Deze serenade voor 2 klarinetten, 2 hoorns en 2 fagotten past in de toentertijd populaire "Harmoniemusiken", d.w.z. composities voor een gemengd ensemble bestaande uit hout- en koper blaasinstrumenten. Het Allegro maestoso begint als een mars, gaat over in een snelle, vrolijke passage gevolgd door een innig adagio-achtig thema waarop dan een virtuoos afwisselend spel tussen de thema's en de instrumenten begint. Het Menuetto begint triomfantelijk en gaat verder in een "nobele" dans waarin twee Trio's een ontspannen en een hijgend moment brengen. Het Adagio verloopt in dezelfde sfeer als het klarinetkwintet : een trage overpeinzing in een wat melancholisch geheel geleid door de klarinet met wondermooie ondersteuning van de hoorns. Het tweede Menuetto is een meer huppelende dans. De Finale is een zeer ontspannen, uitgelaten en briljant Allegro. Een zeer geslaagde vertolking komt van het ensemble Mozzafiato bestaande uit Charles Neidich (klarinet door Rudolf Tutz naar een J.H.W. Grenser uit ca 1800), Ayoko Oshima ( idem), William Purvis (hoorn door Richard Seraphinoff naar A. Halari uit ca 1810), Stewart Rose (hoorn van Seraphinoff naar Raoux uit ca 1820), Dennis Godburn (fagot van Peter de Koningh naar J.H.W. Grenser uit ca 1810) en Michael O'Donovan (Peter de Koningh naar een Grenser uit ca 1800) (Sony Vivarte 1994). Op dezelfde CD staat ook een kunstig en van vakkennis getuigend sextet van Ignaz Pleyel, waarin, naast de stemvoerende twee klarinetten, ook twee hoorns en twee fagotten om beurt solistisch mogen optreden (en waarin de natuurhoorns het erg moeilijk hebben )
Mozart : Sextett für Streichquartett und 2 Hörner KV 522
Ein musikalischer Spass of Die Dorfmusikanten (naar een illustratie in de eerste uitgave) is een parodie op slechte muziek maken en nog slechter uitvoeren : overdrijvingen en vals spelen alom. Een geslaagde uitvoering in orkestversie komt van de op historische instrumenten spelende Wiener Akademie o.l.v. Martin Häselbock. Het is een opname uit 1995 die nog niets van haar frisheid heeft verloren (Novalis).
Hornquintett KV 407 Het Quinett für Klavier und Bläser KV 452 is zowat een pianoconcerto waarin het orkest vervangen is door een hobo, een klarinet, een fagot en een hoorn. Het begint met een Largo als prelude dat overgaat in een Allegro moderato waarin de piano concerteert met de blazers. Het daaropvolgende melancholische Larghetto vertoont dezelfde concertante vorm en inhoud. Het puntig Allegretto maakt volop gebruik van de kleuren van de blaasinstrumenten die de piano wel dreigen te overstemmen. Een opname uit 1996 met The Academy of Ancient Music Chamber Ensemble is nog steeds maatgevend : RobertLevin speelt op een pianoforte van Derek Adlam naar een Anton Walter uit 1795; Frank de Bruine op een hobo van Elfredo Bernardino naar Grundman & Floth uit ca 1800 ; Anthony Pay bespeelt een klarinet van Philip Levin naar Heinrich Grenser uit ca 1800 ; Danny Bond op een fagot door Peter de Koningh naar dezelfde Grenser ; Anthony Halstead op een hoorn van John Webb & Anthony Halstead naar Lucien-Joseph Raoux uit ca 1795. Het Klarinetten-Quintett KV 581 is een van de meest geliefde composities van Mozart. Het Allegro treft door de verfijnde wisselwerking tussen de strijkers en de klarinet en de geraffineerde melodiek in hoofd- en neventhema. In het Larghetto speelt de klarinet een droefgeestige melodieboven destrijkers en een heerlijk duet met de eerste viool. In het Menuetto heerst een wat sombere sfeer die de klarinet nog onderstreept. Het eerste Trio is eerder luchthartig dansend in de eerste viool