Deze morgen moest ik niet te vroeg op, kon rustig een ontbijt nemen en rond kwart voor negen vertrekken. Het was droog en juist klaar en 10 km is voor ons nu een korte afstand. Het was eigenlijk goed om dat laatste stuk helemaal alleen te lopen en er nog van te genieten. Ik zette er stevig de pas in en stopte alleen halfweg voor het kerkje van San Marcos om er nog een laatste stempel in mijn stempelboekje te zetten. Ondertussen begon het te regenen, opnieuw de regencape aan en ik vond het spijtig dat het bij aankomst niet droog zou zijn. Toen ik helenaal alleen de Berg van Vreugde afliep naar de stad toe, stopte het met regenen en kreeg ik plots een regenboog voor me, het duurde 1 minuut en weer weg was hij. Het was voor mij een mooiere aankomst dan ik had kunnen dromen ! Een poort van kleur naar de stad toe ! De tranen waren er vroeger dan voorzien. In de stad zelf was het dan toch nog een heel eind door een drukke straat, dan door de puerte del camino het oude centrum in en plots krijg je de zijkant van de kathedraal voor je. Iets na 11u, zoals ik het een maand geleden gepland had, stond ik eindelijk voor de kathedraal. Het aanzicht vanaf het grote plein, het bestijgen van de 33 treden zijn aandoenlijke momenten, boven riep Danieli op me en we omarmden mekaar innig. De puerta del pardon - de poort der vergiffenis - wordt enkel geopend in een heilig jaar. In de kathedraal liep ik tegen Geoffrey, die nam me mee nam naar voor, op de eerste rij hadden Adelheid en Albrecht plaats voor ons gehouden, ze verwachtten ons en waren er al van 10u. Ik had het ergens een klein beetje verwacht, om 1 minuut voor 12u zag ik Monika in de zijvleugel. Niemand had er op gehoopt dat ze in een voormiddag 20 km zou lopen. Ze had het vroeger al gezegd, toen ze problemen kreeg met de voeten : "My faith is stronger dan my body " - mijn geloof is sterker dan mijn lichaam - en ze had ons daarvan nu nog eens een staaltje laten zien. Ze moet om 7u beginnen stappen zijn, 5u lang, waarvan de helft in het donker en de regen, met haar sandalen over drassige wegen, onze bewondering voor zoveel karakter is groot. De begroeting was heel pakkend voor iedereen. Vanmiddag zijn we iets kleins gaan eten, iedereen zegt dat de reis zoveel meer bracht dan voorzien. In de kerk werd ons ook gezegd dat de camino niet ten einde is, maar dat we die thuis moeten verderzetten. Ook Almudena zei ons toen dat we nadien ook het hart, de geest moeten open houden en de lessen en tekens van de weg niet mogen vergeten. In de mis werden nog eens alle nationaliteiten van die dag afgeroepen. Nadien mochten we nog langs het graf van Jakobus aanschuiven en gingen nog kaarsen branden voor familie, vrienden en overledenen. Ook een hoogtepunt was het afhalen van onze compostela, - een diploma dat ik plechtig in een koker stak om te beschermen - degenen die kwamen om religieuze redenen krijgen een andere dan degenen die andere redenen aankruisten. We moesten vooraf ons stempelboekje tonen en verklaren dat we de hele afstand te voet hadden gedaan. Deze namiddag nemen we allemaal vrij voor het zoeken van een bed, internet, boodschappen en souvenirs, en nog even alleen de kathedraal in. Vanavond verzamelen we de laatste keer bij Manolo vanaf 20u. Daar neem ik afscheid, want ik wil morgenvroeg op tijd de bus nemen naar het vliegveld voor de vluchten naar Brussel via Barcelona. Om 20u30 zal mijn zus me ophalen in Zaventem en kan ik naar huis. Adelheid en Albrecht gaan nog in 4 dagen te voet naar Finisterre en komen met de bus terug, ze hebben nog 6 dagen. Ze nodigden me uit om volgend jaar naar Essen te komen, hun stad is dan een van de culturele hoofsteden van Europa en dan is er heel wat te beleven. Er zijn zeker 100 zangkoren, heel wat muziekharmonies. Albrecht zelf speelt bugel en trombone in een jeugdharmonie van 50 muzikanten. Monika heeft nog enkele dagen vrij en gaat vroeger naar Madrid, waar ze haar vlucht neemt, om er de stad te verkennen. Geoffrey gaat met de bus naar Finisterre en nadien misschien enkele dagen als vrijwilliger in een van de refugio's werken, hij is niet gehaast om terug thuis te zijn. Als we hier toekwamen 4 weken geleden, vroeg iedereen dezelfde vragen : Uit welk land kom je en welke talen spreek je ? De volgende vraag was dan altijd : De hoeveelste keer ben je hier ? We vonden het toen een vreemde vraag. Deze week kwamen we de voorzitster tegen van de braziliaanse pelgrimsbeweging, ze was hier voor de 9de keer ! Ik had al gehoord dat het verslavend werkt, ik ken ook mensen die het al 3-4 keer opnieuw gestapt hebben, soms via een andere route, de kustroute of die vanaf het zuiden. Waarom ? Omdat het altijd anders is, een andere maand in een ander seizoen, opnieuw andere ontmoetingen en andere gebeurtenissen en ervaringen. Monika zal het niet opnieuw doen, er is nog zoveel te zien. Ik weet het ook nog niet, misschien binnen enkele jaren de 250 km van Assisi-Rome, of als iemand vraagt om nog eens mee te gaan, wie weet ?
Eens thuis ga ik mijn teksten nog wat verbeteren, hier had ik altijd zo weinig tijd en dan eindelijk bij elke dag foto's zetten. Voor het afsluiten wil ik graag bedanken : - de mensen die me warm gemaakt hebben voor deze tocht en me geholpen hebben met mijn voorbereiding - degenen die vooraf met me gaan wandelen zijn, zodat ik toch niet onvoorbereid moest vertrekken - mijn familie, buren en alle vrienden die me gesteund hebben via reacties, gastenboek, mails, berichtjes en kaartjes - mijn zoon die niet gebeld heeft dat de steel van de schup gebroken was - allen die in gedachten een stuk met me mee zijn gestapt - de collega's die ervoor zorgden dat ik me 4 weken geen zorgen moest maken HEEL ERG BEDANKT en tot binnenkort !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Wat me verwondert is dat ik hier nog geen zieken heb gezien. Terwijl men thuis geen hand meer durft te geven, op een meter van mekaar blijft, en men afraadt het openbaar vervoer te nemen, slapen wij hier in zalen tot meer dan 100 personen, op matrassen die elke nacht door iemand anders beslapen worden, vullen onze drinkbussen aan elke waterfontein in de kleine dorpjes en moeten vaak naar het toilet in iets minder hygiënische cafes. Er zijn hier ook zoveel verschillende nationaliteiten en we begroeten ook de zuidamerikanen hartelijk als we ze een paar dagen niet gezien hebben. Een mens is sterk, ook mentaal. Vandaag had ik heel veel bewondering voor Monika, die op haar sandalen door de plassen en de modder liep, zonder een keer te klagen. We vertrokken deze morgen om halfnegen in de gietende regen en stopten rond vijf uur ook in de gietende regen. Het had soms wel eens opgehouden, maar meestal regende het blaasjes, zelfs in de bossen waar we doortrokken. De hele dag zagen ze voor en achter ons de kleurige regencapes, niemand die veel zei. Het einde is in zicht en de vermoeidheid begint te wegen. Monika is gestopt op 20 km van Santiago in een herberg, ik ben doorgestapt tot op 10 km en Geoffrey wilde op 4 km logeren op de Monte Do Gozo. 31 km was voor mij genoeg. De Monte do Gozo is de berg van vreugde, de pelgrims barsten er in tranen uit omdat ze van daar voor het eerst de torens van de kathedraal konden zien. Tegenwoordig is er een herberg voorzien waar meer dan 500 personen kunnen slapen. De dappersten stoppen daar en overnachten er een laatste keer, zodat ze op 's middags op tijd in de mis zijn. Er is ook een gedenkteken te zien van het bezoek van Johannes Paulus II in 1992. De traditie wil dat de pelgrims in het afdalen naar de stad liederen zingen als dank voor de veilige aankomst. Monika en Geoffrey zijn dat in elk geval van plan. We overnachten vanavond dus elk in een andere plaats en stappen morgen ons laatste stuk alleen. Ik overnacht bij gebrek aan een herberg voor het eerst in een hotel, en geniet van een bad, de dikke badhanddoek, het bed met de versgestreken lakens. Na 4 weken in een slaapzak op een stapelbed, elke dag een andere dunne matras en soms geen kussen, de douche die soms koud is of stuk, dan geniet je weer ontzettend van die luxe. We hopen dat we morgen droog weer hebben voor onze aankomst in de stad en overnachten nadien samen in de grootste, pas gerenoveerde herberg van de stad. Monika zal waarschijnlijk niet op tijd zijn voor de mis, en kan de dag nadien nog gaan. We hebben met alle vrienden afgesproken om 's avonds te eten in Casa Manolo, het bekendste restaurant. Daar kunnen we dan afscheid nemen. Monika bedankte ons gisteravond aan tafel al. Het is net of ze de tocht afgelegd heeft in het gezelschap van het hart en de rede, zegt ze. Als ik zei : Laat ons hier overnachten, want het lijkt hier gezellig en er zijn bekende gezichten, dan zei Geoffrey : Het zou voor onze planning beter zijn, dat we nog 3 km doorstappen. Of als ik zei : Het is hier goed want het onthaal is hartelijk en er loopt een mooi riviertje naast, dan kwam Geoffrey zeggen : Het is hier goed, want er zijn 2 wasmachines, een droger en een keuken met gerief. Zo heb ik moeten leren beslissingen te nemen met het verstand en Geoffrey leerde af en toe af te stappen van zijn strikte planning voor iets dat zich onverwacht voordeed. Ook voor mij was het plezierig om 2 complementaire reisgezellen te hebben : de zonnige, vrolijke Monika en de rustige Geoffrey die ons regelmatig meenam naar de mis voor een stil moment.
