Stories that remain too often untold/ Histoires oubliées
21-05-2010
FACING BRUSSELS/MOMENTS CAPITAUX - Passeport social
Les festivités sont un révélateur de
nous-mêmes. Ressortissants d'un pays qui fête une victoire
olympique, parents imaginaires d'une équipe de foot nationale qui
gagne. (Arrière-)petits-enfants de tel ou tel prophète, fidèle
d'une religion ou d'un culte qui se prétendent supérieurs.
Elles nous présentent comme des
musulmans, qui célèbrent la circoncision de leurs fils au cours de
festivités qui laisseront un souvenir impérissable à toutes les
personnes présentes. Elles nous confirment dans notre identité de
chrétiens, qui louvoient entre vendredi saint, dinde de Noël,
agneau pascal et branches de buis bénit.
Bruxelles les subit toutes. Ou presque.
Les traditions, les fêtes nationales, joyeuses ou malheureuses, et
dans la plupart des cas, les événements historiques un peu sacrés
qui ne sont pas fêtés ici, peu importe quand et où ils se sont
déroulés.
Il est à espérer que les fêtes
fédèrent les individus, qu'elles dépassent les clivages des races,
des nationalités, des idéologies ou de la foi. Espérer.
Ce que nous fêtons et la façon dont
nous le faisons sont comme un passeport social. Ils nous cataloguent,
nous font revenir en arrière, à une époque passée, où il fallait
encore poser des choix individuels conscients, aux communautés dont
nous sommes originaires, que notre loyauté actuelle envers elles
soit grande ou non.
Ce qui incite les uns à se réjouir
et à s'affirmer, suscitera souvent le mécontentement des autres.
Il suffit d'écouter les commentaires
désobligeants des autochtones à l'encontre de leurs collègues qui
pratiquent le ramadan. La mauvaise humeur des fumeurs qui doivent
s'abstenir temporairement de leur cigarette, la fatigue perpétuelle,
l'augmentation de l'absentéisme. Interrogez les homos et les
lesbiennes qui se disent oui à l'hôtel de ville. Souvent, leur
cortège qui traverse les petites rues est hué par des jeunes
désuvrés à l'esprit étroit.
Voyez le désespoir et la soumission
dans les églises messianiques et lisez les études sociologiques sur
ces formes intolérables de manipulation et de charlatanisme. Captez
l'humeur de la rue: chaque fois que le ballon rond monopolise le
petit écran et les pensées de millions de spectateurs, les coups de
klaxon de joie des uns valent aux autres des nuits blanches et des
frustrations.
Bruxelles est de toutes les
célébrations, sous la pluie, dans le brouillard, sous la neige, le
soleil ou la grêle. Aucun mystère ne nous est épargné. Les
familles, les clubs, les quartiers, les communautés font la fête.
Ils le font chacun dans leur coin, à côté, tout contre mais jamais
ensemble. En râlant sur les autres.
Bruxelles fait la fête, mais si
rarement comme Zinneke, ensemble. Mon Zinneke, ton Zinneke, le nôtre.
Une parade au cur à cur, par la ville et à travers elle. Une
fête du Bruxelles dont nous rêvons.
Festivities define us. As inhabitants
of a country caught up in the fever of Olympic gold or as the
imaginary kin of a winning national football team. As (great)
grandchildren of these or any other prophets or as followers of a
claimed superior religion or conviction.
They display us as Muslims who
celebrate the circumcision of their sons with festivities that will
be talked about by those present forever. Or they confirm our
identity as Christians who jump from fish on Fridays to Christmas
turkeys, from martyrdoms to resurrections, Easter lambs and palm
branches. Brussels plays host to them all. Or at least almost. It is
rare for such traditions and national commemorations not to be
celebrated in the city, be they joyful or solemn and in most cases
based on somewhat twisted historical facts and regardless of where or
when they took place.
You would hope that festivities would
bring us together, that they would transcend our race, nationality,
ideology or faith. You would hope.
What and how we celebrate, however,
define us like some kind of social passport. They classify us, lead
us back to a past when the idea of making up ones own mind was yet
to be invented. To our communities of origin, regardless of how
enormous or how limited our present-day loyalty may be.
Moreover, what inspires joy and
affirmation in one man will not uncommonly inspire discontent in
others. Listen to the petty remarks around the office about
colleagues who observe Ramadan. The bad temper of temporarily
abstinent smokers, the eternal fatigue, the burgeoning instances of
sick leave. Ask the homosexuals who say I do to their chosen
love at the Town Hall only to be booed by narrow-minded youth just a
few streets further. Consider the despair and dispossession in the
Messianic churches and read the destructive sociological studies
about such intolerable forms of manipulation and deception. And
read the street humour: every time king football appears on the
screen and monopolises the minds of millions, the hooting glory of
one side ends in the sleepless frustration of the other.