terwijl de klarinet toehoort. Het tweede Trio is een Ländler voor de klarinet boven pizzicato van de strijkers. Het Allegretto con variazioni brengt, zoals de titel zegt, variaties op een thema : in de eerste en vierde mag de klarinet brilleren, in de tweede en de derde komen viool en altviool aan bod ; de vijfde variatie is een teder adagio. Het deel eindigt een briljant en levendig. De mooiste vertolking is die door het Edding Quartet met Baptist Lopez eerste en Caroline Bayet tweede viool, Paul De Clerck op altviool en Agneet Zweistra op cello. Er wordt niet vermeld welke authentieke instrumenten gebruikt worden. Klarinettiste Nicola Boud speelt onvergetelijk mooi op een basset klarinet van Agnès Guéroult (Et'cetera). Op deze CD staat ook een zeer mooi vertolking van het kwartet KV 421. Een eveneens zeer mooie uitvoering maar minder gelukte opname is die door het London Haydn Quartet : Catherine Manson op een Janarius Gagliano uit 1758, Margaret Faultless op een viool uit de school van Carlo Bergonzi uit ca 1740 ; James Boyd op een copie van een altviool door Jan Spidlen ; Jonathan Cohen op een cello van Giuseppe Guarneri uit1712. Eric Hoeprich blinkt, zoals gewoonlijk, uit op een basset klarinet van eigen makelij (Glossa).
Adagio und Rondo für Harmonika, Flöte, Oboe, Bratsche und Cello KV 617
Het Allegro moderato van het kwintet KV174 ademt nog de sfeer uit van het werk van Haydn, is anderzijds nieuw omdat het door 2 violen en 2 altviolen een dichtere structuur heeft en het niet voldoende is de twee instrumenten in te zetten als verdubbeling van één maar elk een afzonderlijke toets moet inbrengen. Dat is hoorbaar in de drie thema's van het Allegro moderato (een uitwaaierend eerste, een dwarrelend opstijgend tweede en een cantabile derde). Het Adagio bezit nog niet de diepte van latere werken maar klinkt door het con sordino spel innig en dromerig ; zeer mooi is het opera-achtig duet tussen viool en altviool. Het Menuetto met het echo-effect in het Trio klinkt wat stereotyp. Het afsluitend Allegro heeft alle elementen van een Divertimento en paart ernst aan speelsheid. Het kwintet KV406 werd oorspronkelijk gecomponeerd als Nacht-Musique voor een octet (Bläserserenade) en door Mozart gearrangeerd voor strijkers. Na de ernstige inleiding van het Allegro komen een zangerig en een dramatisch thema (in beide hoort men duidelijk de blaasinstrumenten oorsprong). Het Andante is doordrongen van diepe melancholie hoewel het Trio een lichtere toon aanslaat. Het Menuettoin Canone is, zoals de titel zegt, opgebouw als een canon en het Trio al roverscio (met het thema omgekeerd). Het Allegro begint als een rondo, krijgt een nadrukkelijke en een zangerige tegenhanger en eindigt optimistisch. Op authentieke instrumenten bestaat er maar één opname nl. uit 1991 door Les Adieux met Mary Utiger op een anonyme Italiaanse viool uit ca 1750, Ursula Bundles op een anonyme Saksische viool uit de 18de eeuw, Hajo Bäss op een altviool van Giambatista Ceruti uit 1789, Karlheinz Steeb op een altviool van Lorenzo Storioni uit 1781 en Nicholas Selo op een anonyme Engelse cello uit ca 1780. Het kwintet slaagt erin getrouw de geest van het werk weer te geven zonder te vervallen in nieuwlichterij (deutsche harmonia mundi). De drie volgende strijkkwintetten zijn heel andere koek en typisch voor de rijpe stijl van Mozart. KV515, 516 en 517 zijn hoogst persoonlijke en toch geobjectiveerde meesterwerken van een mysterieuze, onaardse schoonheid. KV 614 is van een ondraaglijke lichtheid. Het Allegro van KV 515 begint met een opgaand motief in de cello waarop