Wat ik hier de hele maand als aangenaam ervaar, is dat iedereen hier gelijk is : we komen naar hier zonder juwelen en make-up, zonder mooie kleren en elegante schoenen, iedereen loopt hier rond in dezelfde lompe bottines en in nylon wandelkledij omdat dat gemakkelijk wast en snel droog is. Hier zie je niet in wat voor huis iemand woont of met welke auto iemand rijdt. 's Avonds heeft iedereen zweetvoeten en ook de knapste mannen snurken of hebben een ochtendhumeur. Doordat we hier zo weinig bijhebben en zo sober leven, zullen we thuis alles weer meer waarderen en niet meer zo vanzelfsprekend vinden : de volle koelkast, de kleerkast waar we dikwijls "niets" in vinden,... Monika en ik spreken af dat we in Santiago de Cortes de Ingles bezoeken, een heel groot warenhuis, dat ik in Barcelona al bezocht. Daar zullen we ons op een kleedje en schoenen trakteren voor onze laatste foto en onze laatste avond hier. Gisteravond in Palas de Rei was er niet veel vlakbij onze herberg, Monika en ik zijn naast de deur een hamburger gaan eten en dan op internet. Geoffrey ging naar de mis en een menu eten, maar wij hadden geen zin om daarvoor nog een paar kilometers meer te doen, we hadden er al 34. Vandaag liepen we vrijwel de hele dag door de bossen, waar de geur van eucalyptusbomen overheerst. Ze schieten hier als paddestoelen uit de grond en ze vallen op door hun gladde, loodrechte stammen die proberen zo dicht mogelijk bij de hemel te komen. Geoffrey verzamelde wat blaadjes van enkele jonge exemplaren om in onze kussenslopen te steken. Rond de middag begon het te regenen, eerst druppelsgewijs, nadien steeds feller. Als we door een galerij van eucalyptusbomen lopen, is het net of ze ons - met onze druipende regencapes en onze bemodderde benen - als een rij soldaten met veel respect doorlaten. Omdat Monika enkel zingt als de zon schijnt, vindt ze het heel bizar dat ik nu, terwijl het giet, uitzonderlijk liedjes begin te zingen. Ik zeg haar dat het van de schrik is voor de bliksem. De donder maakt korte salvo's na elkaar, afgewisseld met harde knallen, net of iemand 2 dagen te vroeg voor ons het vuurwerk afsteekt. Enkel op de heuvels krijgen we nog kleur te zien, waar de sparrenboompjes temidden van een tapijt van zachtpaarse erica en een andere felgele heideplant groeien. We zijn na 24 km gestopt in een mooie, afgelegen herberg aan de rivier. Monika had een slechte dag en het tempo was traag. Maar zoals ze soms zegt : No pain, no glory. De aankomst overmorgen zal des te zoet smaken. We mogen er nog niet te veel over spreken, want Monika zou nu al wenen van ontroering. Morgen plan ik 31 km, dan blijven er woensdag nog 10 over. Het is nipt en we moesten 30 dagen vroeg opstaan en stappen zonder rustdag. Het is inderdaad, zoals Paul Geeraerts zegt, beter om naar hier te komen zonder vaste einddatum en vliegticket, of met tenminste enkele dagen reserve, dan is het waarschijnlijk nog extra genieten met een halve dag in Burgos, Leon of in een klein rustig dorpje. Van onze vrienden van de eerste weken zien we er nu niet veel meer, we zijn op hen vooruitgelopen. We vertellen soms nog over onze "flaters" van de eerste dagen. Zo vroeg ik toen aan een groepje oosterlingen, die zich bij elke kerk heel gelovig gedroegen, of er in Japan veel katholieken zijn. Ze antwoordden toen heel serieus : Dat weten wij niet, wij zijn van Korea. Monika heeft hier nog dagen plezier mee gehad. Of we vroegen aan een jongen of hij van Japan was. Hij heette Rodrigo, geboren en opgegroeid in Brazilië uit japanse ouders en kende alleen de braziliaanse cultuur. In Brazilië wonen veel japanners, die na de oorlog verhuisden. Monika wil volgend jaar dolgraag naar Japan, ze houdt van die cultuur en vindt het de beste keuken ter wereld. Ze heeft een japanse vriendin die een reisburo runt en die wil haar een interessante formule zoeken. Zelf heeft ze hier anders ook al gestunt : toen ik in een gezelschap heel fier zei dat we Monika al een paar woorden duits hadden geleerd, begon ze hele zinnen op te zeggen op de toon van Hitler. Nadien heb ik haar voorzichtig uitgelegd dat ze dat best niet meer doet als er duitsers in de groep zitten. Tja, ze had er niet aan gedacht dat dat nog gevoelig ligt. Ondertussen leerde ze mij al enkele woordjes portugees, maar ik vind het te moeilijk, bovendien moet ik dan braziliaans portugees leren, zij verstaan soms de europese variant niet. Hier in Gallicië spreekt men een taal die ook meer aanleunt bij het portugees dan bij het spaans, Monika hoort dat. We zien hier ook soms opschriften : Dit is niet Spanje, of : Wij spreken geen spaans. Zo'n graffiti zagen we ook in Catalonië, Baskenland en zelfs in de provincie Leon.
Gisteravond bij het avondmaal hebben we geklonken op de aanduiding van de olympische spelen 2016 aan Rio de Janeiro en op de mogelijkheid van onze Stijn om volgend schooljaar 3 maanden stage te doen in o.m. het darwincentrum op de Galapagoseilanden. Hij moet het nog beslissen, maar heel veel kans dat hij die bestemming kiest. Onderweg spreken sommigen Monika aan over de olympische spelen, ze loopt immers konstant met haar vlag rond en slaapt er 's avonds op. Daar kunnen wij, vlamingen, nog iets van leren. Ze antwoordt dan altijd dat ze van Bahia is en niet van Rio. In Bahia wonen de echte brazilianen, in Sao Paulo een mengeling van rassen en in het zuiden van haar land de eerder europese types, zo komt het dat we hier brazilianen ontmoeten met blond haar en blauwe ogen, zoals de zwangere Rita. In Rio durft ze zelf 's avonds niet rondlopen, in Brazilië is het heel onveilig, een voettocht zoals hier is daar onmogelijk. Ik vertelde aan tafel ook dat diezelfde avond mijn schoolvriendinnen van de middelbare school samen afspraak hadden, al bijna 30 jaar. De laatste jaren is dat altijd op de eerste zaterdag van oktober in Opdorp. Spijtig dat ik er nu niet kon bij zijn, volgend jaar kan ik mijn fotoboek meenemen. Deze morgen mochten we ondervinden hoe het komt dat Gallicië zo weelderig groen is, we vertrokken in de regen. Dat heeft ook nog z'n goeie kanten : in het natte bos komen dit keer de geuren van de verkleurende bladeren, de modder, de sparren, de kruiden veel intenser naar voor en we snuiven de frisse boslucht traag genietend op. We moesten onze regencape niet erg lang aanhouden en het bleef bewolkt, maar ook warm. Opnieuw over heuvels, het bos door, de holle wegen en voorbij de talloze boerderijen. Onderweg kwamen we voorbij Portomarin, een dorp dat in 1960 moest verdwijnen onder een stuwmeer. In het water zien we nog muurtjes van het vroegere dorp. Enkel de kerk werd afgebroken en opnieuw heropgebouwd, op veel stenen is de nummering nog zichtbaar. Monika kreeg het vuur in de benen, misschien doordat we op de kilometerpaaltjes de afstand steeds zien slinken. Toch wou ze stoppen na 25 km. Ik vond het geen goed idee, als we niet genoeg afstand afleggen op de laatste 3 dagen, moeten we de dag van aankomst nog 20 km afleggen in de voormiddag. Ik wil er woensdag nog slechts 10 overhouden, ik zou graag genieten van de laatste etappe, niet supervroeg opstaan, tijd nemen voor het ontbijt, onze laatste 10 kilometer lopen zonder haast en ten laatste tegen 11u in Santiago aankomen. De mis wordt er elke dag bijgewoond door 1.000 mensen en ik ben er dan liever op tijd. Ik zou desnoods vandaag dan maar alleen doorlopen. Elk moet zijn planning volgen en zich niet schikken naar anderen, zij hebben ook meer dagen dan ik. Misschien was het ook niet slecht als we 2 dagen elk alleen liepen en mekaar in Santiago terugzagen. Uiteindelijk liepen ze met me door en stopten we na 34 km. Blijkbaar kan elk van ons het moeilijk aan om na zoveel tijd nog te scheiden. Het is verwonderlijk dat we mekaar totaal niet kenden en toch 30 dagen dag en nacht samen zijn gebleven. Het valt me ook op dat we soms met zoveel samen zijn in een herberg en dat er nooit woorden vallen omdat er teveel lawaai is of men te lang moet wachten aan de douche of het internet. Het lijkt alsof de stress hier bij iedereen wegvalt. Ondertussen zien we weer nieuwe mensen inschuiven. In Santo Domingo, Burgos, Leon en Cebreiro was dat al het geval, in Cebreiro om de laatste 150 km te doen. Wie de laatste 100 km loopt, of de laatste 200 met de fiets aflegt, kan in Santiago de compostela voor pelgrims krijgen. Degenen die deze korte afstand afleggen, herkennen we aan de witte kousen, de kleine rugzak en de gestreken kleren. We vragen ons vaak af waar de mensen die we in de eerste weken ontmoet hebben, ondertussen zijn en of ze in hun opzet zullen slagen : Maria, Jaak, Remy, Barbara, Leen, Rowan en Isobel, Henato,... In dat opzicht is de camino een weerspiegeling van het leven. Je leert gaandeweg mensen kennen, sommigen heel vluchtig, je komt ze nooit meer tegen, anderen wil je beter leren kennen en worden vrienden, die je na een poos weer kwijtraakt of die je volgen je leven lang.
