Hoewel ze worden gepresenteerd als komieken, zijn ze het zelden.

Bekkentrekkers of uiterst pijnlijk stupide moppentappers van het laagst denkbare niveau ─ of zelfs ver daaronder ─ is doorgaans wat u geboden krijgt als de makers van zo'n programma menen iets of iemand van kwaliteit aan u te presenteren. Vandaar onze waarschuwing: hoedt u vooral voor Duitse komieken.

Want wat zegt nu alleen het woord komiek? Er bestaat immers nauwelijks een werkbare functie-omschrijving, of definitie anderszins. Cabaretiers kunnen best komisch zijn, en dat geldt zelfs voor Duitse vertegenwoordigers van het genre. Want lange tijd gold het (voor-)oordeel dat Duitsers en humor niet samengaan. Als je dan ook nog eens gedurende ongeveer een halve eeuw hele reeksen van dergelijke lieden aan je hebt zien voorbijtrekken, waarbij een 'Hollander' (inderdaad: iemand uit de provincie Noord-Holland) als lichtend voorbeeld werd gesteld, dan kun je toch waarlijk niet anders dan het allerergste vrezen.

Onze knieën knikken dan ook al bij de gedachte dat de Duitse televisiezender ARD/Das Erste op donderdag 9 juni anderhalf uur achtereen wijdt aan "korte portretten van de 25 meest geliefde Duitse komieken uit vijftig jaar tv-geschiedenis." Ik vrees dat van die negentig minuten, als het heel goed gaat, een kwartiertje zal worden besteed aan lieden uit dat vak die de kwalificatie ook werkelijk verdienen. Dat kan als lieden van het kaliber Matthias Richling, Urban Priol en Georg Schramm, alsmede nog enkele anderen in die reeks zijn opgenomen. Die beliebtesten Komiker der Deutschen wordt uitgezonden op Duitsland 1, tussen 20:15 uur en 21:45 uur.

De muziek van de Franse componist Erik Satie (1866-1925), en vooral diens pianostukken, waren in de jaren zeventig van de vorige eeuw in ons land razend populair; dat kwam vooral door de opnamen die onze landgenoot Reinbert de Leeuw had gemaakt. Het was een tijd zo dwaas dat men iedere bijeenkomst waar muziek ter sprake kwam, de vraag werd opgeworpen of de aangesprokene ook zo van Satie hield: een cultus, zeg maar.

Hij was een man die in tal van opzichten uit de pas liep, en mede daardoor zo interessant is geworden. Want wie verzint een typmachie als onderdeel van het slagwerk in een orkestcompositie buiten de sfeer der Hoffnung-concerten?

Zijn eigen (piano)oeuvre noemde Satie wel Muziek om in te wonen (musique d'ameublement), en ook gebruikte hij de term muziek zonder zuurkool (musique sans choucrout).

Vijf uur van de muziek die deze componist heeft nagelaten, kan men deze week beluisteren op de Britse cultuurzender BBC Radio 3, in het programma Composer of the week, die de vijf werkdagen van maandag 6 tot en met vrijdag 10 juni zullen worden uitgezonden, steeds tussen 13:00 uur en 14:00 uur onze tijd, met elke avond, tussen 19:30 uur en 20:30 uur onze tijd, een herhaling van hetgeen 's middags reeds te horen was.

De muziek van de Franse componist Erik Satie (1866-1925), en vooral diens pianostukken, waren in de jaren zeventig van de vorige eeuw in ons land razend populair; dat kwam vooral door de opnamen die onze landgenoot Reinbert de Leeuw had gemaakt. Het was een tijd zo dwaas dat men iedere bijeenkomst waar muziek ter sprake kwam, de vraag werd opgeworpen of de aangesprokene ook zo van Satie hield: een cultus, zeg maar.

Hij was een man die in tal van opzichten uit de pas liep, en mede daardoor zo interessant is geworden. Want wie verzint een typmachie als onderdeel van het slagwerk in een orkestcompositie buiten de sfeer der Hoffnung-concerten?

Zijn eigen (piano)oeuvre noemde Satie wel Muziek om in te wonen (musique d'ameublement), en ook gebruikte hij de term muziek zonder zuurkool (musique sans choucrout).

Vijf uur van de muziek die deze componist heeft nagelaten, kan men deze week beluisteren op de Britse cultuurzender BBC Radio 3, in het programma Composer of the week, die de vijf werkdagen van maandag 6 tot en met vrijdag 10 juni zullen worden uitgezonden, steeds tussen 13:00 uur en 14:00 uur onze tijd, met elke avond, tussen 19:30 uur en 20:30 uur onze tijd, een herhaling van hetgeen 's middags reeds te horen was.