Brussels celebrates everything, come
rain, hail, fog, snow or shine. We are spared no mystery. Families
celebrate, clubs celebrate, neighbourhoods celebrate, communities
celebrate. They mainly do it in compartments, though: alongside and
gratingly against but never with one another. And often with disdain
for one another. Brussels celebrates but so rarely, as in the Zinneke
Parade, together. My Zinneke, your Zinneke, our Zinneke. A parade
from heart to heart, through and of the city. A celebration for the
Brussels of our dreams.
FACING BRUSSELS/MOMENTS CAPITAUX- Le fast-food de l'imaginaire
Le fast-food de l'imaginaire
"Tu n'as rien oublié? Le bus nous
attend." La touriste chinoise emboîte prestement le pas à son
mari en nage. Elle le débarrasse des marchandises
qu'ils viennent d'acheter puis ils se dépêchent ensemble derrière
le groupe qui visite l'Europe en dix jours. Nous sommes mardi, donc
nous sommes à Bruxelles.
Ils savent ce qu'il leur faut. C'est
écrit noir sur blanc dans leur guide de voyage en chinois: chacune
des rues de la ville fleure bon le chocolat. Et le guide poursuit:
"Toutes les échoppes vendent cette friandise légendaire,
souvent élevée au rang d'uvre d'art. La palme de la popularité
revient aux pralines, toutes sans exception fabriquées à la main.
La Belgique produit 172.000 tonnes de chocolat par an. Même le plus
petit village accueille une chocolaterie aux étalages garnis des
pralines les plus raffinées."
En matière de tourisme, les Chinois
débutent. Pendant trente ans, ils ne sont pas sortis de chez eux et
il aura fallu attendre le début du XXIe siècle pour
qu'ils puissent obtenir facilement un visa Schengen. Handicapés par
la muraille de Chine de la langue, ils voyagent désormais en groupes
ressemblant à une procession fatiguée allant de merveille du monde
en merveille du monde. D'une Tour Eiffel à l'autre. Jour après
jour, insouciants: une photo par-ci, un souvenir par-là. Quoi? Où?
Combien? Tout est expliqué dans le guide.
Quoique... Y est-il écrit que le
Manneken-Pis se prénomme Julien, qu'il a près de quatre cents ans
et qu'à l'origine, il s'agissait d'une curieuse fontaine à vin
installée à la table de banquet du roi? Le guide rapporte-t-il que
le petit bonhomme de la rue de l'Étuve n'est qu'une réplique de
l'original, à l'abri dans un musée bruxellois? Associe-t-il Julien
au bombardement qui, sur ordre de Louis XIV, ravagea un quart de la
ville en 1695? Julien s'insurgea alors de manière toute personnelle
et posa des actes que la statutaire évoque rarement. Écrire des
lettres, par exemple, qui restèrent toutefois vaines.
Qu'importe, les touristes ne sont pas
là pour apprendre ou découvrir. Après tout, c'est censé être des
vacances. Bruxelles est la capitale de Julien et du chocolat et cela
suffit aux touristes. Ajoutez l'Atomium et le circuit en bus au gré
de quartiers emblématiques et voilà la journée pliée.
Dans le fast-food de l'imaginaire, le
repas est servi prémâché. Encore que... C'est une question de
prestige social, il s'agit d'apporter la preuve d'un lointain périple
et, dès lors, d'étaler sa richesse.
Je ne peux pas m'empêcher de repenser
au riche homme d'affaires qui, il y a quelque temps, avait partagé
mon compartiment dans le train de nuit pour Shanghai. Bruxelles? Son
visage s'était éclairé. Bien sûr, il y était allé. Avec sa
femme, son enfant et les cinquante autres touristes du groupe. Il se
souvient qu'il pleuvait, que la nourriture était mauvaise et que le
café coûtait les yeux de la tête. "Des crottes de chien
jonchaient les trottoirs", avait-il ajouté en riant. "On
est mieux en Chine. Mais allez essayer d'expliquer ça à ma femme!"
FACING BRUSSELS (II) - Bij en weg - niet bij te houden
Bij
en weg, niet bij te houden
Het
rode en het groene mannetje. Ze obsederen hem, toch als zij niet
thuis is. Naar de winkel gaat ze, retour vier mannetjes ver. Naar de
bank. Twee maar. Naar hun vriendin, wel tien. Hij tuurt door het raam
naar de wachtenden aan de bushalte. Zijn gerimpelde handen trillen.
