Mijn naam is Ikkyu. Ik ben geboren in 1977 in de hoofdstad van het Meetjesland. Momenteel woon ik in Gent. Ik woon samen met een bijzondere vrouw en heb een dochter van vier. Ik hoop met deze blog mensen te bereiken die geplaagd worden door terugkerende gevoelens van ontevredenheid, onrust, angst of depressie en al dan niet met de moed der wanhoop op zoek zijn naar een concrete verbetering van hun levenskwaliteit. Een groot deel van mijn leven bestond uit lijden en het zoeken naar manieren om dit lijden te ontstijgen. Die zoektocht strekt zich tot op de dag van vandaag uit en is onvermijdelijk een weg van vallen en opstaan. Van die weg wil ik hier verslag uitbrengen, in de hoop om anderen en mezelf vooruit te helpen nu ik merk dat mijn levenskwaliteit, mijn goesting terug is gekeerd. Op het gebied van psychisch leed ben ik een door de wol geverfde ervaringsdeskundige. Het is niet mijn bedoeling om hier met sensationele verhalen uit het verleden uit te pakken, maar laat ik ermee volstaan te vermelden dat ik de afgelopen jaren meerdere keren in psychiatrische instellingen ben opgenomen en een aantal ernstige zelfmoordpogingen heb overleefd. Ik had er evengoed niet meer kunnen zijn, maar het feit dat ik er nog ben vervult me met vreugde en dankbaarheid en stelt me hier in de gelegenheid om mijn verhaal te vertellen en daarbij vooral de nadruk te leggen op de dingen die me terug met plezier van het leven hebben doen proeven. Begrijp me niet verkeerd: ik heb geen toverformule die in één klap de puinhoop die het leven maar al te dikwijls is kan transformeren in blijvend geluk. Ik had het over een weg van vallen en opstaan, met zeker in het begin meer vallen dan opstaan. Verandering aanbrengen in je leven is niet gemakkelijk, kost tijd en volgehouden inspanning, maar het is mijn diepste overtuiging dat dit mogelijk is voor iedereen- niet in de laatste plaats voor hen die dit nu lezen en denken: 'Daarvoor ben ik te ver heen... Ik kan niet meer... Ik wil niet meer.' Ook ik heb ooit gedacht dat mijn situatie uitzichtloos was, dat mijn leven een vicieuze aaneenschakeling zou zijn van pijn, woede, frustratie, verdriet, spijt, gevoelens van schuld en zinloosheid, stress, angst, neerslachtigheid, apathie en een totaal gebrek aan levenslust. Life proved me wrong, gelukkig maar, en daarover wil ik vanaf nu getuigen.
In één van zijn leerredes spreekt de Boeddha over de 'zeven factoren van verlichting'. Nu is het niet mijn bedoeling om via deze blog mensen te winnen voor het boeddhisme of welke andere religie ook, maar het gaat hier om universele eigenschappen die belangrijk zijn voor een werkelijke verdieping van de meditatie en de verdere ontwikkeling van een harmonieus en vervuld leven. Deze zeven factoren van verlichting zijn kwaliteiten van de geest die, als we ze in onze meditatiebeoefening ontwikkelen, onze relatie met de wereld om ons heen diepgaand en in positieve zin kunnen beïnvloeden. Zij worden onderverdeeld in drie opwekkende kwaliteiten (inzet en energie, onderzoek en verrukking), drie stabiliserende kwaliteiten (concentratie, rust en gelijkmoedigheid) en opmerkzaamheid die als functie heeft de andere in evenwicht te houden en met elkaar te verbinden. Begrip van deze kwaliteiten betekent kennis hebben van het recept van een sterk geneeskrachtig en helend medicijn, de reden waarom ik ze in deze en volgende bijdragen uitvoerig wil behandelen. Zoals bij elk ander aspect van meditatie is het van wezenlijk belang om deze eigenschappen die we in onze formele sessies ontwikkelen ook in ons dagelijks leven te belichamen om een echte en duurzame verandering teweeg te brengen.
OPMERKZAAMHEID
Spil en middelpunt van onze meditatiebeoefening is opmerkzaamheid: een helder gewaarzijn van wat er op ieder moment gebeurt, rechtstreeks en direct zelf zien wat aanwezig is en wat waar is. Het is het onvoorwaardelijk en volledig geven van onze aandacht aan ieder moment en elke activiteit, dit in tegenstelling tot het functioneren op automatische piloot, half in slaap, onoplettend, onbewust van wat we doen of wat er gebeurt. Hierbij moet de focus liggen op het voltrekken van de activiteit zelf en niet zozeer op het uiteindelijke resultaat dat vanzelf bevredigend zal zijn omwille van de zorg die we aan het uitvoeren van de activiteit besteden.
Opmerkzaamheid heeft drie functies: 1. Helder en duidelijk waarnemen wat er in het huidige moment plaatsvindt Het gaat hier om louter observeren en ervaren zonder te reageren, dit wil zeggen zonder te oordelen, zonder voorkeur of afkeer, zonder analyse, vergelijkingen of interpretaties. 2. Opmerkzaamheid versterkt alle andere factoren van verlichting en is in die zin een bijzonder krachtige eigenschap van de geest. 3. Het in evenwicht brengen van de geest Als we door volgehouden oefening opmerkzaamheid laten opkomen tijdens momenten van angst, verwarring, gehechtheid of pijn, dan nemen we onze toestand duidelijk waar en ontstaat er evenwicht in onze omgang met deze gesteldheden. Opmerkzaamheid zorgt ervoor dat we, geconfronteerd met deze soms overweldigende emoties niet kopje onder gaan door ons er volledig mee te identificeren, maar de nodige 'objectieve' afstand creëren om ze adequaat in te schatten als voorbijgaande mentale fenomenen. Op die manier leggen we de basis om ze op een constructieve manier te transformeren. Belangrijk hierbij is het onderkennen en benoemen van wat er zich in ons afspeelt, bv. 'kalm, kalm' of 'rusteloos, rusteloos' of 'bang, bang' enz.