Anish Kapoor, geboren in 1954 te Bombay, is een uitzonderlijk kunstenaar, omdat hij probeert het onmogelijke in beelden te vatten, hetgeen niet alleen een artistieke uitdaging betekent, maar tegelijkertijd een technische. Dat wordt voor iedereen duidelijk die met diens uiterst omvangrijke sculpturen en andersoortige stukken wordt geconfronteerd.
Zo heeft hij een monumentaal, opblaasbaar werk ontworpen dat voor de Monumenta 2011 te Parijs werd geconstrueerd, en aldaar te zien is in het Grand Palais.
Een documentaire over deze kunstenaar is te zien op Arte-tv, op maandag 6 juni, tussen 23:00 uur en 23:55 uur. De film, een productie van Arte France uit 2011 van Heinz Peter Schwerfel, wordt slechts eenmaal uitgezonden.

Het digitale themakanaal Geschiedenis 24 herhaalt deze week driemaal een aflevering van Avro's Televizier uit 1989, over Professor Dick Swaab (geboren 1944), die in dat jaar, na vermeend intensief onderzoek een studie heeft gepubliceerd waarin hij 'aantoont' dat homoseksualiteit bij mannen in het brein zichtbaar zou zijn. Professor Swaab is hoogleraar in de neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam en tot 2006 directeur van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek van de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen.
Dat daarop, vanwege de nog heersende, ietwat verlichte tijden, flink wat kritiek kwam ─ overigens niet alleen maar uit de hoek der homoksesuelen ─, zal niemand verbazen.
De aflevering van Televizier ─ Kritiek op hersenonderzoek professor Swaab ─ die maar goed tien minuten duurt, wordt dezer dagen uitgezonden op:

Theodor Storm, één der grootste  Duitse schrijvers uit de negentiende eeuw. Buste in het Schlosspark van zijn geboorteplaats Husum.

In het programma Am Abend vorgelesen dat door de regionale Duitse radiozender NDR Kultur wordt uitgezonden, en gewoonlijk belletrie voorstelt, wordt deze traditie in de week van maandag 6 tot en met vrijdag 10 juni overeind gehouden als er vier dagen in plaats van vijf dagen wordt uitgezonden, en twee van de in totaal achtenvijftig door hem gepubliceerde novellen zullen worden voorgelezen, van de Duitse topauteur Theodor Storm (1817-1888).

Twee afleveringen

Het digitale, dag en nacht uitzendende, televisiekanaal Cultura 24 presenteert op donderdag 9 en tevens op vrijdag 10 juni ruim een uur een televisiebewerking van Titaantjes, een boek uit 19 van de veel besproken, doch te weinig gelezen auteur J.F. Grönloh (1882-1961), die publiceerde onder het pseudoniem Nescio, hetgeen een Latijnse werkwoordsvorm ─ eerste persoon enkelvoud, onvoltooid tegenwoordige tijd ─ is die de betekenis heeft Ik weet (het) niet.

Zijn boek Titaantjes ─ voor het eerst verschenen in 1915 in het letterkundig tijschrift Groot Nederland ─ gaat over zes vrienden die zo veel moeite hebben met de maatschappelijke dwang en de eventueel daarbij behorende (sociale) verplichtingen dat zij weigeren zich daarbij neer te leggen.

De eerste aflevering van deze twee zal worden uitgezonden op 9 juni, tussen 19:55 uur en 21:00 uur; de tweede op vrijdag 10 juni, tussen 20:00 uur en 21:08 uur.

__________

Zie ook de bijdrage Nescio's weemoedige herinneringen aan 1900 op het fin de siècle weblog All art is quite useless van Rond1900.nl

In de aflevering van het VPRO-muziekprogramma Vrije geluiden, van Melchior Huurdeman, die hedenochtend via Nederland 1 werd uitgezonden tussen 10:30 uur en 11:20 uur, heeft Duo Bilitis enkele nummers voorgesteld van de onlangs verschenen tweede cd: L'Heure Espagnole met muziek voor twee harpen en zangstem.