Vanuit Samos lopen we naar Sarria, na Santiago de grootste stad in Gallicië: We lopen opnieuw door piepkleine dorpjes, heel stil, van boerderij naar boerderij langs voetwegen vol stenen en mest en voorbij weiden en velden begrensd door de muurtjes van platte stenen. Elke hoeve heeft minstens 3-4 honden - opvallend veel herdershonden - die vrij loslopen en ongevaarlijk zijn, zolang we op afstand blijven van het erf. We lopen door een eeuwenoud bos met berken, eiken en kastanjes. Elke zachte bries doet ons de eikeltjes rond de oren vliegen, de weg ligt vol kastanjebolsters.Af en toe rijden ons fietsers voorbij, die ons altijd "buen camino" toewensen, zoals wij vanaf de eerste dag deden telkens we een nieuwe pelgrim voorbijstaken. We zijn niet jaloers op de snelle fietsers, integendeel, we denken dat ze heel wat missen op de tocht : ze zien niet de vuurrode sprinkhanen, de vlinders in andere kleuren dan bij ons, de eigen veldbloemen, de bidsprinkhaan die ik vlak voor mijn voeten zag, de kleine windhoos die plots op een akker opstak en bladeren en takjes wervelend meenam. Ze hebben waarschijnlijk ook niet de gesprekken die wij, wandelaars kunnen voeren. Een magisch moment was de aankomst aan de 100-kilometerpaal. Met tegenzin nam ik een foto, want hij is volledig beklad met graffiti. We hebben er al de hele dag gemengde gevoelens bij : eindelijk is het einddoel in zicht, we kijken nu ook achterom : zoveel afstand al gelopen, zoveel meegemaakt en zoveel mensen ontmoet. Maar we staan er ook bij stil dat het over 4 dagen gedaan is, dan moeten we weer terug naar onze vertrouwde wereld. We kijken er naar uit om terug te gaan naar huis, familie, vrienden, collega's. Maar we beseffen ook dat deze bijzondere reis dan ten einde zal zijn. We logeren ondertussen op 99,5 km van het einde, in een herberg die heel alleen ligt. Vlak voorbij staat een klein kapelletje, waar de pelgrims op het altaar briefjes, foto's, souvenirs achterlaten. Het wordt nu kilometers rekenen, we hebben nog 3 volle dagen. De vierde dag willen we aankomen in Santiago tegen de middag voor de mis.
In Cebreiro vertrokken we 's ochtends in de dichte mist, de brazilianen rillend van de kou "friju", met handschoenen en mutsen, het duurt altijd een hele tijd voor ze opgewarmd geraken. Iets later geeft de mist, op bevel van de zon, de heuveltoppen vrij, maar blijft dan nog een paar uur mokkend in de vallei liggen. We zijn weer met 3 en dan is het tempo toch iets vlotter. Gallicië is een verrassend groene streek, geen dorre stukken zoals in Castillië, kleine dorpjes met stenen huisjes, waar weinig mensen wonen. Na 3 km komen we al op de col de san roque, 1200m hoog, met op de top het mooiste pelgimsmonument van de camino. We lopen naar Triacastela, van de 3 kastelen blijft niets over, zelfs geen ruines. Er is hier wel nog een grote steengroeve, in de middeleeuwen namen de pelgrims hier een stuk kalksteen mee voor de bouw van de kathedraal in Santiago. De pelgrims toen hadden het niet onder de markt. In afgelegen gebieden werden ze opgewacht door wolven en struikrovers, en in de herbergen werden ze dikwijls slecht behandeld en geld afgetroggeld voor oud brood en slecht vlees. De overheid heeft ondertussen strenge straffen uitgeschreven voor al wie een pelgrim iets misdoet. Wij zijn dus heel veilig. De moderne pelgrim draagt de duurste wandelschoenen, stuurt op tijd een sms of mail via internet, haalt uit de automaat een ijskoude cola voor wat energie en kan kiezen waar en welke menu hij zal eten. Monika wil hier stoppen, maar we hebben slechts 20 km, dus beslissen we om nog verder te lopen langs een alternatieve route, tot bij het klooster van Samos, om er te overnachten. Voor we deze etappe aanvatten, lopen we onverwacht de brusselaar Arno tegen het lijf, die samen met Geoffrey een stuk in Frankrijk gelopen heeft. Hij is vertrokken in Carcassonne. Monika is verrukt dat hij met ons meeloopt. We wanen ons onderweg in de middeleeuwen : veel holle wegen waarover de takken van de eikenbomen hangen, aan de kant muurtjes van stenen, begroeid met felgroen mos, klimop en varens. Dit is de oudste route. We voelen ons ook echt mensen van die tijd, die het heel gewoon vonden te voet van dorp tot dorp te trekken. De mensen van nu hebben het verleerd hun voeten te gebruiken. Ook ik moet met schaamte bekennen dat ik de 2 km naar het werk met de auto afleg. Het benedictijnerklooster van Samos is een van de oudste van Spanje en we zijn blij als we het in de vooravond in de diepte zien liggen. Het verblijf is zoals in de reisgids voorspeld, wat spartaans : geen droogrekjes voor de was, geen extra dekens, een dun matrasje zonder kussen en het ergste : een koude douche. Monika en Geoffrey woonden de vespers bij om 19u30 en de mis een half u later, in een prachtige kerk met een massa witte lelies. Ik lag spijtig genoeg al uitgeteld op bed.
1 oktober, de herfst eist schoorvoetend zijn plek op : de blaadjes van de berkebomen die eerst verkleuren, de varens die al afwisselen in groen en bruin, de kastanjes aan onze voeten en de appeltjes die willen geplukt worden. Toch laat de zomer zich hier niet zomaar verdringen, de laatste week genoten we volop van het sint-michaelsnazomertje dat Begonia ons voorspeld had. Ook onze laatste week zullen we nog kunnen rekenen op 22-24 graden, enkel zondag en maandag is er kans op wat onweer. Ik keek gisteren voor het eerst naar het weerbericht, want Geoffrey vreest dat er in Gallicië meer regen valt. Gisteravond lag ik vroeg in bed na enkele broodjes met camembert, ik had niet ingeschreven voor het menu, omdat die nogal laat opgediend werd en het een portugees onderonsje zou worden tussen de brazilianen. Rond halftien kwam Monika me enthousiast uit mijn bed halen voor het speciale moment : in een gietijzeren ketel werd alcohol in brand gestoken en toen volgde een soort welkomsceremonie met de pollepel. Met de blauwhete lepel schepte hij de vloeistof naar omhoog, zodat de vlammen hoog oplaaiden en ondertussen heette hij alle soorten pelgrims luidroepend welkom : aan de pelgrims met gps, aan de pelgrims die soms de taxi bellen,...het publiek moest dan antwoorden en was uitgelaten, vooral voor de brazilianen was dit een van de hoogtepunten van de camino. Villafranca was een aantrekkelijk stadje met wel 6 kerken, allemaal vrij toegankelijk, en op de top een typisch middeleeuwse burcht met 4 hoekbastions, van ver zichtbaar. Op het einde werd er suiker bijgedaan, ook nog wijn, plots geblust en mochten we allemaal proeven. Geoffrey had hiervoor, zoals voorzien, totaal geen belangstelling. We nemen al 3 dagen Danieli mee, een 27-jarige landgenote van Monika. Adelheid en Albrecht lopen ondertussen vooruit op ons en sturen ons elke dag een berichtje. Dagelijks lopen we ook de andere braziliaanse meisjes tegen het lijf : Bernadette, die nu al spijt heeft dat het over een week afgelopen is, Gracia, die een maand lang geen contact neemt met het thuisfront en Claudia, een dierenarts en momenteel zonder werk. Claudia vertrok in Frankrijk, al 2 weken vroeger dan wij, en wacht na aankomst in Santiago haar vriend op, om met hem nog eens 2 weken een stuk van de route over te doen ! De eerste helft van de dag liepen we als in de Ardennen, in de vlakte van El Bierzo, een grillige, luid kabbelende rivier volgend met erachter heel groene weiden. Het geklingel van de zachtbruine koeien deed me aan de alpenweiden van onze vertrekdag in de Pyreneeën denken. Onze laatste 2u was het een steile helling, grotendeels onder de bomen, en op een rotsige weg. Het leek me de lastigste klim tot nogtoe, de eerste dag niet meegerekend, maar het uitzicht was de inspanning zeer de moeite waard. Geoffrey was vooruitgelopen en ik bleef bij de meisjes, een goede beslissing. Tijdens een moeilijk stuk bleef Monika plots staan, stak de handen in de lucht en riep luidkeels : This is my dream, I am in Europe, Santiago wait for me ! Dat gaf ons meteen een boost, ook iets later, toen we zwijgend verder klommen, kwam ze met een andere versie van Fly me to the moon op haar i-pod, een jazzy variant met veel trompet, door een ondertussen overleden zanger van Rio de Janeiro. Dat zijn echt de mooie momenten onderweg. Toen we boven kwamen, voelde ik voor het eerst zoveel energie door me stromen en waren we zo uitgelaten over het panorama van groene heuvels, die onder ons lagen, dat we zingend en lachend en Monika huppelend het dorp binnenkwamen en iedereen ons nakeek. Cebreiro is een dorp dat ons doet denken aan dat van Asterix en Obelix, prachtig gerestaureerd, op de top met rondom de heuvels zover we kunnen zien. Nu zijn we in de provincie Lugo, we hebben Leon achter ons gelaten en zijn met het klimmen de poort van Castilië naar Galicië doorgestapt. Hier kosten de gemeentelijke herbergen 3, staat er een markering om de halve kilometer met de afstand tot Santiago, nog 150 km. Elke dag vraagt Monika wat de titel van mijn blog zal worden en waarom en geven er elk onze eigen mening over. Vandaag had ze het over de inhoud van haar presentatie in november : de confrontatie met de grenzen van het lichaam, eens je die kent en het juiste ritme vindt, de vastberaden stap, die je sterk maakt en overtuigt dat je de eindstreep zal halen, het teamwerk, het niet alleen zijn, maar met anderen die in je geloven en je een duwtje in de rug geven. Ook hebben we hier meermaals ondervonden dat je vooral niet op het uiterlijke van iemand mag afgaan. En als laatste : dat de helden van de camino, die ze hier wou ontmoeten (Felisa, Marcelino, Pater Jose Maria -die in Santo Domingo elke dag knoflooksoep aan de pelgrims aanbood - en Jesus Arias), dat die helden ook oud worden en ooit sterven. De allerbelangrijkste les van de camino is voor haar : dat we de leider van ons eigen leven moeten zijn. Ze komt vooral naar hier om te laten zien dat ze een onafhankelijke vrouw is, ze heeft een eigen appartement en een goed inkomen, besliste geen kinderen te hebben. In Brazilië zorgen de vrouwen alleen voor de kroost, Monika's moeder stuurde haar met haar zus op 18 jaar naar Londen en Italië om er te studeren en er ook een andere wereld te leren kennen. Dankzij haar moeder kent ze nu, behalve portugees, ook vloeiend engels, italiaans en voldoende spaans om zich uit de slag te trekken.