Centraal in onze beoefening staan de vier grondslagen van opmerkzaamheid: 1. Opmerkzaamheid met betrekking tot de fysieke wereld, ons lichaam en zintuiglijke gewaarwordingen Hierbij zijn we ons bewust van beelden, geluiden, kleuren, smaken, de adem, lichaamshouding, bewegingen enz. 2. Opmerkzaamheid met betrekking tot gevoelens Het gaat hier om het ervaren van een prettig, onprettig of neutraal gevoel als reactie op een indruk of gedachte. We zijn geconditioneerd om op aangename gewaarwordingen te reageren met gehechtheid, op onaangename met afkeer en op neutrale met desinteresse. Elk van deze reacties houdt een oordeel in dat ons belemmert in het volledig ontplooien van onze aandacht en bindt ons als het ware met kettingen aan onze voorkeur of afkeer vast door bepaalde situaties na te jagen en/of in stand te houden en andere te ontvluchten waardoor wijzelf voortdurend het patroon van ons lijden creëren. Opmerkzaamheid maakt ons bewust van deze reactiepatronen, zodat we op een wijze, dit wil zeggen gelijkmoedige, manier kunnen leven. 3. Opmerkzaamheid met betrekking tot de inhouden van onze geest en ons hart Twijfel, angst, liefde, wijsheid, helderheid, slaperigheid, rusteloosheid, plannen, herinneringen, enz. opmerken zonder te oordelen, tussenbeide te komen of al naargelang van onze voorkeur of afkeer te manipuleren. 4. Opmerkzaamheid met betrekking tot de vergankelijkheid van alle dingen Alles is voortdurend aan verandering onderhevig, alles komt op en verdwijnt en dit volledig onafhankelijk van onze eigen wensen of verlangens, wat de vergeefsheid aantoont om er aan te hechten of van weg te vluchten alsof het hier om permanente toestanden gaat.
In onze formele meditatie en in ons dagelijks leven voeden en versterken we deze essentiële eigenschap van onze geest en zetten daarmee een belangrijke stap in de richting van onze bevrijding, ook al lijken we slechts langzaam vooruitgang te boeken. Het is mogelijk deze totale aandachtigheid en aanwezigheid te cultiveren en als we daarin slagen zal de kracht van opmerkzaamheid ons welbevinden ongekend doen toenemen.
Contact maken met de onbegrensde ruimte die wij in wezen zijn, met onze ware natuur, kunnen we onder de vorm van formele meditatie. Ondanks het feit dat er talloze meditatievormen afkomstig uit verschillende tradities bestaan, beogen ze in essentie hetzelfde: onze identificatie met het ego oplossen, zodat er ruimte vrijkomt om volledig samen te vallen met het hier en nu. Als we onze geest observeren, dan merken we op dat we het merendeel van de tijd volledig in beslag genomen worden door een ononderbroken stroom van gedachten en emoties die ons onderdompelen in de illusie van verleden of toekomst en op die manier een ondoordringbare sluier vormen die onze rechtstreekse ervaring van de realiteit (die zich altijd hier en nu afspeelt) vertroebelt. Kijkend door de ogen van het ego, is het alsof de realiteit door kermisspiegels vervormd wordt.
Als je ophoudt met roeren in een emmer troebel water kan het vuil bezinken en wordt het water terug helder. Dit is het principe waar meditatie om draait. Vasthouden aan onze gedachten en emoties, er energie in stoppen om er verder over na te denken, en steeds nieuwe associaties de vrije loop te geven is als roeren in het water- de bodem van de emmer blijft onzichtbaar. Op het moment dat we ons bewust worden van een gedachte, een gedachte als gedachte herkennen en ze kunnen benoemen als een herinnering, een fantasie, een plan, een verwachting, een beeld, lost onze identificatie ermee op en kunnen we haar loslaten: het water wordt helder en we zien de bodem van de emmer. Op het moment van loslaten maken we contact met onze ware natuur, verblijven we onvoorwaardelijk in het nu en dit duurt tot de volgende gedachte ongevraagd opkomt, herkend wordt en losgelaten is. Deze voortdurende oefening van bewustwording en loslaten, van opmerken dat we afgeleid worden en onszelf op een milde, maar besliste manier terugbrengen naar het nu is meditatie. Uiteraard vergt dit oefening, het gaat hier om het trainen van de geest, en deze oefening is in alle omstandigheden van het dagelijkse leven mogelijk door met onze onverdeelde aandacht aanwezig te zijn bij wat we op een bepaald moment aan het doen zijn, maar in het geval van formele meditatie zijn de voorwaarden het gunstigst om je aan deze praktijk te wijden.