de viool een steil antwoord geeft ; beide worden afwisselend in viool en cello gespeeld en door de andere strijkers overgenomen. Een tweede thema is minder verontrustend, zelfs speels. Beide worden mooi uitgewerkt in het vervolg. Het Menuetto klinkt verre van vrolijk en eerder pessimistisch. Het Trio is een Ländler die in al zijn eenvoud ontroerend werkt. Het Andante bestaat uit een prachtige dialoog tussen de eerste viool en de altviool die hoe langer hoe meer de hoofdstem krijgt ; de cello onderstreept melancholisch de dialoog. Het Allegro is een rondo dat als tegengewicht kan gezien worden voor het begin Allegro. Het is briljante muziek voor de eerste viool, waarin nog weinig te bespeuren valt van de stemming van het eerste. Het Allegro van KV 516 begint schijnbaar opgewekt maar gaat snel over in een troosteloos, hartbrekend fatalisme, waaraan het tweede thema een wat mildere toon verleent. Het deel evolueert naar een klagende deels opstandige uitwerking en eindigt met een forte akkoord. In het Menuetto heerst dezelfde mengeling van fatalisme en opstandigheid (tegen het noodlot ?). Het Trio brengt weer een troostend tussenspel. Het Adagio ma non troppo begint vredig en gaat snel over in een smartelijk thema consordino gespeeld. Het daarop volgend Adagio klinkt nog smartelijker, klagender, vragender en eenzamer. Het aansluitend Allegro klinkt optimistisch als "vrolijk fluitend door het leven" en staat weer (zoals 515) in sterk contrast met en als tegengewicht voor het beginnend Allegro. Van deze kwintetten bestaan opnames op moderne instrumenten maar niemand deed het beter dan de pioniers van de HIP, L'Archibudelli : Vera Beths op een Antonio Stradivari uit 1727, Lucy van Dael op een Nicolo Amati uit 1643 ; Jürgen Kussmaul op een altviool van William Forster uit 1785 en Gijs Beths op een Samuel Thompson uit 1762 ; Anner Bylsma op een cello van Gianfrancesco Pressenda uit 1835 (Sony Vivarte). Het Larghetto van KV 593 begint met een ongeruste vraag van de cello waarop de de andere instrumenten een zacht, wat aarzelend antwoord geven. Het aansluitend Allegro begint als een snelle, fluitende mars, gaat over in een canon en wordt in beide tamelijk dramatisch stemmingen uitgewerkt. Het Larghetto duikt onverwachts op (een bijna Beethovense verrassing) en het Allegro thema besluit kort dit deel. Het Adagio begint rustig en wordt vervolgens beheerst door twee tegengestelde thema's (één hemels en één vol menselijke passie) met prachtige ondersteuning door de altviool en de cello. In het het afwisselend rustig en energiek Menuetto vormt het Trio een door pizzicati ondersteund vogelgezang van de viool. Het afsluitend Allegro begint met een wervelende dans en gaat verder in een fugato ; de dans en het fugato worden verwerkt in het vervolg ; in dit deel heerst de (perfecte) thematechniek over de (positieve) stemming. Het kwintet KV 614 is weer een (kunstvol)divertimento. Het Allegri di molto begint met de imitatie van hoorngeschal door de altviolen gevolgd door hoog vogelgezang in de viool en verloopt in de instrumenten volgens dit schema. Het Andante wordt gevormd door een aantal variaties van het stappend thema. Het Trio van het luchtige Menuetto is weer een Ländler geleid door de viool en de altviool. Het Allegro is een rondo op één (Haydn-achtig zigneuner) thema met fugato. De (tijdeloze) opname uit 1992 door die andere pioniers van de authentieke uitvoering, Hausmusik, is nog niet geëvenaard : Monica Huggett en Pavlo Beznosiuk, viool ; Roger Chase en Simon Whistler, altviool ; Richard Lester, cello. Jammer genoeg wordt niet gespecificeerd welke instrumenten gebruikt werden (Emi Reflexe)