Ponferrada is de belangrijkste stad van de regio El Bierzo en heeft een heel mooi oud centrum. Het gebouw dat er de meeste aandacht trekt, is het castillo del temple, een indrukwekkend fort, dat de tempelridders bouwden om vandaaruit de pelgrims te beschermen. Het is gebouwd als een stenen cryptogram, vol tekens en symbolen die verwijzen naar de astronomie. In het voorbijgaan merkten we ook op dat er vernuftige verdedigingssystemen ingebouwd werden. Enkel Albrecht heeft het fort bezocht, wij bleven na de lange bergetappe zitten in de gezellige tuin. Naar de mis gaan was er ook niet meer bij, nochtans had de herberg een kapel met bijzondere fresco's waar elke avond een gebedsdienst plaatsvindt. Van onze groep ging enkel de braziliaanse Gracia ging er naar toe omdat ze er ook wat door zat en sterkte wou vragen. We wilden dus wat uitrusten en niet meer de stad in trekken. Monika had nog een onverwachte meevaller, ze stond net aan de ingang van de herberg, toen men vanuit een aanpalend restaurant een schotel paëlla bracht voor hongerige pelgrims. We konden ook nog de andere braziliaanse vrouwen uitnodigen, die heel blij waren dat ze ook niet meer hoefden te koken of eten te zoeken. Het werd er vlug een portugees onderonsje en Geoffrey en ik gingen wat babbelen met een zweed die er heel alleen zat. Hij had zijn vriendin onderweg moeten achterlaten, en die probeerde nu door trage wandelingen, afgewisseld met busritten op dezelfde dag in Santiago aan te komen. Het werd een aangename avond met vele blikjes bier uit de automaat, Monika was uitgelaten dat er een dubbelganger van Brad Pitt rondliep. Nochtans is ze anders aangetrokken tot de spanjaarden en italianen, vooral degenen in nauw aansluitend fietstenue en met gladde gespierde benen. Dat zijn de "cats", in brazilië bedoelen ze daarmee aantrekkelijke jongens die je zo zou opeten (uitleg Monika); Dan rolt ze met haar ogen naar de kant dat ik moet opkijken. Nu zie ik het al aan haar blik als ik onopvallend moet rondzien naar het landschap. Ofwel als ze "rigato" zegt. Vanmorgen trokken we de vallei in van El Bierzo, die zo'n 60 km lang is en tussen het Cantabrisch gebergte, de bergen van Galicië en de bergen van Leon ligt. Hierdoor is er een soort microklimaat en we hadden dan ook al 17 graden om 8u 's morgens. Het was bewolkt en wat drukkend, en het regende wat druppels toen we de hele dag door de wijngaarden liepen, na de middag kwam de zon er weer door en maakt onze laatste kilometers wat lastiger. We overnachten in Villafranca del Bierzo, op aanvraag van Monika niet in de gemeentelijke herberg, maar in deze van Jesus Arias, een heel bekende figuur op de camino en dus ook in Brazilië. Het is een vriend van schrijver Paulo Coelho, die hier ook een 4-tal jaar een refugio openhield en zo veel brazilianen en portugezen aantrok. Ondertussen hoorden we van de zuidkoreanen dat ook zij hier zijn door de boeken van Coelho. Monika zag op tv ook enkele keren het interview dat de schrijver hier had met deze Jesus Arias. Arias heeft al zijn hele leven een herberg gehad voor opvang van de pelgrims, is dichter, artiest en zowat andere dingen en doet af en toe een speciaal ritueel met sterke drank. Omdat er vandaag een 8-tal braziliaanse vrouwen overnachten, wil hij het vanavond wel eens doen, ik ben benieuwd !
Gisteravond gingen Adelheid, Albrecht en Geoffrey naar het restaurant en oversliepen zich deze morgen door enkele glazen wijn te veel. Ik en Monika hadden niet zo veel honger en aten iets eenvoudigs in de herberg, het was er heel gezellig en zo kon ze met haar braziliaanse vrienden nog wat portugees spreken. Wij lagen al om 21u in ons bed, op tijd op en vertrokken dan maar met 2, de anderen zouden ons wel terugvinden. Vertrekken met zonsopgang is zoveel plezieriger dan pas om 9u. Vanuit Foncebadon was het slechts 2 km tot het Cruz de Hierro, een ijzeren kruis op een hoge houten staakm op het hoogste punt van de camino, 1500m. Het is een van de bekendste punten, de voet van het kruis zit ondertussen in een hoge stapel stenen. Vroeger gooide men een steen bij om bescherming te vragen op hun reis, sommigen brengen ook een steen mee van huis en laten die achter als een last, als symbool van hun zorgen. Albrecht bracht er ook een mee voor een vriend die al enkele kankerbehandelingen achter de rug heeft. We klimmen de stapel stenen op tot het kruis, dat vol hangt met foto's, briefjes, lintjes en vragen bescherming en kracht voor onze familie en vrienden. Het kruis is op de camino een magische verbinding tussen hemel en aarde en ieder beleeft hier een emotioneel moment van stilte. Nog 2 km verder stoppen we in Manjarin, een verlaten dorpje waar enkel een hut te vinden is van Tomas, een "laatste vertegenwoordiger van de tempeliers", Monika hoopt hem te ontmoeten in de traditionele kledij en hem te kunnen spreken. Geoffrey is er niet enthousiast over, en bekijkt deze zonderling als iemand die op deze manier iets hoopt te verdienen. Tot onze spijt is Tomas op reis en we drinken er een koffie. Ik had er naar uitgekeken om opnieuw in de bergen te zijn en deze dag is inderdaag bijna zo mooi als onze vertrekdag in de Pyreneeën. We klimmen en dalen, af en toe halt houdend om te genieten, en onderweg kunnen we nog enkele dorpjes doorlopen die ons doen denken aan ardense, de huizen in de typische rotsblokken gebouwd met de daken in zwarte leisteen. Monika loopt gemakkelijk vandaag, ze heeft "Happy feet", zoals ze dan lachend zegt. "Happy fee" zal ook de titel zijn van de presentatie die ze wil maken. In haar stad wordt maandelijks iets anders georganiseerd door de bewoners zelf : een film, speciaal etentje of proeverij, een voordracht,... Voor ze vertrok, werd haar gevraagd om ook zo'n avond te organiseren over haar belevenissen hier. De titel verwijst naar de tekenfilm over de pinguins, die ook een lange tocht moeten doen en ondertussen het probleem van de opwarming van de aarde en de milieuproblemen bespreken. Ikzelf heb Monika en Geoffrey belooft een fotoboek te maken. Ze moeten nu altijd lachen als ik achtergrondfoto's neem, zoals mijn vriendin Petra me leerde : varens, bloemen, rozebottels, mooie grassen,...Ik zeg hen dan heel ernstig dat dit mijn voorgrondfoto's worden en zij de achtergrond mogen vullen. Vanavond slapen we in Ponferrada, een stadje genoemd naar de ijzeren brug die al honderden jaren de houten vervangt. We logeren hier in een donativo (vrije bijdrage) van de parochie, met een mooie binnentuin en een eigen kapel, waar om 20u een gebedsdienst wordt gehouden: We werden hier heel vriendelijk opgevangen met een drankje en een rondleiding door ...een amerikaanse, een heel lieve mevrouw uit Texas, ik moet mijn mening over de amerikanen dus herzien.