Hoe gaat dit nu concreet in zijn werk? Om te mediteren heb je niets anders nodig dan een rustige ruimte en een stoel. Je gaat met een rechte rug ergens halverwege het zitvlak van de stoel zitten, zodat je rug niet gaat steunen tegen de leuning. Je voeten plaats je op schouderbreedte plat op de grond en je handen laat je met gespreide vingers op je knieën rusten, terwijl je schouders ontspannen naar beneden hangen. Je trekt je kin een beetje in zodat het topje van je kruin recht naar boven wijst, alsof er met een onzichtbaar touwtje aan je getrokken wordt. Je plaatst je tanden ontspannen op elkaar en raakt met het puntje van je tong de bovenkant van je gehemelte aan waar je snijtanden beginnen. Neem je tijd om ieder detail van je houding de nodige aandacht te geven. Ademen doe je door je neus. Die ademhaling wordt het object van je aandacht. Zij vormt immers een brug tussen je lichaam en je geest en ademen doe je altijd in het nu. Zonder haar op enige manier te manipuleren (je hoeft niet opzettelijk trager of dieper te ademen, maar laat de ademhaling gewoon 'gebeuren') volg je je ademhaling en bij elke uitademing tel je: in en uit: één, in en uit: twee, in en uit: drie, enz. Tellen doe je van één tot tien en dan begin je weer bij één. Als je merkt dat je niet meer aan het tellen bent, of dat je voorbij tien bent, dan wijst dit erop dat je opmerkzaamheid gedaald is: je hebt je laten meeslepen door gedachtes en bent niet meer aanwezig in het nu. Wanneer je je hiervan bewust wordt, richt je je aandacht terug volledig op de ademhaling en begin je weer te tellen bij één. Het tellen op zich is slechts een methode, een techniek die je kan helpen om je bewust te worden van je verslappende aandacht voor de ademhaling, waar het echt om gaat is het moment dat je doorhebt dat je afgeleid bent en je aandacht terug herstelt door opnieuw bij één te beginnen. Dat is immers het moment dat je loslaat en, al is het maar een moment, in je ware natuur verblijft. Uiteraard zullen de momenten van afleiding veel langer zijn dan die van onverdeelde opmerkzaamheid en aandacht, maar regelmatige oefening zal de nu-momenten na verloop van tijd in duur en frequentie doen toenemen. Het is bovendien van het grootste belang het hebben van gedachten niet als 'slecht' te beschouwen en ze daarom te onderdrukken. Je hoeft geen verzet te bieden tegen het opkomen ervan: je observeert de verschijning van gedachten tegen de achtergrond van je bewustzijn en laat ze los zonder dat ze je wezenlijk beïnvloed hebben. Zonder er energie in te steken, zonder erdoor meegesleurd te worden, zonder je ermee te identificeren neem je ze waar als de vergankelijke verschijnselen die ze zijn: ze komen op en verdwijnen weer. Wees ook mild voor jezelf: herinner je het 'oordeel niet' van de vorige posts: er bestaat geen 'slechte' meditatie: mediteren is ervaren wat zich ook voordoet, ook al is dat verwarring, onrust of chaos. Toon echter steeds de bereidwilligheid om je aandacht terug te brengen naar het nu. Van jezelf vinden dat je slecht aan het mediteren bent is een gedachte onder de vorm van een oordeel en ook die moet je loslaten. Probeer deze oefening dagelijks te herhalen. Begin met tien minuten of een kwartiertje gedurende een week en bouw dit de komende weken telkens met vijf minuten verder uit. Ideaal is dat je twee keer per dag tussen de dertig en veertig minuten mediteert. Het rechtstreekse contact met het nu zal je algemeen gevoel van welbevinden doen terugkeren onder de vorm van rust, sereniteit, innerlijke vrede en verhoogde concentratie: weldadige toestanden die ik je van ganser harte en zo snel mogelijk toewens.
De onbegrensde ruimte van de geest ontsluit je door je volledig te richten op het nu. Bevrijding schuilt in het onvoorwaardelijk ervaren van het huidige moment. Deze universele waarheid lijkt eenvoudig te bevatten, maar vergt grote toewijding om concreet toe te passen. Sta eens stil bij de aanzienlijke hoeveelheid tijd die je doorbrengt met denken aan de toekomst (angst, zorgen, plannen, dromen, fantasieën...) en het verleden (zowel goede als slechte herinneringen). Wanneer onze geest zich hiermee bezighoudt, zijn wij niet echt aanwezig in het huidige ogenblik, in het nu. We voeren een heleboel dagelijks terugkerende handelingen op automatische piloot uit, dit wil zeggen zonder (volledige) aandacht, ondertussen druk nadenkend over de dingen die we daarna nog moeten doen, hoe we ze zullen doen, dingen die gebeurd zijn en waar we aan vast blijven hangen... Afgeleid door een ononderbroken opeenvolging van gedachten die ons wegvoeren van het huidige moment, van dat waar we mee bezig (zouden moeten) zijn, missen we het enige dat echt aanwezig is: het nu. Dit nu is het enige reële in ons leven, we kunnen niets anders beleven en ervaren dan het nu, van moment tot moment. De toekomst en het verleden bestaan niet echt: zij zijn slechts mentale constructies, concepten in onze geest. We kunnen slechts denken aan de toekomst of het verleden, maar we zijn er nooit in aanwezig: de toekomst is nog niet gekomen (we proberen wel om die zo goed mogelijk in te schatten of