De laatste drie strijkkwartetten zijn opgedragen aan (de cellospelende) Koning Friedrich Wilhelm II van Pruisen, vandaar hun (bij)naam. Het zijn prachtige hoogtepunten waarin Mozart a.h.w. olympisch verheven boven de banale gevoelens en de subjectieve kunst uitstijgt. Het Allegretto van KV 575 is opgebouwd rond één melodieus thema waarin de eerste viool en de cello een hoofdrol spelen. Het Andante klinkt als een serenade met de eerste viool en de cello als leidende instrumenten. Het Menuetto is een huppelende dans met enkele opvallende slagen. Zeer mooi is het cantabile van de cello in het Trio dat sterk contrasteertmet de dans en doet denken aan Boccherini. De cello mag ook het thema van het Allegretto inzetten en krijgt ook in de lyrische uitwerking een voorname plaats. In de pure muziek van het wiegende eerste en dansende tweede thema van het Allegro van KV 589 mag de cello weer de viool van antwoord dienen. Het Larghetto laat de cello solistisch aanvangen en nog enkele keren solistisch optreden. De melodie klinkt weer als musique à l'état pur. Het Menuetto gaat in dezelfde sfeer door, pure, fladderende muziek zonder arrière penséee ; het Trio verrast door de nadrukkelijke bassen. Het Allegro is weer een complex muzikaal spel met klanken en kleuren. In het Allegro moderatie van KV 590, het laatste kwartetdat Mozart componeerde, is de vreugde getemperd ; het begint serieus in de cello die het thema mag herhalen dat als een wat dreigende schaduw over de afwisselend serene en geexciteerde sfeer hangt. Het Andante klinkt bijna als een treurmars en de melodie die de viool en de cello daarrond spelen verandert daar weinig aan. Het eindigt op een hoge noot, zoals meer voorkomt bij Mozart. Het Menuetto doet eerst denken aan vogelgezang en dan aan een Ländler. Dit deel is superbe, diepontroerende muziek die alleen door Beethoven zal geëvenaard worden. Het Allegro is het meest vreemde deel van het kwartet waarin een stampende zigeunermelodie en een wervelende dans elkaar ontmoeten. De meer dan twintig jaar oude vertolking door het befaamde Quatuor Festetics kwartet is nog steeds ongeëvenaard (Arcana). Zeer aanbevelenswaardig is ook de (jongere maar veel afstandelijker klinkende) opname door het even befaamde Quatuor Mosaïques (Auvidis/Astrée)
Dit is een schitterend werk blakend van zelfvertrouwen, van een meester die zijn stijl (en succes) heeft gevonden. Het wordt ook wel Hoffmeister genoemd naar de uitgever met deze naam in wiens opdracht het (misschien) geschreven werd. Het Allegretto steunt op een uit drie motieven samengesteld thema, waaronder een klinkend "vinkendeuntje" ; deze motieven worden kunstvol en genuanceerd uitgewerkt in het verder verloop zonder dat er een nieuw thema aan te pas komt. Het optimistisch klimaat wordt hier en daar slechts licht overschaduwd door een melancholisch toontje. Het Menuetto is een Ländler, geen dijenkletser maar een soort veredelde Haydn ; het trio lijkt, in tegenstelling tot de Ländler, meer op een gesofisticeerd zigeunerdeuntje. Het Adagio is, zoals steeds bij Mozart, innig, pathetisch en nostalgisch. Het Allegro is uitbundig, humoristisch en dwarrelend. De twintig jaar oude opname met het Festetics kwartet is nog steeds maatgevend, boeiend van begin tot einde en volstrekt idiomatisch. Istvan Kertész speelt op een Milanese viool uit de 18de eeuw, Erika Petöfi op een Matthias Thier uit 1770, Péter Ligeti op een altviool van Matthias Albanus uit 1651 en Reszö Pertorini op een anonyme Franse cello uit de 17de eeuw (Arcana).