Vier jaar geleden hebben de dames ─ Eva Tebbe, die alleen harp speelt; en Ekaterina Levental, die niet alleen muziek tokkelt maar die tevens met haar mezzosopraan uit ─ reeds een cd uitgebracht, maar daarop wordt alleen muziek voor twee harpen, d.w.z. zonder zangstem, ten gehore gebracht. Meer daarover kunt u vinden door hier te klikken.
Bij de presentatie van de nieuwe cd, onlangs in Groningen, was er een toehoorster die commentaar meende te moeten leveren op het feit dat Eva Tebbe schoenen met een hoge hak droeg. Zolang ze die echter niet inzet als bijkomend slagwerk bij het snarenspel, lijkt me dat dergelijke opmerkingen maar beter achterwege kunnen blijvenDe twee musiciënnes spelen samen sedert 2004 en treden op in binnen- en buitenland. Hoewel ze zeer verschillende personen zijn, liggen de voorkeuren qua muziek in dezelfde sfeer. Hun repertoire bestaat uit een breed spectrum van muziek, oorspronkelijk voor harp, maar een groot deel wordt ingenomen door eigen bewerkingen van bestaande composities. Op de beide verschenen cd's in sterke mate wordt gerefereerd aan Maurice Ravel (1875-1937), alleen al met de bovengenoemde titel van de nieuwe cd, en dat geldt tevens voor de titel van de eerste: Le Jardin Féerique. Op beide geluidsdragers is werk te vinden van deze Franse grootmeester. Op de nieuwste cd is de helft van het aantal composities uit diens koker afkomstig, en dat betekent fijnzinnigheid tot in elke vezel. Laat de harp nu een uitstekend instrument zijn voor de expressie van fijngevoeligheden.

Op die tweede cd worden ook nog drie andere werken voorgesteld van evenzovele muziekmeesters. Twee van hen zijn ook alom befaamd: Manuel de Falla (1876-1946) en Enrique Granados (1867-1916).

De derde componist ─ Xavier Montsalvatge (1919-2002) ─ geniet, althans in onze contreien, veel minder bekendheid, de kwaliteit van diens werk is desondanks van een hoog gehalte. Zijn vijf Canciones zijn voor twee harpen en stem, en dat geldt ook voor  de Zeven Spaanse liederen van Manuel de Falla.

Al degenen die zondagochtend liever uitsliepen, krijgen op zaterdag 11 juni een herkansing: dan wordt de uitzending van zondag van Vrije geluiden herhaald, ook op Nederland 1, maar dan vanaf 09:00 uur.

____________

Afbeeldingen

Händel-Festspiele Göttingen

Op vrijdag 3 juni zal de regionale Duitse radiozender NDR Kultur zorgen voor een rechtsreekse uitzending van de opera Teseo van Georg-Friedrich Händel (1685-1759), vanaf de Internationale Händel-Festspiele in Göttingen. Het Festspiel Orchester Göttingen zal worden gedirigeerd door Nicholas McGegan.  U kunt onder meer luisteren naar de stemmen van Susanne Rden, Amy Freston, Dominque Labelle, Drew Minter, Céline Ricci, Robin Blaze en Johanna Neß. Speciale medewerking zal worden verleend door de New York Dance Company onder leiding van Catherine Turocy. Uitzending tussen 18:00 uur en 22:00 uur.

In de meeste boeken over opera in het algemeen alsmede in specifieke operagidsen en andersoortige standaardwerken die we voor dit artikel hebben geraadpleegd, zijn we dit muziekdrama niet tegengekomen. Dat is echter wel het geval in de relatirf recente biografie van de Duitse auteur Franz Binder, verschenen bij dtv. Een goede reden om dat boek nog eens in uw aandacht aan te bevelen.

Teseo
Direct nadat Händel zich in Londen had gevestigd, was hij aan de slag gegaan met een nieuwe opera, Il pastor fido, die echter geen succes ten deel viel. Daardoor liet de componist zich echter niet ontmoedigen: binnen een maand voltooide hij toen zijn enige muziekdrama in vijf bedrijven, teseo, dat voor het eerst werd opgevoerd in het Haumarket Theater op 10 januari 1713.
Ook de handeling van deze opera is opgebouwd op een conglomeraat aan intriges die met de liefde te maken hebben, zij het dat hier het oude Athene de plaats van handeling vormt. Centrale figuur daarin is de tovenares Medea, aan wie eigen opera's zijn gewijd.

De Britse televisiezender BBC Four presenteert op vrijdag 3 juni, tussen 20:30 uur en 21:30 uur onze tijd, de documentaire Mendelssohn, the nazis and me van Sheila Hayman, die een verre verwant is van Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847).