te controleren, maar dat zijn vaak ijdele pogingen) en het verleden is onherroeplijk voorbij (hoe graag we bepaalde dingen anders hadden willen doen, we kunnen niet terug, nooit). De enige realiteit waarin we kunnen en moeten leven is het nu. Natuurlijk ben je deze morgen opgestaan en ligt dat moment in het verleden, maar dat opstaan deed je toen in het nu en natuurlijk zul je straks gaan slapen, maar ook dat moment zal zich aandienen in het nu. Hoe je het ook draait of keert er is alleen het nu, daaraan valt niet te ontsnappen. De pijnlijke paradox wil echter dat wij het merendeel van onze tijd en energie spenderen aan gedachten die ons net wegvoeren van het nu en in die zin in een illusie leven, want de waarheid manifesteert zich enkel in het huidige moment. Denk maar eens aan hoe uiteenlopend de herinneringen van verschillende personen aan een gebeurtenis kunnen zijn, om nog maar te zwijgen over het denken aan de toekomst dat in feite puur giswerk is. Geestelijk onevenwicht onder de vorm van angst of depressie, maar ook minder extreme vormen zoals onrust, ontevredenheid en zorgen, ontstaat wanneer we het contact met het nu (volledig) kwijt zijn en enkel leven in de illusies van toekomst en verleden die buiten ons hoofd geen bestaan kennen. De remedie hiervoor, en deze strekt zich uit op alle domeinen van ons leven, zowel in heel eenvoudige, op het eerste zicht banale dingen als in complexe aangelegenheden, is een consequente gerichtheid op of terugkeer naar het nu. Het nu ontsluit je voor jezelf door de manier waarop je dingen doet. Niet zozeer wat je doet is belangrijk, maar wel hoe je het doet: met aandacht, concentratie, opmerkzaamheid, zorgvuldig. Focus je voor de volle honderd procent op wat je nu aan het doen bent en breng de inspanning op om je bewust te zijn van alle factoren die je van het huidige moment wegvoeren. Betrap er jezelf op dat je eigenlijk tijdens het afwassen niet meer met je volle aandacht bij de pan in je handen bezig bent, maar aan het dromen bent, verdwaald in fantasieën, bezig plannen te smeden, ondergedompeld in herinneringen... Het moment dat je dit beseft kun je je ogen sluiten, een paar keer bewust ademhalen, de gedachten loslaten en terugkeren naar de pan die je vasthoudt in het huidige moment. Niet alleen zal de kwaliteit van je handelingen er sterk op vooruitgaan, maar een niet te onderschatten hoeveelheid energie die anders wegstroomt in bodemloze illusies, gaat op die manier niet verloren, wat je geestelijke evenwicht weer ten goede komt. Omdat onze geest ongeoefend is zal dit voortdurend blijven bij en terugkeren naar het nu, zeker in het begin, veel inspanning kosten, maar begin met kleine stapjes zoals geïllustreerd in mijn allereerste bijdragen: de afwas, de douche, een maaltijd en breid de tijd die je in deze meditatieve grondhouding (want wat je op die manier doet is niets minder dan meditatie, waarover later meer) doorbrengt geleidelijk aan uit. Probeer dit en hou vol: ik kan er alleen maar op de meest indringende manier van getuigen dat er een immense kracht schuilt in het bewust beleven van het nu. Om die kracht te ontdekken moet je zelf beginnen oefenen. Niet langer denken, piekeren, afwegen of onderhandelen met jezelf, maar doen!
Opdat er sprake zou zijn van
geestelijke gezondheid moeten we de geest, hier in het westen een erg
vaag begrip dat weinig of geen aandacht krijgt, onderzoeken.
Als we even de tijd en moeite nemen om
stil te staan bij ons innerlijke leven, dan ontdekken we dat ons
bewustzijn voortdurend bevolkt wordt door gedachten en emoties: we
maken plannen, formuleren voornemens, maken ons zorgen, zijn angstig,
herinneren ons dingen, dagdromen, geven ons over aan bepaalde
fantasieën, hebben wensen en verlangens, verwachtingen enz.
De fout die we in eerste instantie
geneigd zijn te maken is dat we ons volledig identificeren met die
gedachten en emoties.
We laten ons zo overweldigen en
meeslepen door de verschijnselen die ononderbroken opdoemen in onze
geest, dat we er volledig mee samenvallen en er foutief van uitgaan
dat zij de essentie van ons bewustzijn zijn, dat zij onze geest
vormen, dat wat wij innerlijk zijn.
We verwarren echter de inhoud van het
bewustzijn met de ruimte waarin die inhoud zich manifesteert.
Laat me een beeld gebruiken om dit te
verduidelijken: ons bewustzijn is ruimte en in essentie leeg als de
lucht of de hemel; onze gedachten en emoties, alle mogelijke mentale
entiteiten, zijn fenomenen die zich binnen die ruimte, binnen die
leegte afspelen zoals er wolken, vogels, insecten, vliegtuigen,
fabrieksrook, bliksemflitsen enz. in de lucht aanwezig kunnen zijn.
Typisch aan de verschijnselen in de
lucht is dat ze van voorbijgaande aard zijn, terwijl de hemel zelf,
hoe ongrijpbaar ook, er altijd is: onbegrensd (waar begint de hemel
of houdt hij op?) en zonder oordeel voor wat zich voordoet.
In de hemel is plaats voor mooie en
lelijke dingen, goede en slechte dingen. De hemel laat regenbogen en
zonnestralen toe, maar verzet zich evenmin tegen giftige rook of
oorlogsprojectielen, alles krijgt er een plaats zonder de hemel schade te
berokkenen.