Mozart : Sei Quartetti per due Violini, Viola, e Violoncello
Deze kwartetten zijn de eerste "volwassen" kwartetten van Mozart en worden Haydn Kwartetten genoemd omdat Mozart ze opdroeg "al Signor Giuseppe Haydn". Hoewel ze nog min of meer onder de invloed van zijn meester staan, hebben ze toch al een eigen toonspraak, een soort clair obscur op muziek waarin opgewekte en sombere gevoelens elkaar afwisselen. Mozart maakt uniek gebruik van de eigenschappen van elk instrument om een heel eigen sfeer op te roepen, een kenmerk van al zijn composities trouwens. Opmerkelijk in het eerste kwartet KV387 zijn het expressieve Andante Cantabile en het gewaagde en onverwachte gebruik van een fuga in het Molto allegro. Het Allegro van tweede kwartet KV421 is allesbehalve opgewekt ; er heerst een soort doffe, gelaten en toch revolterende pathetiek, hier en daar onderbroken door een straaltje zon. Het Andante vertoeft in dezelfde rouwige sfeer die aan een treurmars doet denken. Het MenuettoAllegretto bezit een compacte, orkestrale kracht die in het ironische trio bijna geridiculiseerd wordt. Het Allegretto ma non troppo begint met een Schubertiaans thema (een anachronisme, natuurlijk) dat in de prachtige variaties even Schubertiaans verloopt (hier hoort men duidelijk waar Schubert zijn mosterd haalde) en eindigt in een dramatische uitroep ; het is het onmiskenbaar hoogtepunt van deze compositie. Het Allegro ma non troppo van KV428 is een ongewoon stuk muziek dat ongrijpbaar boven ons hoofd schijnt te zweven. Het Andante con moto is nog geheimzinner en van een troosteloze diepte. Het Menuetto staat in scherp contrast hiermee, het is gedecideerd en opgewekt, zelfs even frivool. Het Allegro Vivace lijkt aansluiting te vinden met de kwartetten van Haydn en is dus klaarblijkelijk een hommage aan de meester. Het Allegro vivace assai van KV458 is een terugkeer naar het muzikaal universum van Haydn : een pittig muziekje met volksdans allures, zorgeloos fluitend en vrolijk. De dans gaat verder in het Menuetto, maar nu niet volks maar eerder aristocratisch. Deze aristocratische toets vinden we terug in het Adagio, heerlijke muziek doordrongenvan onvervalste romantiek. Het levendige Allegro assai sluit aan bij het eerste deel en Haydn. Het Allegro van KV 464 verwerkt duidelijke invloed van de barok (Bach) door het vraag en antwoordspel en de polyfonische uitwerking. Het Menuet hoort heel simpel maar is overwogen en doordacht contrapuntisch. Het Andante hoort weer bedrieglijk simpel aan en bestaat uit zes rijke, geïnspireerde variaties, de ene al verder verwijderd van het beginthema dan de andere ; in de zesde hoort men een eigenaardige trommel imitatie in de cello. Het Allegro wordt weer volledig gedomineerd door het contrapunt. Het Adagio van laatste kwartet KV 465 begint geheimzinnig en duister, maar gaat alras over in drie triomfantelijk thema's ritmisch van elkaar verschillend. Het Andante cantabile is één van die innig poëtische delen waar Mozart het patent op heeft. Het Menuetto wisselt van stil naar luid en is duidelijk een huppelende dans die in het trio van karakter verandert. Het Allegro verkeert weer in de sfeer van Haydns kwartetten en eindigt virtuoos en triomfantelijk. De meer dan 20 jaar oude opnames door het Quatuor Mosaïques zijn nog steeds uitzonderlijk goed en zonder concurrentie op het gebied van authentieke of historisch gedocumenteerde uitvoeringspraktijk en vibrato wordt zeer uitzonderingsgewijze gebruikt. Erich Höbarth speelt op een viool van J. Guarneri uit 1683, Andrea Bischof op een Franse viool uit het einde van de 18de eeuw, Anita Mitterer op een altviool door L. Lüthi van een N. Amati en Christophe Coin op een cello van C. Testore uit 1758 (Astrée).
