspel. Aansporing tot de toeschouwers: Ende compt, hoort de materie tot u ghevoughen, / Om nerstich te ploughen als aerbeyders wackere / Int helich woordt Gods den vruchtbaren ackere, / Up dat ghy vruchten voortbrinckt zeer overvloedich. Deugden.

- 212 (verzen 1351-1353). Aansporing tot de toeschouwers: Blyft als vruchtbaer rancke / In Christo Jhesu, den wynstock voor alle dynghen, / Up dat ghy overvloedighe vruchten voort muecht brynghen. Deugden.

De Ontrouwen Rentmeester ed. 1899 (circa 1587)

- 89 (vers 273). Rederijkersspel. Tcleyn Getal moet van God de wijngaard (het aardse leven) goed beheren op dat ick hem daervan goede vruchten brenge warachtich. Deugden.

- 118 (verzen 1129-1130). Tcleyn Getal presenteert zijn vruchten aan God: Dus, Heere, ontfangt doch van uwen wyngaerts vruchten, / Druyfkens, persekens, daykens [dadels?], veyghen overvloedich. Deugden.

De Dolende Mensche ende de Gratie Gods ed. 1983 (circa 1600)

- 3 (verzen 25-27). Rederijkersspel. De Mensche zegt: En zijnder gheen vruchten nu hier ontrent / Daer ick mee commen mocht uuter noot, / So moet ick hier, lacen, nu blijven gheschent. Deugden.

8 Vruchten = negatieve voortbrengselen, gevolgen of ideeën

Bijns ed. 1886 (vóór 1529)

- 52 (refrein 14, strofe b, verzen 11-12). Zot rederijkersrefrein. Klacht van gehuwde man: Had ic de vruchten des houwelijcx wel bedacht, / Ic hads mij gewacht; ten baet nu geen beclach.

- 99 (refrein 27, strofe a, vers 9). Zot rederijkersrefrein, anti-huwelijk: Die vruchten des houwelijcx wil ic vertellen.

Bijns ed. 1875 (1548)

- 169 (boek II, refrein 19, strofe h, verzen 6-7). Vroed rederijkersrefrein. Tot de lutheranen: Wilt toch uus meesters vruchten aenmercken, / En laet zijn valsche leerlinghe varen.

- 182 (boek II, refrein 24, strofe b, verzen 1-2). Vroed rederijkersrefrein. Luther veroorzaakte een bloedige boerenopstand in Duitsland: Besiet de vruchten, die hier af comen sijn, / Sij sijn seer quaet, moordadich en bloedich.

Bijns ed. 1875 (1567)

- 217 (boek III, proloog, regels 4-7). Over twee andere drukken van Anna Bijns: daer zij seer schoon verclaert die vruchten, uut Luthers schole geresen, ende alle andere secten van diverscher conditie.

- 338 (boek III, refrein 34, strofe e, verzen 11-12). Vroed rederijkersrefrein. Over ketters: O Heere, wilt dees onnutte planten vellen, / Wiens vruchten veel zielen int helsche gepijn bringhen.

De Bruyne I ed. 1879 (1579-83)

- 22 (nr. VI, strofe 2, verzen 11-13). Vroed rederijkersrefrein over het huwelijk: Den regel des houwelycx brengt sulcke vruchten, / sorgen & duchten, weemoedicheyt swaer, / twisten, kyven claer; ic en machs niet geluchten.

Het Prieelken der Gheestelyker Wellusten ed. 1927 (1587)

- 146. Een zinnespel over de godsdiensttwisten. Eendrachticheyt: Sulken predicanten brengen alte quaden vruchten voort. / Liefde: Rooven, stelen, brant ende moort / Dat zyn die vruchten diemen inde ketters ziet.

9 Vruchten = positieve voortbrengselen, gevolgen of ideeën

De Spiritualibus Ascensionibus ed. 1988 (XIVd)

- 271. Geestelijk traktaat (Latijns proza). Nor is it a small matter in the first ascent to dismiss, deplore, and repent of your previous life and to perform worthy fruits of penitence.

De Roovere ed. 1955 (vóór 1482)

- 190 (vers 24). Rederijkerslyriek, lofdicht op Maria. Eén van de omschrijvingen van Maria: Flauherteghen Fruyt Frequenterende Fluere (bloem die de hulpbehoevenden fruit aanbiedt).

Bijns ed. 1886 (vóór 1529)

- 287 (refrein 78, strofe e, vers 15). Vroed rederijkersrefrein. Doedt vruchten der penitentien uut minnen.