Die hemel is onze geest, ons
bewustzijn: ook ongrijpbaar maar niettemin aanwezig, ook onbegrensd
en onbewogen, maar meestal en zeker in periodes van psychisch lijden,
nagenoeg volledig verduisterd door (negatieve) gedachten en emoties
zodat we vergeten dat we eigenlijk onbegrensde ruimte zijn, omdat het
donkere wolkendek zo laag hangt.
In die zin is depressie een
bewustzijnsvernauwing, een vorm van mentale claustrofobie, waarbij je
je zo vereenzelvigt met bepaalde terugkerende gedachtenpatronen
(bijvoorbeeld: 'ik word niet meer beter, mijn pijn houdt nooit meer
op.') dat we in een voortdurende toestand van verstikking of
verkramping verkeren.
Het komt er dus op aan onze
identificatie met die gedachten en emoties, onze identificatie met
het ego te laten vallen om terug de ruimte te ervaren die we in
essentie zijn.
Dit is niet gemakkelijk maar evenmin
onmogelijk.
Het vraagt van ons de bereidheid om
onze geest te trainen, want zij is de bril waardoor wij de
werkelijkheid waarnemen. Het spreekt voor zich dat een 'vuile' bril
ons een vertroebelde aanblik op de werkelijkheid biedt en dat het
(opnieuw) verkrijgen van geestelijke gezondheid, van evenwicht, rust,
helderheid en weerbaarheid, zal afhangen van onze voortdurende
inspanning om die bril schoon te maken.
Hoe dit precies in zijn werk gaat
behandel ik in mijn volgende bijdragen; op dit moment is het echter
belangrijk om bovenstaande inzichten zo goed als mogelijk zelf te
verifiëren en te laten indringen om het belang van zo'n training in
te zien.
Het is uiteindelijk de geest die de
uiterlijke omstandigheden van ons leven, waar we geen of slechts een
beperkte invloed op kunnen uitoefenen, vertaalt in welzijn of ellende
Structuur: beantwoord de oproep om vorm te geven aan je leven
Het aanbrengen van structuur in ons leven is van het grootste belang. Het geeft letterlijk vorm aan de energie die wij zijn. Zonder die vorm, zonder dat vat waarin die energie gegoten wordt, zijn wij slechts ongeleide projectielen die anderen en onszelf maar al te gemakkelijk en dikwijls ongewild schade kunnen berokkenen. Het behoort tot onze aangeboren verantwoordelijkheden dat we voortdurend vorm moeten geven aan ons bestaan: dit is de eerste en laatste scheppingsdaad die van ons gevraagd wordt: iedere dag worden we wakker en spreiden zich vierentwintig nieuwe uren voor ons uit, zomaar, zonder dat we daarom vroegen. Of we die uren als een kostbaar geschenk zien, en daarom in een geest van openheid benaderen, nieuwsgierig naar de nog ongekende kansen die zich voor ons zullen ontplooien, of als een vergiftigd geschenk dat we met weerzin zover mogelijk van ons af proberen te houden en als slachtoffer ondergaan, is aan ons. Hier doet zich een fundamentele keuze voor: tenzij we al dan niet uit eigen wil aan ons einde komen, kondigt zich telkens weer een nieuwe dag aan en die dag houdt een vitale vraag in: geef mij vorm. Hoe je met die vraag omgaat is jouw keuze, jouw verantwoordelijkheid. Ik wil op deze laatste woorden even de aandacht vestigen: hoe diep je ook gezonken bent, hoe erg je er ook aan toe bent, hoe donker alles ook geworden is:
JE HEBT ALTIJD EEN KEUZE JE DRAAGT ALTIJD VERANTWOORDELIJKHEID
En aan die keuze, aan die verantwoordelijkheid kun je je niet onttrekken, zonder daarmee jezelf (en anderen) geweld aan te doen. Erkennen dat je keuzes hebt, erkennen dat je verantwoordelijkheid draagt- voor jezelf, maar ook voor alle mensen die begaan zijn met je lot en willen dat het goed met je gaat- is letterlijk van levensbelang. Bovendien zul je merken dat een gezonde structuur veiligheid biedt, duidelijkheid schept; het is een dankbaar instrument waarop je kunt terugvallen als het minder goed met je gaat, als je het even allemaal niet meer weet. Structuur is een vangnet, een levenslijn en maakt daarom deel uit van de basis, het fundament, de eerste treden die ik in deze eerste bijdragen wil aanreiken. Geen structuur aanbrengen in je leven is natuurlijk ook een keuze, maar weet dat je dan bewust kiest voor een voortduring en zelfs een verslechtering van de op zijn minst gezegd onbevredigende situatie waarin je je nu bevindt en die je per slot van rekening heeft aangezet om deze bedenkingen te gaan lezen.
Welke vorm je kiest, hoe je structuur geeft aan je dagen is een persoonlijke opdracht, die ieder voor zich moet invullen, maar natuurlijk zijn er een aantal basisregels die ons onder de vorm van clichés om de oren worden geslingerd, maar die we eens opnieuw en onbevangen onder ogen kunnen zien, die we proefondervindelijk op hun waarde kunnen toetsen. Ik zet ze hier even op een rijtje, zonder de pretentie te hebben een volledige lijst te geven waaraan niets meer toe te voegen valt. Zie dit dan ook als een eenvoudig vertrekpunt voor de zich voortdurend opnieuw aandienende oefening om je dagen vorm te geven:
1. Sta op tijd op Verslaap je ochtenden niet. Halverwege de dag beginnen ontneemt je veel energie, doet de moed al in je schoenen zakken nog voor je begonnen bent. Bovendien zul je jezelf de kans geven om de ochtend en alles wat zich voor de middag afspeelt (opnieuw) te leren waarderen.