Het belangrijkste onderwerp van de film is het verbod dat de nationaal-socialisten hebben uitgevaardigd op de muziek van de Jood Mendelssohn. Die boycot met strenge sancties heeft tot op de huidige dag verregaande gevolgen met zich meegebracht voor de nazaten van de componist.

Eén van de directe gevolgen van het verbod was dat de voor muzikale zaken verantwoordelijken binnen het toenmalige regime in Nazi-Duitsland toen op zoek zijn gegaan naar vervangende muziek voor Ein Sommernachtstraum. Als eersten heeft men twee bekende muziekmeesters die op enigerlei wijze de naziheerschappij niet al te negatief beschouwden: Richard Strauss (1864-1949) en Hans Pfitzner (1869-1949) ─ die beiden ook nog enige tijd te boek hebben gestaan als der letzte Romantiker ─, doch dezen beseften dat daar iets onmogelijks werd gevraagd, want zij wisten dat Mendelssohns muziek niet te overtreffen was, en daarom hebben beiden de opdracht geweigerd. De abjecte opportunist Carl Orff (1895-1982) die heel wat verschrikkelijk notengedram heeft veroorzaakt, nam de opdracht wel aan. Zesmiljoen-voudig BAH.

In het architectuurprogramma Baukunst dat op gezette tijden door de Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie wordt gepresenteerd, is de aflevering van vrijdag 3 juni ─ uit te zenden tussen 16:20 uur en 16:50 uur ─ gewijd aan het internationaal befaamde gebouw in de Franse hoofdstad: de Opéra Garnier. Het gebouw zelf is gereedgekomen in 1875 en in januari van dat jaar ook in gebruik genomen.

Het heeft een extra dimensie en internationaal daardoor ook meer faam in kringen van beeldende kunstenaars ─ en met name bij bedrijvers van, en geïnteresseerden in, de schilderkunst ─ verworven door de plafondschildering van Marc Chagall (1887-1985), gerealiseerd in 1963.
Een uitgebreider verhaal over dit gebouw en de parafernalia is op vrijdag 3 juni te vinden op de fin de siècle site All art is quite useless van Rond1900.nl.

Britse rolprent

Hoewel het in de film in kwestie gaat om een moord die in de VS wordt gepleegd op de dan zittende president ─ maar hierbij gaat het wel om een speelfilm ─, is er geen sprake van een verfilming van het indertijd veel verkochte en vast ook wel flink gelezen boek The Death of a President uit 1967, geschreven door William Manchester (1922-2004); het was één van de vele boeken van die auteur; diverse van zijn, om de één of andere reden, steeds actuele boeken zijn in twintig talen overgezet. Ook het bovengenoemde over de dood van John Fitzgerald Kennedy in november 1963 kwam relatief snel beschikbaar in een Nederlandse editie.
De film die op woensdag 1 juni door het tweede, Nederlandstalig-Belgische, televisienet Canvas zal worden vertoond, stamt uit 2006, is van Britse makelij, en werd geregisseerd door Gabriel Range, als een (nep-)documentaire.

Het verhaal

Als VS-president George W. Bush in Chicago een hotel verlaat, wordt hij neergeschoten, en al snel na de gebeurtenis is een Syrische man tot hoofdverdachte gepromoveerd. De moord ─ want dat blijkt het te zijn ─ zorgt ervoor dat Bush' opvolger Dick Cheney ─ ook al zo'n extreem kwalijke figuur binnen de VS-politiek ─ alles op alles zet om burgerlijke vrijheden zo veel mogelijk in te perken. Hoewel er politici zijn die de film heel abject blijken te vinden ─ zonder deze te hebben gezien ─ zullen er ongetwijfeld, en waarschijnlijk overal ter wereld ─ het niet zo'n beroerde gedachte vinden dat "die massamoordenaar uit het Witte Huis toen"een kopje kleiner gemaakt zou zijn, omdat het zijn verdiende loon zou zijn.

Geen oproep tot geweld
Hoewel de regisseur, en zelfs het gegeven op zich, op generlei wijze wil oproepen tot geweld, is het een verademing om te zien dat diverse extreem kwalijke aspecten van het VS-veiligheidsbeleid aan de kaak worden gesteld. Werkelijkheid en fictie lopen in deze rolprent steeds door elkaar, en dat zorgt ervoor dat de aandacht onafgebroken op het witte doek, en in dit geval op het beeldscherm, dient te worden gericht.
De film wordt uitgezonden tussen 20:40 uur en 22:15 uur.