Gisteren vergat ik nog een verhaal te vertellen. Enkele dagen geleden toen we bij de norse amerikanen logeerden, zaten we gezellig samen een spaghetti te eten aan een lange tafel. Aan het andere einde van de tafel zat een man, een 70tiger met een baard, alleen te eten. We hadden al gehoord dat hij moeilijk sprak. Na het eten sprak ik hem aan, het bleek een spanjaard met een gat in de keel. Ik ken weinig spaans en toch begreep ik, met wat handgebaren van 2 kanten, dat hij ook de volledige camino deed, al 19 jaar lang. Hij was 20 jaar geleden geopereerd, en sindsdien doet hij elk jaar de tocht vanaf 4 september, de dag van zijn operatie, om God te danken voor elk jaar dat hij nog bijkrijgt. Ik zag dat hij heel blij was dat iemand hem had aangesproken, zo'n mensen raken gemakkelijk geïsoleerd, omdat de meesten er zich ongemakkelijk bij voelen. Enkele tijd geleden leerde ik ook een nieuwe buurvrouw kennen, Jacky, door de bibliotheek, de avondschool en het lopen. Ze vertelde me dat ze haar man leerde kennen op de camino tijdens een groepsreis met Anders Reizen. Ze deden toen een deel van de pelgrimstocht en willen hem later met z'n tweeën volledig overdoen. Ik mocht het fotoalbum van toen inzien enkele dagen voor ik vertrok. Gisteravond in Astorga ben ik met Geoffrey naar de mis geweest, het was een poosje geleden en ik wilde ook een kaarsje doen branden voor onze laatste 10 dagen. Nadien het zeer gezellige stadje bezocht, we mochten in de gemeentelijke herberg in een oud klooster uitzonderlijk nog binnen tot 23u. Het oude stadsdeel is voorbehouden voor voetgangers, de kathdraal, het stadhuis, het bisschoppelijk paleis ontworpen door Gaudi liggen op heel korte afstand van elkaar, op het vierkante marktplein vol terrasjes bleven we eten. Tot mijn verrassing bestelden mijn vrienden voor mijn zondag een martini voor me. We gingen naar huis onder de halve maan en jupiter en zongen samen "Fly me to the moon", een van mijn lievelingsliedjes. Monika kende de volledige tekst van buiten, want heeft ook de film gezien waarin het liedje regelmatig terugkomt. Deze morgen sprong ze uit bed, zette haar i-pod aan mijn oren en ik werd wakker met Frank Sinatra, het liedje zat tussen haar 6000 songs ! Gisteren op zondag werd er onderweg ook gezongen door onze duitse vrienden en Geoffrey, klassieke en kerkliedjes in verschillende stemmen, ik liep er achter en hoorde op de achtergrond Monika in duet met Bob Marley. Vanaf Astorga lieten we deze morgen de vlakte achter ons en liepen naar de montes de Leon. Hoewel ze ons morgen naar het hoogste punt van de camino brengen op 1500m, waren ze heel gemakkelijk te beklimmen. We volgden stenige paden tussen een groen landschap afgewisseld met okergele, fel oranjerode en roestbruine stroken aarde. In een bosje met eikenbomen - de spaanse zijn wel volledig anders dan onze eiken - zagen we in de ijzeren afrastering honderden kruisen geweven met dunne en dikke takken. Monika vond het maar niks, ik zei dat dat kwam omdat ze hier zonder verdriet of zorgen gekomen is. De kruisen die onze voorgangers hier achterlieten, laten zien dat je niet alleen bent, dat iedereen hier met zijn grote of kleine zorgen of verdriet voorbijkomt en troost evenzeer als de honderden stapeltjes van keien en de cirkels van keien die anderen geduldig samenstelden als aanmoediging. Onderweg vertelde Monika plots dat ze vandaag van de weg begint te genieten. Ik was me er niet bewust van, maar ik heb hetzelfde gevoel. Voordien zagen we enkel onze tussendoelen en het overnachtingspunt van de dag, nu zijn we niet meer bezig met kilometers en het berekenen ervan. Monika had vandaag zelfs wat spijt dat we er al waren. Ik denk dat het hierom draait : niet de eindbestemming is het hoofddoel, maar de tocht zelf ! De aankomst in Santiago zal enkel de bekroning zijn. Deze namiddag stopten we in Foncebadon, jarenlang een spookdorp. Dat is nog te zien aan de vele vervallen huisjes. Door de camino is het, zoals vele andere in de streek, nieuw leven ingeblazen met herbergen, een bar of een winkeltje.
Vandaag werd een lange dag op het einde beloond met 1 van de mooiste vergezichten van de voorbije weken : vanaf de alto de Santo Toribio, met een prachtig stenen kruisbeeld op de top kregen we zicht in de diepte op de kathedraal van Astorga met de bergen en de wolken erboven als achtergrond. Hier hebben we dan ook nog even halt gehouden voor de afdaling naar de stad te beginnen. De laatste kilometers loop je dan recht naar de kathedraal toe die op het einde in de hoogte opsteekt. Sinds we met 5 lopen, komen we pas om 18u en later op onze bestemming : we vertrekken later, houden meer en langere tussenstops: Het is wel relaxer, maar het worden zowel lange dagen en er blijft minder tijd over om 's avonds nog op verkenning te gaan. Ik denk dat we betere en striktere afspraken moeten maken. Nu moeten we snel douchen, want we willen nog de zondagsmis meemaken en dan de stad in om de kathedraal binnen te lopen en te eten. We willen onze dag afsluiten met een glas sangria en de typische spaanse keuken uitproberen. De hele dag was vol afwisseling : eerst het laatste stuk van de paramo, de hoogvlakte na de stad Leon, met honderden sprinkhanen die een blauwe kleur krijgen tijdens hun sprong, vele velden mais, kanaaltjes, droge stenige stukken, ook een eikenbosje door, velden met hopstaken, al een eerste helling en als bekroning het zicht op Astorga. De hele dag hadden we ook de bergen in zicht, waar we morgen over moeten, we klimmen dan van 800-900 m naar 1200m. Ook iets om een halve dag naar uit te kijken was de beroemde romeinse brug over de rivier de Orbigo, in het dorpje hielden we nog een lange onderbreking. We hoorden het gezang uit de kerk, terwijl we op de banken zaten uit te rusten. Hier zit de kerk nog vol, we zagen de spanjaarden naar buiten komen in hun beste pak. Nadien trekken de mannen naar de cafes. We hebben het vandaag nog gehad over de vele verhalen en redenen van mensen die we onderweg tegenkwamen. Monika telde onderweg al zo'n 25 brazilianen, de camino is heel bekend in brazilië en het is er een droomreis, voor wie tijd en geld vindt, wordt het de eerste en vaak ook de enige kennismaking met Europa. De jonge braziliaan Henato komt niet uit religieuze redenen, maar zijn voorouders zijn afkomstig uit dit deel van Spanje en hij wil nu hun cultuur en de geschiedenis van de streek leren kennen. De nederlander Jaak wou op zijn 70ste en na 2 hartoperaties voor zichzelf bewijzen dat hij dit nog aankon. Begonia, een jonge spaanse, werkte in een bank, kreeg een soort burnout, geeft nu yogales en wil hier nadenken over haar toekomst. Geoffrey wil zich hier herbronnen voor hij naar de kloostergemeenschap van Postel gaat en wil ook zoals honderdduizenden voor hem de weg naar het graf van Sint-Jakob lopen. Arno, een jonge brusselaar en acteur, was werkloos en wat gedemotiveerd, vertrok in Frankrijk op weg en kreeg er onverwachts een aanbieding om als acteur in een project te stappen met gehandicapte kinderen. Hape Kerkeling vertrok nogal plots en zonder iedereen op de hoogte te brengen om even te ontsnappen uit een heel stresserend leven. Het mooiste antwoord kreeg ik toch van Adelheid, toen ik vroeg waarom ze hier waren : " Gewoon, we zijn 60 jaar geworden en willen zo God bedanken voor het mooie leven dat we tot hiertoe mochten leiden."