2. Probeer een vast stramien te ontwikkelen Leg voor jezelf vast (en denk daarbij steeds in termen van wat realistisch en haalbaar is) wanneer je opstaat, wanneer je je maaltijden neemt, wanneer je gaat slapen en probeer je daar iedere dag weer aan te houden. Uitzonderingen zijn natuurlijk geen ramp, maar moeten uitzonderingen blijven en geen regel worden.
3. Ga op zoek naar een zinvolle invulling van je dagen Dit kan zich afspelen op het domein van bezoldigd werk, vrijwilligerswerk, het verenigingsleven... Belangrijk is dat je iets met plezier doet, dat je het zinvol vindt en met aandacht beoefent. Het vergroot je gevoel van competentie en eigenwaarde, bestrijdt de leegte die je anders bedreigt en weerloos overlevert aan negatieve gedachten en brengt je in contact met andere mensen- erg belangrijk voor je geestelijke gezondheid, zeker als je geneigd bent om je te isoleren! Contact met andere mensen zorgt voor zuurstof en ruimte, jezelf afzonderen vernauwt je bewustzijn en brengt je in een toestand van mentale claustrofobie met een verstikkend gevoel als gevolg.
4. Ga op zoek naar terugkerende rituelen Las af en toe een paar rituelen in, waarvoor je een vast tijdstip hebt. Wat die rituelen zijn, beslis je zelf. Belangrijk hierbij is niet zozeer wat je doet, maar wel hoe je het doet: aanwezig, bewust, zorgvuldig, aandachtig. Zie het als kleine meditatie-oefeningen waarmee je jezelf terug in het nu brengt en de stroom van negatieve gedachten onderbreekt. Om je enigszins een idee te geven, geef ik je hier een paar voorbeelden van rituelen die ik zelf dagelijks toepas: even met gesloten ogen in de zon zitten, aan één of andere vorm van lichaamsbeweging doen, formele meditatie (waarover later nog meer), wierook branden, een uurtje lezen, vlak voor zonsondergang naar het laatste vogelgezang luisteren, thee drinken, aan mijn blog werken etc...
Ik heb ervoor gekozen mezelf iedere dag weer te beschouwen als een kunstenaar, een schilder, een pottenbakker, een dichter- doet er niet toe... De dag die zich voor me uitstrekt is het ruwe materiaal waarmee ik aan de slag ga: het lege canvas, de vormloze klomp klei, het witte blad... allemaal uitdrukkingswijzen voor de grenzeloze mogelijkheden die de nieuwe dag in zich draagt en die schreeuwen om zich te realiseren in de vorm die ik ze geef, de vorm die jij ze geeft.
Oordeel niet: waarom structuur een vreselijk woord leek
Nog steeds met de voeten op de eerste treden, bouwend aan ons fundament wil ik het hier over het belang van structuur hebben en hoe je die structuur concreet in je leven aanbrengt. Terwijl ik echter nadacht over wat ik precies wou schrijven, werd ik geconfronteerd met het feit dat ik precies deze verandering lange tijd voor me uit geschoven heb omdat ze me met weerzin vervulde. Over de redenen van die weerzin wil ik het hier nu eerst hebben, vooraleer ik het concept 'structuur' verder uitdiep, want het blootleggen van die redenen was erg verhelderend en achteraf gezien essentieel om mijn verandering mogelijk te maken en vooral vol te houden.
Het heeft mezelf lange tijd en ontzettend veel inspanning gekost om in
te zien (om in te willen zien) dat het aanbrengen van structuur in mijn
leven noodzakelijk was.
Ik verzette me bewust of onbewust tegen dat inzicht deels uit gemakzucht
en deels uit de valse vooropstelling dat zoiets mijn individuele
vrijheid beperkte die erg belangrijk voor me was, want die onderscheidde
me van de totaal oninteressante 'brave' burger, die zomaar deed wat
iedereen deed, zonder erbij na te denken.
Eigenlijk maakte ik met die instelling de domme, want destructieve keuze
om er liever slecht aan toe te zijn, dan oninteressant, of beter
gezegd: dan wat ik dacht dat oninteressant was.
Een groot deel van mijn illusoire zelfbeeld ontleende ik aan het
ingebeelde feit dat ik anders was, dat ik me onderscheidde van de grijze
massa, dat ik bijzonder was, dat ik eigenlijk beter was dan de rest.
Alleen zag niemand dat, werd dat niet naar waarde geschat en beschouwde ik me daardoor als een slachtoffer.
Het was een groot onrecht dat ik niet opgemerkt en bejubeld werd.
Dat gedachtenpatroon is zonder meer onzin en bijzonder destructief.
Eerst en vooral is er niet zoiets als de grijze massa aan de ene kant en
ik aan de andere kant; zo'n onderscheid houdt een (negatief) oordeel in
en het is cruciaal dat we onze oordelen over onszelf én over de ander
laten vallen.