Een Duitse, zwijgende speelfilm uit 1929, die werd geregissseerd door Carl-Ludwig Achaz-Duisberg, getiteld Sprengbagger 1010, is te zien op Arte-televisie, in de nacht van maandag 30 mei op dinsdag 31 mei, tussen 00:15 uur en 01:10 uur. 

Helaas slechts eenmalig.
De rolprent gaat over een ingenieur die een machine bouwt waarmee bruinkool kan worden gewonnen. Met die vinding laadt hij echter tegelijkertijd veel narigheid op zijn schouders.

Arte zendt een gerestaureerde versie uit. Daarin zien we de indertijd internationaal reeds befaamde Heinrich George (1893-1946), de vader vader van Götz George, de terecht omstreden, want niet zelden zwaar overschatte Tatort-Kommissar. Verder worden we, als we gaan kijken, geconfronteerd met Viola Garden (overleden 1948) en Iwan Kowal-Samborski (1893-1962).

In het radioprogramma Am Abend vorgelesen, dat door de Duitse regionale zender NDR Kultur sedert jaar en dag wordt uitgezonden gedurende de vijf werkdagen van de week ─ kleine uitzonderingen daargelaten ─ wordt in de week van maandag 30 mei tot en met vrijdag 3 juni plaats ingeruimd voor een niet belletristische auteur: de geleerde Alexander von Humboldt (1769-1859). Naar hem, de grondlegger van de fysische geografie, en naar zijn broer Wilhelm (1767-1835), taalwetenschapper, is in Duitsland de oudste universiteit van Berlijn genoemd: de Humboldt Universität, opgericht in 1810. 

Ook thans is er sprake van een vijfdelige reeks, die het motto Ansichten der Natur heeft meegekregen. Alle vijf avonden gaat het om delen uit de reisverslagen van genoemde Duitse geleerde, welke zijn onderzoeken in Latijns Amerika betreffen.
Aus den Reiseberichten von Alexander von Humboldt luidt de overkoepelende titel van de teksten die gedurende genoemde avonden zullen worden voorgelezen tussen 22:00 uur en 22:35 uur door de onmiskenbare stem van toneel-, film- en televisieacteur Wolfgang Büttner (1912-1990). De opnamen zijn derhalve meer dan twee decennia oud.

Een kwart eeuw oud

In het programma The essay van BBC Radio 3, dat gedurende de vijf werkdagen van de week 's avonds tussen 23:45 uur en middernacht onze tijd wordt uitgezonden, luidt het thema in de week van maandag 30 mei tot en met vrijdag 3 juni Five easy pieces. Daarin laat Christopher Ricks de luisteraars kennismaken met bijzondere, en tegelijkertijd korte, gedichten.

Deel 1, op maandag 30 mei, heeft als motto Young and old. Het 73ste Sonnet van William Shakespeare (1564-1616) aan de orde, evenals Childhood van Frances Cornford (1886-1960).

William Blake (1757-1827) en Algernon Charles Swinburne (1837-1909) komen in het tweede deel, op dinsdag 31 mei, aan bod, als het thema luidt Love and marriage. Van eerstgenoemde wordt het gedicht Hail matrimony voorgesteld, en van Swinburne A leave-taking.

Deel 3 heeft het motto Town and country; van John Clare (1793-1864) komt het gedicht I found voor het voetlicht, van Thomas Stearns Eliot (1888-1965) is dat Morning at the window.

Het thema van het vierde deel, op donderdag 2 juni, heet Body and soul, wellicht passend op een dag die als herdenking van Jezus' Hemelvaart geldt.

Binnen een kwartier komen opnieuw twee gedichten met commentaar voor: A dialogue van Andrew Marvell (1621-1698), gevolgd door Any soul van William Cosmo Monkhouse (1840-1901). 

In de laatste aflevering, op vrijdag 3 juni, zijn Mary Robinson (1757-1800) en Elizabeth Daryush (1887-1977) de poëten die elk een gedicht leveren voor het thema Wealth and poverty. Van laatstgenoemde komt Children of wealth op de voorgrond, en dat geldt tevens voor January 1795 van Mary Robinson.

__________ 

Het portret van Cosmo Monkhouse werd geschilderd door John McLure Hamilton (1853-1936); een datum is niet bekend, maar het stuk werd in 1920 aan de National Portrait Gallery geschonken.