Gisteren begreep ik hoe het komt dat Adelheid en Albrecht, juist op pensioen, altijd zo lang mogelijk in bed blijven en zich geen zorgen maken als laatsten te vertrekken. Eens ze weg zijn, lopen ze aan 6 km per uur, we hebben ze gisteren de hele dag gevolgd. Onderweg werd er tussen Adelheid en Geoffrey druk gediscussieerd over de kerk, de evangelische kerk, het priesterschap, enz. Ik aanhoorde het met flarden op enkele meters. Deze morgen vertrokken we nog eens vroeg, om 6u uit de veren en voor 7u stonden we buiten in het donker, nog even zoekend naar de grote en de kleine beer, de poolster en Orion in de heldere sterrenhemel. Venus schitterde nog lang nadat alle sterren verdwenen na zonsopgang. Ook Adelheid en Albrecht waren mee opgestaan, want we wilden genoeg tijd hebben voor een bezoek aan Leon, een van de grootste steden van Spanje. We vertrokken ook extra vroeg om de hele voorstad met de industrieterreinen in het donker door te lopen, na 2u kwamen we in Leon aan, waar we ons ontbijt namen en de kathedraal bezochten, de mooiste gotische kerk die Geoffrey ooit gezien heeft. Vooral indrukwekkend zijn de 1800 vierkante meter gebrandschilderde ramen. We liepen nadien ook de basiliek van San Isodoro binnen. We hadden 2u nodig om de stad volledig achter ons te laten. Het werd een lange dag, want we wilden opnieuw 30 km lopen. Monika had weer een blaar, zei dat ze geen last had, maar ik had aan het stappen gezien dat die voet altijd haperde. Op een uur van de aankomst ging ze plots zitten en begon te snikken. De vermoeidheid en de aanslepende pijn werden haar opeens te veel. Ik had het de 9de dag al eens meegemaakt : het hoofd wil wel verder, maar het lichaam blokkeert en dat is even moeilijk. Na 3 minuten stond ze op : Kom, we gaan verder. Pas rond 18u zijn we in onze herberg aangekomen en nu is Geoffrey aan het koken. Gisteren vroeg Adelheid me tijdens de wandeling hoe ik op de gedachte was gekomen de camino te doen. Goede vrienden van ons, Charly en Denise, die in Laken wonen, hebben de tocht al verschillende malen gelopen, alleen en met vrienden en hadden er ons al meermaals over verteld. Ik zag er toen vooral een sportieve uitdaging in. Ondertussen las ik er ook een paar artikels over en enkele boeken, o.m. het boek van Hape Kerkeling : "Ik ben er even niet", een boek dat in Duitsland in 2006 tot boek van het jaar uitgeroepen werd. Hans-Peter Kerkeling, de duitse Paul De Leeuw, vertelt hoe hij de camino ging doen om even te ontsnappen aan een te stresserend leven. Hij verhaalt met veel humor over die tocht, hoe hij dikwijls niet uit bed kon, soms eens een dag oversloeg of de bus nam en regelmatig in een rustig hotelletje de nacht doorbracht ipv tussen de pelgrims. De titel verwijst naar de boodschap die hij achterliet op zijn voicemail. Ik las dit jaar ook het boek van Sigiswald en Marleen Kuijken, "Pelgrimeren onderweg", die de tocht als een grote innerlijke zoektocht naar zichzelf en God beschrijven en het relaas ervan verweven met het verhaal van hun leven. Ik was dus al langer geïnteresseerd om de tocht 'ooit' te doen, en vond het dit jaar een goede gelegenheid : ik had geen zin om de 2 geplande vakanties met Jos in augustus en september alleen te doen, had ze afgezegd en dat verlof gespaard voor de camino. Ik vond het goed om eens een poosje alleen te zijn, om dat voor de winter te doen en om mezelf te bewijzen dat ik zoiets ook alleen aandurfde. De blog van Paul Geeraerts, schepen in Affligem - die de camino deed in mei-juni - nam mijn laatste twijfels weg. Enkele dagen geleden zagen we onderweg een graffiti met een knipoog : Santo Hape, bitte für uns !
Gisteravond in El Burgo overnachtten we in een refugio gerund door Amerikanen, die ons behandelden als kinderen. Ze deden dit blijkbaar niet echt met hun hart, en waren voortdurend aan het vitten om de afgesproken uren te respecteren. Een half u vooraf kwamen ze ons 2 keer zeggen dat de lichten om 22u uit gingen. Adelheid en Albrecht hadden ons teruggevonden en we hadden voor hen spaghetti en dessert bijgemaakt. Achteraf dronken we nog een flesje rose. 's Morgens maakten we voor de 3de keer havermoutpap met honing erbij, het stokbrood en de toast komen ons stilaan de oren uit en dit is echt een gezond en licht ontbijt, dat heel de ochtend door energie geeft. Bij het vertrek heeft niemand van de gasten de Amerikaanse vrouwen bedankt. Hun gezichten waren trouwens opnieuw betrokken omdat het kwart over 8 was en iedereen om 8u de deur uit moest. Albrecht en Adelheid, 61 en 62 jaar, bleven de hele dag bij ons en hopen van de rest van de tocht nog samen te blijven. We liepen in de voormiddag de provincie Leon binnen, we bleven nog de lange rechte wandelweg met de platanen volgen, in de namiddag moesten we al lange stukken naast de autosnelweg lopen, wat niet zo aangenaam was. Rond 15u hebben we uitgebreid de tijd genomen om ergens een dagschotel te eten, en nadien deden we nog 4 km tot een dorpje, 8 km voor de provinciehoofdstad Leon. Morgen doen we daar onze eerste koffiestop en bezoeken er de kathedraal, die nog indrukwekkender is dan die van Burgos. Er werd me de voorbije weken regelmatig gevraagd of ik doorreis naar Finisterre. Ik had in de bibliotheek 1 reisgids uitgekozen die het hele traject netjes in 30 dagen verdeelde, ik zou deze planning volgen. We doen dat grotendeels, maar de gids schotelt ons soms een tocht voor van 37 km, de volgende dag kan het 19 km zijn. Dan herverdelen we de afstand ietwat gelijkmatiger. Ik bekijk de etappes steeds de dag ervoor. Voor de rest had ik er wel wat over gelezen en gehoord vooraf, maar doorgaan naar Finisterre had ik dus niet gepland. De reden dat vele pelgrims erheen gaan, is de volgdende. De apostel Jakobus werd in het jaar 42 in Palestina onthoofd, zijn metgezellen namen zijn lichaam in een kist per boot mee. Ze strandden in Finisterre - het einde van de wereld - en de restanten van Jakobus werden begraven, waar nu de kathedraal van Santiago de Compostela staat. In 840 begonnen de eerste pelgrims naar Santiago te trekken. In de jaren tachtig werden pas de markeringen en de gele pijlen aangebracht. Nadien kwam er een heropleving en nu staat het record op 180.000 in het laatste heilig jaar, 2004. De echte pelgrim trekt na aankomst in Compostela door naar Finisterre aan de kust, om er de schelp terug te geven aan de natuur en er zijn schoenen of een shirt te verbranden als teken van het achterlaten van de oude ik en het terugkeren als een nieuw mens. Enkele jaren terug stond in de krant dat een pelgrim op deze manier een bosbrand had veroorzaakt. Albrecht en Adelheid hebben een aantal dagen meer dan ik, zij zullen de 80 km nog in 4 dagen doorstappen, Monika en Geoffrey nemen misschien de bus. Ik had mijn aankomst gepland op 7 oktober, want heb een vliegticket voor donderdag 8 oktober. Ik wil zeker terugzijn op het werk voor de verwendag zaterdag de 10de die in alle Vlaamse bibliotheken georganiseerd wordt voor de klanten. Toen Jaak, onze gezel van de eerste dagen dat allemaal aanhoorde, orakelde hij tegen ons : niet jullie beslissen wanneer je in Santiago aankomt, de camino zelf beslist dat !
Monika was gisteren verrast dat Geoffrey tekenen vertoonde van een "human being", het was zijn beurt om ziek te zijn : ook verstoorde maag en koorts. Hij dacht dat het van het eten de avond voordien was, ik en Monika hadden allerlei dingen klaargemaakt. In de keuken van de Arme Klaren waren totaal geen voorzieningen : geen kookpotten en bestek, geen kruiden, zout en olie,... niks. Bij navraag zeiden ze dat de pelgrims dingen meenamen, ik heb nog niemand een kookpot in zijn rugzak zien wegstoppen ! We konden enkel gebruik maken van een microgolf, dus gingen we naar de supermarkt en kochten eten dat we gemakkelijk konden opwarmen : bockworsten, gevulde flensjes, lasagne en tortilla en maakten daar op de borden een mix van, vandaar... Monika heeft een heel andere uitleg voor onze dag ziekte : doordat we dagenlang met onze ogen naar de grond kijken en te veel met onze gedachten bezig zijn, zorgt dat voor een zodanige spanning in het lichaam dat het reageert met koorts, typisch voor een pelgrim, heeft ze ergens gelezen. Geoffrey doet dat af als bijgeloof, maar sindsdien loop ik meestal met mijn kin in een hoek van 90 graden, recht vooruit- of rondom mij kijkend, behalve wanneer het voor ongelukken zou zorgen. Monika is heel gelovig, maar gelooft evenzeer in deze theorieen. Het is misschien wel zo dat je niet teveel met jezelf mag bezig zijn, en hier ook moet leren van aandacht te hebben voor de omgeving en de anderen. Op die manier ga je gaandeweg wandelen zonder gedachten en dat is bijzonder rustgevend. Ondertussen zijn we onafscheidelijk. Als we iets kopen, is het in 3 stuks of in grote verpakking, we koken voor mekaar of gaan samen eten. Dat we zo gehecht zijn aan mekaar, zorgt soms voor een dilemma. Toen Monika en ik naar Punta La Reina stapten, had ze erge pijn aan de voeten. Onderweg hadden we tegen een Zweed gezegd dat we de herberg met het zwembad zouden kiezen, omdat ik erg graag zwem. We kozen echter voor een andere, de eerste, omdat Monika niet meer verder kon. Terwijl ze rustte, verkende ik het dorp en kwam opnieuzw de zweed tegen, die me vroeg waarom we niet in de herberg met zwembad logeerden. Toen ik antwoordde dat dat omwille van Monika was, zei hij dat pelgrims egoistisch moeten zijn, dat we hier niet zijn voor de anderen, maar voor onszelf en om te leren kiezen voor onszelf. Ik kon er toen niets op antwoorden en heb het er later met de anderen over gehad. Niemand kan er een pasklaar antwoord op geven. In elk geval, had ik toen voor het zwembad gekozen en Monika achter gelaten, dan had ik het volgende niet meegemaakt : ik kwam terug in de herberg en Monika had een verzorging van de voeten en een massage besteld. De man was even weg om wat te halen en Monika, boven op het stapelbed, vroeg me om in de kamer te blijven, want ze was er niet gerust in. Ik legde me onder in het stapelbed, de man kwam terug en begon te masseren, ik zag enkel zijn broek vlak voor me. Om mijn lach te onderdrukken, begon ik ijverig een zakje chips te eten en te doen alsof ik mijn reisgids las. Het duurde en bleef duren, tot Monika met besliste stem vroeg om te stoppen. Ik denk dat de man de deurknop nog in de handen had, toen we alletwee heel hard begonnen te lachen. Het heeft minuten geduurd. In Ledigos en de rest van de dag zagen we opvallend veel lemen huizen. Het dorpje heeft 1 herberg met een bar erbij en een winkeltje, heel rustig. De etappe is niet zo aantrekkelijk, we zijn momenteel 3 dagen op de "meseta", een hoogvlakte op 800-900 m, met zicht in de verte op de bergen. Een vrij eentonige en rechte wandelweg, zo'n 3 meter van de autoweg. Truckers en chauffeurs zwaaien af en toe naar ons of toeteren enthousiast. We zien veel brem onderweg en ook een soort strobloemen die goud oplichten in de zon, verder is alles verdroogd. Het is vrij warm en de honderden aangeplante platanen zijn nog te jong om ons veel schaduw te bieden. We zien nu minder treurwilgen, bomen die Monika nog niet gezien had - ook notelaars niet. We kunnen ook geen bramen, druiven, walnoten, amandelnoten en vijgen meer plukken, zoals in de eerste 2 weken. En we ontdekken ook niet zo veel ooievaarsnesten meer op de kerktorens, Albrecht beweert dat de enorme nesten tot een ton kunnen wegen. We hebben het niet zo uitgesproken, maar we willen Santiago samen binnenstappen. Ook Geoffrey zei onlangs dat hij zijn tempo geminderd heeft en dat hij liever een week langer op de camino blijft, dan thuis te zijn. We hebben mekaars adressen en e-mail al uitgewisseld, na 30 dagen dag en nacht samen, zullen we vrienden voor het leven blijven.