OORDEEL NIET
Onderzoek je eigen vooropstellingen en word je bewust van je neiging om jezelf en anderen onder oordelen te bedelven, hoe subtiel je die dikwijls ook vorm geeft: 'ik ben niets waard', 'ik verdien de nare dingen die me overkomen' of 'zij begrijpen me niet, want zij hebben niet hetzelfde meegemaakt', 'zij zijn oppervlakkig, gevoelloos, dom'... Afwisselende gevoelens van minderwaardigheid en meerwaardigheid duiden erop dat je voortdurend (ver)oordeelt en een geest die rust zoekt oordeelt niet. Natuurlijk zijn er gradaties in de mate waarin we al dan niet bewust leven, maar daaruit concluderen dat de ene mens beter is dan de andere, dat ik beter ben dan de andere (of juist slechter) is een stap te ver: hier spreekt ons ego dat er voor zijn eigen voortbestaan alle belang bij heeft om afgescheidenheid en conflict te creëren. Uit de pijn die hierdoor ontstaat haalt het ego zijn energie en zolang we naar het ego luisteren en ons identificeren met wat het beweert, blijven we lijden. Zo is de slachtofferrol een manifestatie van het ego en zonder dat we dat dikwijls weten houden we die rol (en het lijden dat eruit voortvloeit) in stand, omdat ze over de jaren heen onze vermeende identiteit is geworden, dat wat we denken te zijn. Die rol (en alle andere rollen die we om te overleven zijn gaan spelen) moeten we durven loslaten om ruimte voor verandering te creëren, alleen is dit één van de moeilijkste dingen om te doen, omdat we het gevoel hebben dat er niets van ons zal overblijven als we dat doen, dat we totaal weerloos zullen zijn, ongewapend tegenover de pijn die ons belaagt. De paradox wil echter dat onze verdedigingsmechanismen tegen pijn die we onszelf hebben aangeleerd, nieuwe, nog ergere pijn veroorzaken en iedere aanzet tot positieve verandering in de kiem smoren. Zolang we die mechanismen in stand houden leven we in een voortdurende toestand van kramp en is iedere groei onmogelijk. Eenmaal je je bewust wordt van het feit dat je voortdurend oordeelt, van je slachtofferrol (en je andere destructieve rollen) is het loslaten al begonnen, heb je de macht van het ego al ingeperkt. Wat eerst beangstigend leek, blijkt nu bevrijdend te zijn en die bevrijding wens ik je van ganser harte toe.
Eenmaal ik besefte vanwaar mijn weerzin voor structuur (en voor verandering in het algemeen!) vandaan kwam, kwam er een soort rust over me en vond ik de moed en de kracht om structuur in mijn leven aan te brengen. Hoe dat concreet gestalte kreeg vertel ik in mijn volgende post.
Dikwijls is de toestand in ons huis een afspiegeling van onze gemoedstoestand: chaos. Een huis dat overhoop ligt en smerig is, zendt onder de vorm van een overvloed aan prikkels negatieve energie uit waar we, ook al is dat onbewust, erg gevoelig voor zijn. Omgekeerd heeft de ruimte waarin we wonen, als die schoon en geordend is, een weldadige invloed op ons. Laat de plek waar je leeft rust uitstralen en je zult merken dat de rust die je omgeeft ook bezit van jou gaat nemen. Dit betekent opstaan, de handen uit de mouwen steken en aan de slag gaan. Uit eigen ervaring weet ik dat de rommel zo groot en onoverzichtelijk kan zijn dat de moed je al in de schoenen zinkt bij de gedachte alleen al dat je moet beginnen schoonmaken. Zie het als een grote taak die je omwille van de omvang ervan in realistische deeltaken verdeelt die je dan stap voor stap uitvoert. Verbindt aan die deeltaken een duur die je haalbaar vindt, bijvoorbeeld een halfuurtje, waarna je even kunt pauzeren en iets leuks doen om jezelf te belonen voor het geleverde werk. Deeltaken kunnen zijn: de afwas doen, rondslingerende rommel opruimen, het toilet schoonmaken, de badkamer poetsen, je slaapkamer onder handen nemen, de vloer stofzuigen en dweilen, de was doen enzoverder. Kies één deeltaak- het lijkt me goed om bijvoorbeeld met de afwas te beginnen- en focus je daarop, zonder je verder te laten ontmoedigen door al de rest die nog moet gebeuren. Dat kan nu wachten: je hebt een keuze gemaakt en daar wijd je je nu volledig aan. Maak plaats op het aanrecht, ga het huis rond en verzamel alle vuile kopjes, borden, glazen en bestek en zet ze zo ordelijk mogelijk op het aanrecht neer. Als de hoop te groot is dan verdeel je weer verder onder in deeltaken: eerst de glazen, dan de kopjes, dan de borden... Maak de afwasbak schoon (ik ga uit van het worst case scenario voor wie geen vaatwas heeft) als dat nodig is en begin aan de vaat. Bij elke taak is het erg belangrijk dat je die zo bewust mogelijk uitvoert, zoals we ook al gezien hebben in de vorige post over de eerste trede. Dit wil zeggen dat je je aandacht onverdeeld richt op de handeling die je aan het uitvoeren bent. Gedachten zullen onvermijdelijk de kop opsteken en je wegvoeren van het huidige moment, maar als dat gebeurt en je beseft dat op een bepaald moment, hou dan even op, sluit je ogen en haal een paar keer diep adem. Keer dan terug naar je taak en voer die zo bewust en zorgvuldig mogelijk uit. Stel je voor dat de voorwerpen die door je handen gaan kwetsbare, levende wezens zijn die recht hebben op liefdevolle aandacht en zorg en geef hen dan die aandacht en zorg. Zo kun je tewerk gaan bij elke deeltaak. Beschouw je huis, de plek waar je leeft en waarschijnlijk een groot, zo niet het grootste, deel van je tijd doorbrengt als een levend organisme dat zorg nodig heeft en verdient. Als je er even bij stilstaat is het een groot omhulsel, een soort verlengstuk van je lichaam (denk aan de exoskeletten van kreeften en krabben) dat je beschermt tegen ongure klimatologische omstandigheden, je privacy waarborgt en in het beste geval veiligheid en geborgenheid biedt. Een huis waar zorg voor gedragen wordt, draagt ook zorg voor jou. In de zendo die ik van tijd tot tijd bezoek (zen-do: plaats waar zen beoefend wordt) hangt in de keuken een eenvoudige maar veelbetekenende spreuk die alomvattender is dan ze op het eerste zicht lijkt:
LEAVE NO TRACE
Het is misschien een goed idee om ergens in je huis waar je er vaak mee geconfronteerd wordt ook die spreuk op te hangen als geheugensteuntje dat je bewustzijn prikkelt en jou oproept om de verandering die je nu begonnen bent verder te zetten. Ik wens je uit de grond van mijn hart alle succes!