In gedachten is hij bij haar en bij de onvoorspelbaarheid van het
mannetje:
De
mannetjes zijn de bazen van de zebras. Die had je vroeger niet in
Brussel. Er waren véél ratten, een decent aantal katten en honden,
een hamster hier en daar en een enkele goudvis die de tocht van de
kermis naar huis had overleefd. Maar geen zebras.
Ach,
het geldt voor zoveel dingen. Voor metrolijnen, wolkenkrabbers,
verkeersagressie, mp3-spelers, niet-Europese talen en mensen,
nachtwinkels, internetcafés, uitzendkantoren en strijkcentrales. Er
is zoveel bij, het is niet bij te houden. En nog meer is weg.
Het
Brussel van haar jeugd werd dat van Europa. Onteigend. Er kwamen
gaten in de stad, bouwputten waarin huizen en levens verdwenen. Met
wat ervoor in de plaats kwam, kan ze niet veel.
Vroeger
is weg, opgeborgen, ongrijpbaar. Er gaan geen mannetjes of zebras
naartoe. Zo is het en niet anders, eerst gaan de levens haperen,
daarna zelfs de herinneringen. snel groen, nog gauwer rood.
Ik
zie haar aan de overkant van de straat. Ze kijkt op en aarzelt. Even
gaat haar wandelstok de lucht in, ze schuifelt het asfalt op. Twee
stapjes wit, twee niet. Geconcentreerd kijkt ze naar de grond en
zwoegt voort. Ze heeft niet in de gaten dat het mannetje op rood is
gesprongen tot er een discotheek op wielen nadert.
Ze
mogen niet klagen, ze houdt het hem altijd weer voor. Maar het helpt
niet. Bij en weg zijn een schier onmogelijke onderhandeling geworden.
In zijn gestaag krimpende wereld is er geen centimeter vrij. Voor
nieuwe woorden en dingen evenmin als voor de namen van oude fenomenen
en liefdes. Alles wordt kleiner, zijn gestalte evengoed als zijn
toekomst. Tussen de tafel, de sofa en het bed laveert hij, zijn
levensdiameter gereduceerd tot enkele vierkante meter.
Alleen
op zaterdag- en woensdagmiddag gaan ze samen de deur uit. Dan belt de
taxichauffeur stipt om halfeen aan en vertrekken ze naar Chez
Madeleine. Naar vroeger is dat, en naar bekende rituelen.
Bij
het binnenkomen kussen ze de vaste gasten één voor één. Nog voor
ze hun ereronde hebben beëindigd, staan de witte martinis en zijn
favoriete aperitiefkoekjes op tafel. Vervolgens komen de dagschotels,
de glazen witte wijn, twee elk, en tot slot koffie met gebak. Op
woensdag spelen ze met oude vrienden een partijtje kaart, op zaterdag
danst zij met mannen die beter te been zijn dan haar echtgenoot.
Om
een uur of vijf brengt de taxi het aangeschoten paar naar huis. We
kunnen er weer tegen, zegt ze als afscheid tegen de chauffeur die
haar man voorzichtig uit de auto helpt.
Ze
mogen niet klagen. Op de Madeleine-dagen helemaal niet en tijdens de
rest van de week evenmin. Ze zegt het vaker dan hij wil, ze wil
dingen die hij niet kan. Over zijn heup en zijn geheugen dramt hij
nogal door, over de mannetjes, de hoge euro-prijs van de dingen en de
groeiende onveiligheid op straat.
Het
wordt niet meer beter. Soms lijkt het of de scheurkalender van zijn
leven bij de laatste rafelige blaadjes is aanbeland, maar de aan hem
verknochte eigenaar laat hem nog even hangen. Hoelang nog?
Alles
gaat voorbij, ze zegt het zuchtend. Bij en weg. Maar ze zijn gelukkig
met elke dag die ze nog krijgen. Die met martini en die zonder. Die
met elkaar.
FACING BRUSSELS II - Coming and going, impossible to keep track
Coming and going, impossible to keep
track
Little
red man. Little green man. He is obsessed with them, at least when
she isnt home. She goes to the shop, there and back: thats four
little men. To the bank: just two. To her girlfriends: thats
ten. He peers out of the window at the people waiting by the bus
stop. His wrinkled hands tremble. In his thoughts, he is with her,
amidst the unpredictability of the little man: green before you know
it and red even faster.
I
see her across the road. She looks up and hesitates. She momentarily
waves her walking stick in the air, and shuffles over the asphalt.
Two steps of white. Two not. Concentrated, she looks at the ground
and heaves herself forwards. She hasnt realised the little man has
turned red until a discotheque on wheels approaches.
The
little men are boss of the zebras. They, too, are newcomers to
Brussels. There were many rats, a decent number of cats and dogs, a
hamster here and there and a few goldfish that had survived the trip
from the fair back home. But no zebras.