Bijzondere dag vandaag. Monika had het gisteren al over de "donkere kant" van de camino : we hebben elke dag bij momenten nog altijd het vakantiegevoel, maar af en toe staan we alleen of in onze gesprekken ook stil bij ziekte en dood, en steken we soms een kaars aan voor familie en vrienden. Ik zag al dagen op tegen de etappe van vandaag : het langste stuk op de Jacobsroute zonder enig dorp of variatie in het landschap, 17 kilometer lang, een rechte wandelweg vol keien en vervelende vliegen onder een brandende zon. Er waren veel pelgrims onderweg en iedereen liep in stilte en alleen. Er was vandaag een echte pelgrimssfeer : er werd niet gebabbeld en gezongen, maar 3u30 in stilte altijd rechtdoor, met enkel het monotone geluid van de voetstappen. We doen momenteel een tussenstop om wat te eten en dan hebben we nog 9,5 km voor de boeg. Bij het wakker worden had ik besloten om vandaag volledig alleen te stappen, en bracht de anderen daarvan op de hoogte, ik wilde vandaag in mijn gedachten de laatste weken van Jos, zijn overlijden en de begrafenis volledig opnieuw herbeleven. 15 dagen heb ik erover gedaan om plots te weten dat ik hier tijd en ruimte heb om de confrontatie aan te gaan met al mijn rouw-, schuld- en angstgevoelens die ik tot hiertoe verdrukt heb. Soms komen ze dan onverwacht en in flarden boven en geven een beklemmend gevoel. Bij het vertrek heb ik me gedwongen om alle sloten van mijn gedachten en gevoelens open te breken en alles opnieuw voor me te zien, de tranen de vrije loop te laten, alles wat te ordenen. De tocht van uren begon heel verdrietig, want ik haalde alles opnieuw boven : het begin van de ziekte, de 9 volgende jaren met de 2 operaties en de uiteindelijke behandeling met stralen, waarvan de bijwerkingen een jaar later tot de fatale afloop zouden leiden. De laatste moeizame weken, de laatste avond onder vrienden, het onverwachte overlijden van Jos op paaszondag, de dag dat Stijn terugkwam van 2 weken Ecuador en Galapagoseilanden in gezelschap van mijn zus en schoonbroer. Op het moment dat ik Jos wilde verwittigen dat ik Stijn ging ophalen, vond ik hem. Ik probeerde hem nog terug te roepen, maar hij was onherroepelijk aan de overkant. Jos is weggegaan op zijn manier : op een bijzondere en niet op een gewone dag, paaszondag, een dag van hoop, licht, nieuw leven, de lente en zonder iemand ermee lastig te vallen. Hij heeft nog genoten van de avond voordien, bij een feestje onder vrienden en was zoals altijd toch nog de laatste die wou naar huis gaan, hij heeft 's nachts nog wat tv gekeken en ondertussen een laatste glas wijn gedronken, heel alleen en is dan 's morgens heel stil vertrokken. Daarom paste het liedje van Will Tura, dat zijn oudste broer Bob had uitgekozen, heel goed op de begrafenis : Alleen gaan. De hele tekst ervan was zo passend : Jos is zijn laatste stuk alleen gegaan, het hoofd rechtop, nooit klagend of iemand erover aansprekend. Ik heb in een jaar tijd zo 3 mannen met heel veel moed hun laatste stuk zien gaan : Broeder Maurice, Hans en Jos. Vandaag ben ik van de ene helft van de camino de andere helft ingelopen. Het is alsof ik 15 dagen nodig had om te beseffen dat ik de confrontatie met die periode nog eens moest aangaan en dat ik nu nog 15 dagen kan verdergaan met een lichtere rugzak en lichtere voetstappen. Mijn vrienden zagen me alleen stappen, ik niet, ik had de hele dag het gevoel dat Jos naast me stapte, niet verzwakt door zijn ziekte, niet hijgend, zwetend en voorovergebogen zoals in de laatste weken, maar sterk en lachend. Op het einde van mijn tocht toen ik alle verdrietige gevoels had vrijgelaten, kwam er ruimte voor de goede herinneringen en ik ben hier met gevoelens van dankbaarheid gestopt. Mijn ouders hebben op hun rouwkrans de 10 jaren met Jos samengevat in 2 woorden : Bedankt, Jos ! Na de twijfels, vooral in de eerste week, weet ik nu dat ik Santiago zal bereiken.
Vandaag de maag nog niet 100%, maar ik voelde me niet meer ziek en dat is het belangrijkste, het andere is een ongemak en met nog wat medicijnen komt dat in orde. Misschien kwam de maag in opstand, omdat we hier nogal wat suikerbommen opeten om vermoeidheid te voorkomen : donuts, fruitsap, bananen, chocoladekoeken, zoetigheden die ik niet zo gewend ben. Ik ben nu nog soberder gaan eten, en dat leer je hier ook : genieten van wat kippensoep en pasta met tomatensaus,...brood met wat pate en kaas. Ik heb van de dag echt genoten : ik voelde me beter, de zon in een blauwe lucht en een licht windje, ideaal voor het wandelen. Gisteravond niet zo vroeg naar bed, Adelheid en Albrecht waren in een andere refugio binnengestapt, en zochten ons op om nog een flesje wijn te drinken. Misschien het laatste, want we kwamen ze net in het centum van Carrion de los Condes opnieuw tegen, en Adelheid heeft een serieuze kwetsuur aan de hiel. Ook Monika heeft gisteren 3 teennagels verwijderd, maar dat geeft geen grote problemen. Toen we deze morgen vertrokken uit Boadilla, pas rond 9u, want we waren in de herberg van Adelheid en Albrecht gaan ontbijten, was er metten een meevaller. We mochten het Canal de Castilla - in totaal ongeveer 200 km - volgen gedurende meer dan een uur en dat maakte mijn dag al goed. In tegenstelling tot de verdorde bermen tot nu toe, groeien hier volop riet, mooie grassen, bloeiende waterplanten en nog enkele wilde bloemen. In het voorjaar moet de hele camino mooi zijn met de bermplanten, maar het weer is dan minder stabiel dan in september. De enige activiteit die we nu van de boeren zien onderweg, is het opruimen van de bijna zwart verdroogde zonnebloemen. De rest van de dag liepen we parallel aan de autoweg, maar dat vond ik niet zo erg, het was vlak en vlot beloopbaar en we zagen onderweg in Fromista een mooi romaans kerkje en in Villalcazar een uitzonderlijk voorbeeld van een laatromaanse kerk met binnenin koningsgraven. Deze kerk werd al in de hoogte opgetrokken volgens de gotische stijl. We leren hier wel wat bij van Geoffrey : over de verschillende stijlkenmerken, de kloosterorden en de heiligenbeelden. We zien in de kerken bijvoorbeeld Jakobus afgebeeld als apostel, als pelgrim en strijdend met een zwaard in de lucht en steeds op een wit paard ten strijde trekkend tegen de Moren. In Santiago de Compostela zullen we uitkomen bij zijn graf in de kathedraal. Hier in Carrion de los Condes, de belangrijkste plaats van de camino in de provincie Palencia, hadden we de keuze tussen 3 kloosters om te overnachten, alle 3 gerund door zusters : de arme klaren, de augustinessen en de zusters van barmhartigheid. We kozen voor het eerste, dat Geoffrey van ver herkende door de tralies. Onze overnachtingsplaats kiezen we altijd de avond ervoor of de dag zelf in mijn reisgids, daarin staan alle voorzieningen en de prijs per adres, we kiezen dan in de eerste plaats voor warme douches, een keuken en internet. Als er geen internet is, zoeken we de bibliotheek, daar moet je nooit betalen en is het mogelijk foto's door te sturen. Voor we rond 15u het stadje inliepen, zagen we een pelgrimspaar liften, ze kwamen uit Normandië en moesten opgeven door kwetsuren. Volgend jaar komen ze zeker terug om het tweede deel te lopen. Vandaag hebben we 15 dagen gelopen, net in de helft.