Sommigen zullen bij het lezen van mijn eerste bedenkingen misschien geïrriteerd vaststellen dat wat ik daarin vertel erg vanzelfsprekend is en dat ik mezelf voortdurend herhaal, maar ik vind het belangrijk om onderaan de ladder te beginnen, bij de eerste trede. Onze ontreddering kan immers zo groot zijn dat we iedere basis, elk fundament verloren zijn en pas als we weer een minimum aan vaste grond onder onze voeten hebben is verder bouwen aan verandering mogelijk. Daarom start ik hier bij het begin en het begin is opstaan: kom uit bed! Ik weet uit ervaring hoe verleidelijk de verdoving van de slaap is, maar echte verandering kan alleen plaatsvinden oog in oog met de realiteit, hoe bedreigend die ook is, dus kom uit bed, ook al betekent dat dat de pijn terug de kop opsteekt en je bij de gedachte hieraan walgt bij het vooruitzicht van een nieuwe dag. Zorg dat je de eerste momenten die je op bent bezig blijft, iets eenvoudigs te doen hebt: poets je tanden, ga onder de douche en neem een ontbijt. Het is erg belangrijk- en dit advies zal ik tot in den treure blijven herhalen- dat je deze handelingen bewust uitvoert, dit wil zeggen dat je probeert om al je aandacht te geven aan wat je op dat moment doet en dat betekent in dit geval zo zorgvuldig mogelijk je tanden poetsen, terwijl je let op iedere sensatie die hiermee gepaard gaat: het wrijven van de stugge haren van de tandenborstel over je tanden, de smaak van de tandpasta, de vorming van schuim in je mond, de frisheid van het water waarmee je je mond spoelt... Op die manier dwing je jezelf om in het nu te blijven (en over de kracht van het nu zal ik het later nog hebben) en geef je zo weinig mogelijk ruimte aan negatieve gedachten om de kop op te steken. Gebeurt dat toch, laat je dan niet ontmoedigen, focus je weer op de handeling van het tandenpoetsen en geef dit opnieuw alle aandacht. Je zult merken dat je gedachten onophoudelijk met je aan de haal gaan en je weg van het huidige moment willen voeren, maar klamp je vast aan je tandenborstel die een tastbaar verbindingsstuk met het nu vormt en begin telkens opnieuw aan het bewust zijn van wat je doet, zonder jezelf te veroordelen, zonder boos te worden op jezelf omdat 'het niet lukt'. Alleen al de intentie om bewust bij je handeling te blijven is een vorm van succes. Bewust zijn zal de sleutel worden tot elke positieve verandering in je leven. Op die manier maak je van het allereerste begin van je dag een soort meditatieve oefening, waarmee je op 'geweldloze' wijze verzet biedt tegen de negativiteit waarmee je gewoonlijk van bij het wakker worden volstroomt en verhoog je bovendien de kwaliteit van wat je doet, in dit geval bezig zijn met je persoonlijke hygiëne. Op dezelfde manier ga je onder de douche te werk. Niet op automatische piloot, maar zo zorgvuldig mogelijk, terwijl je stil staat bij iedere gewaarwording die hiermee gepaard gaat. Overweeg hierbij ook eens het feit dat water een oerelement is waaruit alle leven, ook jij, ontstaan is- meer nog: je bent voor het grootste deel water en er gaat een mysterieuze, zuiverende en helende kracht uit van het contact ermee. Je onderdompelen in warm water is een zeer eenvoudige manier van thuis komen bij jezelf. Neem gerust je tijd en ga op dezelfde bewuste manier tewerk bij het afdrogen: hoe voelt de handdoek aan, wrijf je hard of zacht, hoe reageert je huid hierop... Gebruik eens een bodylotion met een lekker geurtje dat je speciaal uitgekozen hebt en maak van dit ochtendritueel een klein verwenmoment waarvan je probeert te genieten, naarmate je steeds meer wakker wordt. Als je dit alles afrondt met een eenvoudig maar noodzakelijk ontbijt dat je- en ik val moedwillig in herhaling- zo bewust mogelijk tot je neemt, gun jezelf dan even rust: ga achterover zitten, haal eens diep adem, zet een muziekje op en sta eens stil bij het verschil dat je voelt tussen het moment waarop je je ogen opende en nu: je bent wakker, fris en schoon, zonder zeurend hongergevoel en op die manier beter opgewassen tegen de uitdagingen die de dag je zal brengen. Wees trots op jezelf: je hebt iets moeilijks tot een goed einde gebracht en hebt de eerste stappen gezet op het pad van verandering- dat verdient een mentaal schouderklopje.