Edingen: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 589 (verzen 348-349). Rederijkersspel. De mens zegt tot de evangelische leraar: Och, wilt my voorts informeren, Leeraer reen, / Dit woort, wat cant my vortghebrijnghen vruchten?

De Bruyne I ed. 1879 (1579-83)

- 23 (nr. VI, strofe 3, verzen 1-3). Vroed rederijkersrefrein/ Over het huwelijk: Dat den regel goed is dat wil ic bewysen; / ja niet om volprysen, om datter wt rysen / goede vruchten reyn.

De Bruyne III ed. 1881 (1579-83)

- 66 (nr. 103, strofe 2, vers 4). Vroed rederijkersrefrein. Tot Christus: In u belooften syn de vruchten die my versayen [verzadigen].

- 201 (nr. 136, strofe 1, verzen 15-17). Vroed rederijkersrefrein. Want der genaden wercken, / spruytende wt des geloofs sciencie, / syn werdige vruchten der penitencie.

- 203 (nr. 136, strofe 4, vers 5). Vroed rederijkersrefrein. Gheeft vande vruchten uwer handen. Geef de opbrengst van uw arbeid aan de armen.

10 Vruchten // het zalige leven in de hemel (vergelijk 2 Cor. 9: 10)

Een scone leeringe om salich te sterven ed. 1985 (1500)

- 45 (regels 276-280). Ars moriendi. De stervende mens ziet onsen Here aen den cruce hanghen, die goede tsinen troeste ende verlossinghe, die quade tot sijnder scanden, opdat hi hem scamen soude dat hi niet verdient en heeft die vrucht der verlossinghen.

De Evangelische Leeraer ed. 1993 (1532)

- 72 (verzen 1023-1026). Rederijkersspel. Oock sal hy de sulcke haer zaet vermenichfuldighen, / die den armen altijts ghehuldighen, / ende vermeerderen den was haerlieder vruchten, / so Paulus seght; hier voren en es gheen duchten.

Tielt: spel van sinne in Gent 1539 ed. 1982 (1539)

- 263 (verzen 436-439). Rederijkersspel. Zo God tzaet gheift, zal hy ooc dier ghelijcke / De vruchten, zeght Paulus, gheven dueghdelic: / Tzaet es de dueght, de vrucht tleven vruechdelic, / Hebben wy het eene, tdander es verbeyt.

Bijns ed. 1875 (1548)

- 132 (boek II, refrein 9, strofe e, verzen 6-8). Vroed rederijkersrefrein. De rechtveerdighe, die hier in tranen saeyen, / Selen, seydt David, vol godlijcker secreten, / Hier boven haer vruchten met vreugchden maeyen. Vergelijk Psalm CXXV.

Vreese des Heeren en Wijsheijt ed. 1968 (circa 1550)

- 376 (verzen 297-298). Rederijkersspel. Gerechticheyt (= Christus) tot Ghoetwillich Herte: Ghij selt noch ghenieten mijn bloeijende vruchten, / Inden wygaert Ingaddij v versolaseren.

De Bruyne III ed. 1881 (1579-83)

- 203 (nr. 136, strofe 3, vers 12). Vroed rederijkersrefrein. Christus zegt: Volcht my nae, soo vindy werdige vruchten.

Het Prieelken der Gheestelyker Wellusten ed. 1927 (1587)

- 139. Een zinnespel. De Bruydegom (Christus) tot de Bruyt (ziel): Om mynent wille moetti pyne ende arbeyt aenveirden / Daernae suldu smaeken de vruchten van mynen loon / Niemant en salder comen in mynen hemel schoon / Dan die tegen die sonden strijden ende crygen victorie.

11 Vrucht = compliment, vleinaam, eretitel voor man

Spiegel der Minnen ed. 1913 (circa 1500)

- 59 (vers 1688). Rederijkersspel. Katherina noemt Dierick: Schoon mannelijck fruyt.

12 Vrucht = Christus

De Reis van Jan van Mandeville ed. 1908 (XIVB)

- Kolom 95 (regels 8-9). Reisverhaal. Jhesus kerstus, die bloem ende vrucht des levens es.

Gloriant ed. 1976 (circa 1410)

- 69 (verzen 601-603). Abel spel. O minne, du best een edel cruut, / Du best dat alder soetste fruut, / Dat god op eerde nie wassen dede. Minne // Christus.

Bijns ed. 1886 (vóór 1529)

- 364 (refrein 71, strofe b, vers 12). Vroed rederijkersrefrein. Hebdij eenigen noodt, pluckt van Sijnen vruchten.