(Boadilla del Camino - Carrion de los Condos : 25,2 km)
Gisteren lag onze aankomstplaats Hontanas volledig in een put, we zagen de laatste kilometers geen teken van mensen of huizen, en pas op en100 meter van het stadje zagen we het volledig in de diepte liggen, zelfs de toren van het kerkje stak niet uit boven de vlakte.Hier was ook veel gerestaureerd, zoals in vele andere dorpjes, de camino heeft ze nieuw leven ingeblazen. We zijn deze morgen op tijd vertrokken en 28 km gedaan. Ik voelde me nochtans niet best : deze morgen met moeite 1 van de boterhammen in driehoekjes kunnen opeten, die Geoffrey voor ons belegd had met kaas, confituur en honing. De rest van de dag niet gegeten, al het water dat ik onderweg dronk weer overgegeven, enkel 2 cola's kon ik binnenhouden.Ook kou en last in de darmen, bij aankomst rond 15u direkt mijn bed in met de nodige medicamenten en de vrienden riepen me enkele uren later wakker, Geoffrey had soep en een lekkere rijstschotel gemaakt, rekening houdend met mijn toestand. Straks op tijd mijn bed in en morgen hopen dat het voorbij is. Ook Monika heeft een paar moeilijke dagen, ze mist haar familie en vriend, haar 2 hondjes, het strand van Bahia en de 30 graden. Ze loopt hier meestal met kou rond en 's nachts ligt ze soms ingepakt in haar slaapzak als was ze op de noordpool. Ik mis ook vooral mijn zoon, die als student in het 2de jaar hogeschool dierenzorg, vandaag met zijn stagemaand begint bij Bjorn Geeroms. Vandaag liepen we over eindeloze bleke vlakten, 1 col moesten we nog over. Onderweg ook de schitterende Fiterobrug overgelopen en de restanten van de klooster van San Anton gepasseerd. We zagen ook 3 herders met hun kudden. We overnachten nu in Boadilla Del Camino, een refugio met slechts 16 plaatsen, een mooie binnentuin, een ruime keuken en ruime douches. Hij wordt gerund door 2 jongemannen, die net de kachel deden branden. Het doet me wel eens goed om een maand zonder tv en auto door te brengen. De overstromingen in Spanje waar we enkele dagen geleden over hoorden, doen ons beseffen dat we volledig van het nieuws afgesneden zijn. Internet en gsm kunnen we minder missen. Als er 2 dagen geen internet mogelijk is doordat we overnachten in een piepklein dorpje of een klooster, worden we al onrustig. Monika zegt ook dat ze de mooie dingen die ze hier beleeft, graag met haar vrienden deelt. Voor mij is de blog een dagboek, een reisverslag voor nadien en ook een middel om op een gemakkelijke manier iedereen op de hoogte te houden. De vriend van Monika dacht haar ook een gps mee te geven, maar verloren lopen is hier onmogelijk. In Frankrijk zijn de aanduidingen van de camino niet zo goed en ook in Vlaanderen is er nog heel wat werk aan de winkel. Monika zou hier zonder i-pod verloren zijn, onderweg of in bed als ze moeilijk kan slapen, luistert ze de hele tijd liedjes of bekijkt filmpjes van haar favoriete zangers of foto's van haar familie en honden. Ik kan best zonder en voel me beter bij de stilte van de natuur. Zo zijn we met onze i-pod, gsm en internet zeker niet de pelgrim van vroeger, die vertok zonder contact met het thuisfront en zich volledig van de wereld terugtrok.
Eergisteren vertrokken we bij de brazilianen en kregen een armbandje in geel-groen om de arm, tijdens het omknopen mochten we 3 wensen doen. Ik heb er geen onmogelijke gevraagd, zodat ik het hopelijk niet te lang moet omhouden. We vertrokken in het domker in de regen, en het duurde meer dan 2u voor het over was. Het kon niet blijven duren. We liepen nu de hele dag door donkere naaldbossen, afgezoomd met braamstruiken en varens. 's Avonds overnachtten we in een oud klooster, waar geen internet was. Op de binnenkoer speelde zachtjes het Ave Maria. We hadden onderweg daarvan al een braziliaanse versie gehoord met mandolines, op de i-pod van Monika, heel grappig. Het dorpje, San Juan was heel klein en genoemd naar een tijdsgenoot van Santo Domingo. Beiden zetten zich hun hele leven in voor de camino en de pelgrims. Gisteren liepen we naar Burgos, ook vertrokken in de regen en het hield ook na ongeveer 2u op. De weg naar Burgos wa niet de mooiste, want we moesten een lange tijd door de voorstad met vooral industrieterrein. We waren voordien wel een heuvel overgelopen, bezaaid ñet keien, waartussen honderden donkerroze herfstkrokussen bloeiden. Zo zien we altijd tijdens de inspanningen andere mooie dingen. En als Geoffrey merkt dat we moe zijn, leidt hij ons af en wijst naar opvallende bomen, vogels, bloemen of vergezichten. Burgos is echter de moeite waard van een lang bezoek, want een uitzonderlijk mooie kathedraal. De geschiedenis ervan is verweven met die van El Cid, die streed tegen de Moren. Bij het binnenkomen van de stad stond zijn standbeeld, in de kathedraal zijn koffer en grafzerk. We overnachtten in Burgos in een parochieklooster van Emmaüs, heel mooi en een warme ontvangst door Almudena. Ze is van Madrid afkomstig en is van Burgos enorm gaan houden, vooral door de "zingende rivier", die vlak voor de stadspoort langsloopt. Almudena zorgde voor een heel bijzonder bezinningsmoment, waarbij ieder in zijn taal een stukje voorleest en nadien mocht ieder zijn beweegredenen voor de camino aan de anderen toevertrouwen. Een heel emotionele bijeenkomst. Monika weende toen ze vertelde dat ze van plan was de camino alleen te doen en het eigenlijk onmogelijk is om hier alleen te blijven. Ze is zo gelukkig dat ze hier is. Deze morgen zijn we er vertrokken op z'n zondags : heel lazy zoals de britse zusjes meestal doen. We vergezelden Adelheid en Albrecht die gisteren met ons meestapten tot aan de kathedraal, waar ze de ochtendmis gingen bijwonen. Pas omhalftien vertrokken, kwamen we laat toe in Hontanas. De eerste refugio was daardoor al volzet, in de tweede installeerden we ons pas om kwart over 6. Vandaag het verschil ondervonden tussen een gewone wandelvakantie en een pelgrimstocht. Heel moe van 7u stappen, nadien een koude douche en bij overmaat van ramp bij de handwa ook mijn portefeuille meegewassen. We hebben een pelgrimsmenu gegeten, het was te laat om nog zelf te koken. Morgen neemt Geoffrey dat op zich. De tocht is heel afwisselend : of we lopen alle 3 in gedachten afzonderlijk enkele meters na mekaar, of we maken grappen of we bespreken met mekaar serieuzere zaken. Vandaag opperden we dat de wereldleiders eigenlijk ook samen de camino moesten stappen, er zouden misschien beter afspraken, begrip uit volgen. En we stelden ons Obama en collega's voor naast mekaar in slaapzakken, onderweg druk alles besprekend en in de refugio's mekaars shampo en oordopjes delend. Vandaag in alle geval droog gebleven en een halve dag gezelschap gehad van een brit uit Wales, Jeremy, die in Burgos woont, er engels doceert en zich blijkbaar op zondag verveelde. We ontmoetten hem bij David, een brit uit Bath die onderweg met een bestelbusje een oase van rust schept en gratis koffie, thee, gebakjes en chocolade uitdeelt. We zijn er even blijven rusten en Jeremy stapte van daaraf met zijn koersfiets in de han met ons mee. Het was voor mij een welkome afleiding, want ik had, net als Monika een moeilijke dag. Nochtans liepen we al een dag of 3 vlotter, vanaf de 10de dag. Ik had de eerste week wat lichte pijn in de rechterkuit, maar maakte me geen zorgen, iedereen heeft ergens anders wel last. Het lichaam heeft minstens een week nodig om zich aan te passen aan de inspanningen. Het betekent dus niet dat je nadien pijnloos en zonder mindere dagen de tocht volbrengt. Genoeg nachtrust en morgen kan het weer veel vlotter gaan. Het landschap is ondertussen veel schraler en al iets ruiger. We lopen nu door het ruwere Castillië, schrale akkers met aan de weg stapels kalkstenen die de boeren uit hun velden halen na het ploegen. Vandaag zagen we talloze roofvogels boven onze hoofden cirkelen, we dachten dat het adelaars waren, of minstens buizerds, ik had er 45 geteld. Jeremy vertelde ons dat het gieren waren, en dat er in deze streek door de herders ook enkele wolven gesignaleerd werden. Ik neem me in elk geval voor om dapper bij mijn gezelschap te blijven. Morgen verlaten we de provincie Burgos al en lopen Palencia binnen.
(Belorado - San Juan de Ortega : 24,0 km) (San Juan de Ortega - Burgos : 29,3 km) (Burgos - Hontanas : 29,5 km)
U kan op de foto klikken... zeker doen
