Kasteel van Franchimont te Theux
Het kasteel van Franchimont is een versterkt middeleeuws kasteel, van de 11de eeuw, opgericht op een rotsachtige uitloper beheersend de vallei van Hoëgne in de gemeente Theux. Het kasteel werd een belangrijk element bij de verdediging van het Prinsbisdom Luik en het werk sterk gewijzigd in de loop der eeuwen, en uiteindelijk ontmanteld vanaf de 17de eeuw.
De gemeente Theux zelf situeert zich op zo'n 32 km ten westen van Luik en een 9-tal km ten zuiden van Verviers.
Geschiedenis.
Het kasteel werd opgericht nadat de bisschoppen van Luik de macht in het graafschap voor een deel van haar diocees hadden verkregen maar ook de mogelijkheid om er een fort op te richten.
De kern van het kasteel was gevormd met een grote rechthoekige donjon, waarschijnlijk rond het midden van de 14de eeuw, waarvan één van de kleine zijden, was versterkt met een uitloper geflankeerd door twee torentjes. Op deze plaats had de muur een dikte van 7 meter, een geloofwaardige afmeting voor een middeleeuwse constructie. Achter deze soort van schildmuur vinden we de logementen terutg. De muur op de uitloper en de logementen vormden een vijfhoekig massief en de grote afmetingen die ze inhielden, kwam overeen om hen de naam van donjon te geven. Er bestaan nog enkele heel zeldzame voorbeelden van zulke vijhoekige donjons begiftigd met een uitloper omkaderd met twee traptorens : Eén van hen is de donjon van het kasteel van Lichtenberg in de Elzas; een fort dat spijtig genoeg in de loop der jaren geplunderd is door de roofbouw en door de overheid gedurende jaren gerestaureerd op zo'n manier dat het een soort uitzicht krijgt van een versterkt kasteel à la Walt Disney.
Het fort van Franchimont maakte deel uit van een verdedigingssysteem van het prinsbisdom Luik en het diocees van Luik, reeds ingesteld in de 10de eeuw. De andere versterkte plaatsen in de streek van Luik waren, naar het westen gericht met Fosses-la-Ville en Thuin, in het zuiden met Bouillon; Franchimont situeerde zich meer naar het oosten. Bij al deze versterkte plaatsen moest men de stedelijke versterkingen van Luik, Dinant en Hoei bijrekenen.
In het begin ging het om een eenvoudige kazerne die men in de loop der tijden versterkte om weerstand te kunnen bieden aan de modernisering van de artillerie. Zijn voornaamste en laatste verbetering dateert van bij het begin van de 16de eeuw onder het bewind van Erard de la Marck; hierna had de uitbreiding van de artillerie het mogelijk gemaakt om de vesting te bombarderen vanuit de nabij gelegen heuvels en men verliet stilaan zijn defensief gebruik.
Het kasteel was de zetel van het markizaat van Franchimont. Het diende nog enkel als gevangenis voor het markizaat tot en met het einde van het Ancien Régime.
De versterkte plaats verviel geleidelijk tot een ruïne ook omdat het diende als steengroeve vanaf het begin van de 19de eeuw.
Beschrijving.
De hedendaagse overblijfselen bewaren mooie restanten die toelaten om de evolutie van het verdedigen te volgen van de 12de tot de 16de eeuw. Het kasteel bezet het uiteinde van een verheffing die de vallei domineert. Het geheel bewaardt heel goed de verdedigingsorganisatie ten tijde van de vuurwapens tov de bewapening in de middeleeuwen maar vanaf de belegering in 1487 wordt de nabijheid van de nabije heuvels op zo'n 250 tot 500 meter, een handicap tov de vooruitgang van deze vuurwapens.
Een castraal dorp, het kleine dorp van Marché had zich aan de voet van de site ingeplant. Vandaar liep de originele toegangsweg naar het kasteel. De hedendaagse ruïnes verdelen zich in drie concentrische omheiningen die nagenoeg overeenkomen met de algemene evolutie. De eerste omheining is deze van het genoemde kasteel met binnenkoer waar zich nu de overblijfselen bevinden van het middeleeuwse stenen kasteel.
De binnenzijde van dit geheel, geflankeerd met de machtige donjon in het oosten, is sterk gewijzigd in de 16de eeuw maar de buitenste ontwikkeling is behouden gebleven. De schildmuur van de donjon, op het einde van de 16de eeuw versterkt, vormt het meest indrukwekkende gedeelte van het kasteel van Franchimont met twee zware torens aan weerszijden in metselwerk. De tweede omheining komt overeen met een uitbreiding van het kasteel naar het westen en het noorden, in de 14de en 15de eeuw, om de westelijke ingang beter te kunnen verdedigen. De derde omheining, de vijfhoekige, heeft de vorm van een schip waarbij de boeg naar het westen is gericht.
Deze omheining is een machtig ontwerp van het begin van de 16de eeuw waarbij de constructie, gewild door Erard de la Marck, geïnspireerd geweest is door de opvattingen van de Italiaanse militaire ingenieurs. Voorheen gesitueerd naar het oosten, maakte de nieuwe ingang van het kasteel deel uit van een zware toren met een kanon, van 26 m in diameter, een beetje zoals de omheiningspoorten in de steden van die periode. De vier andere hoeken van het kasteel waren aan hun basis verdedigd door kleine vuurwapens, gesitueerd in hun kazematten, een soort van prefiguratie van de verdediging bij de bastions. Men kon deze bereiken via de onderaardse gangen en trappen uitgespaard in de dikte van de muren.
Bronnen.
- Raymond Ritter in Châteaux, Donjons et Places Fortes; Librairie Larousse - Paris 1953.
- J-F. Fino in Forteresses de la France Médiévale; Editions A. et J. Picard Paris 1970.
- André Châtelain in Châteaux forts, image de pierre des guerres médiévales; Rempart Editions Desclée de Brouwer Paris 1990.
- Pierre Sailhan in La fortifications, histoire et dictionnaire; Paris 1991.
|