Het Prieelken der Gheestelyker Wellusten ed. 1927 (1587)

- 112 (strofe 3, verzen 3-4). Religieuze lyriek. Over het kruis: Want daeraen hangt die soete vruchte / Jesus, die mynen gheest verheucht.

- 113 (strofe 11, vers 3). Vrucht van het kruis = Christus.

- 113 (strofe 12, vers 1). Idem.

- 113 (strofe 14, verzen 1-4). Alle boomen schynen drooge / Des winters als zy ydel staen / Sonder dat heylich Cruys hooge / Daer vindi altyt vruchten aen.

- 138. Een zinnespel. De Bruyt (ziel) tot de Bruydegom (Christus): U vruchten zyn zeer soet in mynder kelen.

- 157 (strofe 2, verzen 11-12). Religieuze lyriek. Overdinckende die salige vruchten ghepresen / Die souden spruyten uut zyn lyden groot.

13 Vrucht = compliment, vleinaam, eretitel voor vrouw

De Roovere ed. 1955 (vóór 1482)

- 201 (vers 34). Rederijkerslyriek, lofdicht op Maria: leuende fruijt.

14 Vrucht = invectief

Mariken van Nieumeghen ed. 1980 (circa 1516)

- 88 (vers 891). Mirakelspel. Moenen, scheldend over Mariken: Zo heeft ze geluk, die lelijke vrucht.

15 Abnormaal grote vruchten

[Wijsheid 10: 7. Over de plek waar Sodoma eens stond: Daar bevindt zich nog altijd als teken der boosheid: / Een altijd dampende woestenij / Met planten, die op verkeerde tijden vruchten dragen.]

De Bello Judaico ed. 1981 (circa 78)

- 272-273. Historisch verslag van Flavius Josephus. Over de Dode Zee: Indeed, there are still marks of the fire from heaven and the outlines of five cities to be seen, and ashes still form part of the growing fruits, which have all the appearance of eatable fruit, but when plucked with the hand dissolve into smoke and ashes. To this extent the stories about the land of Sodom are confirmed by the evidence of our eyes.

Rijmbijbel I ed. 1858 (1271)

- 87 (hoofdstuk 42, verzen 1922-1926 = Genesis). Berijmde Bijbelbewerking. Aan de Dode Zee, waar eens Sodoma stond: Daer staen bome, horic ghedinken / Die apple draghen scone ende grote / Ende alsi ooc ripen te haerre note / So vint men daer asschen in / Ende anders niet, meer no min.

De Reis van Jan van Mandeville ed. 1908 (XIVB)

- Kolom 248 (regels 31-33). Reisverhaal. Over een eiland ergens in het oosten: Ende daer sijn ooc noot bome, die noten draghen also groet als eens mans hooft.

[explicit 21 juli 2015]

22-07-2015 om 04:14 geschreven door Eric De Bruyn  

Zelf Schrijver Worden (Gerard Reve) 1986

[Heruitgegeven in Gerard Reve, Verzameld Werk – deel 4, Uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam-Antwerpen, 2000, pp. 405-488]

In 1985 werd Reve door de Leidse universiteit verzocht om als eerste ‘gastschrijver’ een aantal colleges te geven over literatuur aan de studenten van de Faculteit Letteren. Hij gaf toen (in november) ook vier openbare colleges (als Albert Verwey-lezingen uitgesproken in de Leidse Pieterskerk) en de tekst van deze openbare colleges werd in 1986 in boekvorm uitgegeven.

Verwacht er vooral niet te veel van. Reve bewijst hier over een slechts zeer bescheiden denkhoofd te beschikken, met zijn gezwam over onder meer de Vier Zuilen van het Proza, want veel meer dan wat banaliteiten (dat je beter het woord roede dan lul gebruikt in een roman, bijvoorbeeld), overbekende dingen (dat Tsjechow zei dat als er in het derde bedrijf een geweer afgaat, men in het eerste bedrijf een geweer moet tonen, bijvoorbeeld) en af en toe een reviaans grapje weet hij de luisteraars/lezers niet te serveren. Ongetwijfeld moeten toch tal van luisteraars in die kerk en zeker ook de studenten tijdens die colleges hebben zitten denken: wat zit ik hier in godsnaam mijn tijd te verliezen? Ze hadden beter W.F. Hermans of Harry Mulisch als ‘gastschrijver’ gevraagd, maar dan was er wellicht minder gelachen. En de meeste mensen onthouden toch alleen de grapjes.

Quotering: ** [explicit 21 juli 2015]

22-07-2015 om 00:29 geschreven door Eric De Bruyn