Oh,
I suppose the same goes for many things. For metro lines,
skyscrapers, road rage, MP3 players, non-European languages and
people, internet cafés and ironing centres. So much has come, you
cant keep track. And even more has gone.
The
Brussels of her youth became the Brussels of Europe. Appropriated.
Holes appeared in the city, construction sites that swallowed up
whole houses and the lives that used to inhabit them. And the things
that have come in their place make no sense to her.
The
past is gone, packed up, out of reach. No little men or zebras lead
there. Thats the way it is. First the lives disappear, then the
memories.
They
cant complain, she constantly tells him. But it doesnt help.
Coming and going have become a nigh impossible negotiation. In his
steadily shrinking world, there is not an inch of space. No room for
new words or things, or even the names of things and loves gone by.
Everything shrinks, his stature as much as his future. Between the
table, the sofa and the bed, he sails. His world has been reduced to
just a few square metres.
Only
on Saturdays and Wednesday afternoons do they leave the house
together. The taxi driver rings the bell at half past twelve without
fail and they make their way to Chez Madeleine. To the past, that is,
and a few familiar rituals.
They
greet the regular guests with a kiss, one by one. Even before theyve
finished their lap of honour, the dry martinis and the mans
favourite snacks are on the table. Then come the dishes of the day,
the glasses of white wine, two each, and to finish: coffee and cake.
On Wednesdays, they play a round of cards with old friends, on
Saturdays she dances with men more steady on their feet than her
husband.
At
around five oclock, the taxi brings the tipsy couple back home. That
ought to keep us going, she says in parting with the driver, who
helps her husband out of the car.
They
cant complain. Certainly not on Madeleine days and no more during
the week. She says it a bit too often for his liking. She wants
things he cant do. He can rattle on a bit about his hip and his
memories, about the little men, the price of things in euro and the
growing insecurity on the streets.
Things
dont get better. Sometimes its as if the tear-off calendar of
his life has reached its last few crumpled pages but continues to
hang precariously from its hook.
Everything
passes, she says with a sigh. Comes and goes. But they are happy with
every day they are given. Those with and without martinis. Those with
each other.
Tv-journaals
tonen een deerniswekkend Brussel. Kijkcijferaxiomas en mentale
vetzucht versmalden het beeld van de stad tot een oord van verloren
jongeren, van metromoordenaars en schietgraag ongeregeld. Af en toe
duikt zelfs een islamist voor de lens op, met sinterklaasbaard, witte
tennissokken en een louter auxiliair persoon in niqab.
Ach,
wat wil je, de zalige zomerterrassen, de prachtige pleinen met banken
en oude bomen, de glooiende gazons van uitgestrekte parken, de
onovertroffen kunstcollecties en het overdonderende aanbod van
lekkernijen uit de hele wereld halen ook elders doorgaans het nieuws
niet. Die van Brussel staan wel in een lijstje, of tenminste, ze
verklaren de veertiende plaats van de stad in de index van meest
aangename steden om te wonen. Net na Amsterdam maar 18 plaatsen hoger
dan Parijs en 24 hoger dan Londen.
En
toch is het geen eenvoudige liefde, die voor Brussel. Grimmig en
gemoedelijk, chic en armoedig, grauw en groen, veelbelovend en
deprimerend, deze stad is het allemaal.
Brussel
laat zich lezen als een mozaiek van glassplinters die veel of minder
licht weerkaatsen, naargelang je positie. Als toerist, forens of
bewoner. Als dakloze, nobele of eurocraat. Hij die hier geboren werd,
ziet het anders dan de migrant die van ver of van dicht kwam, in
eerste, tweede of derde generatie.
De
stad is meervoud. Mijn pas gearriveerde Algerijnse homovriend Ali
woont in een ander Brussel dan ik. Hij vertelt over de blikken en de
verwensingen die zijn fleurige bermuda in zijn Kuregemse wijk
opleverde en over het jonge buurmeisje uit
Luik, wiens eeuwige glimlach door de omwonenden als hoerigheid wordt
uitgelegd.
Hier
wil ik wonen, zegt hij, de voetgangers op het zebrapad van de Elsense
buurt Ma Campagne nakijkend. Tienermeisjes in hotpants en
felgekleurde kousen bespreken de recente conversaties met hun
liefjes, een Afrikaanse oma schuifelt moeizaam de straat over en aan
de overkant staat de uitbater van een alternatief restaurant te
flirten met een vriendje.
Als
een eilandenarchipel omschrijft deze nieuwe Brusselaar zijn stad, als
een cluster van gemeenschappen waartussen veel water vloeit en weinig
bruggen bestaan.
Dat
zijn oordeel te hard, te snel, te simpel is, probeer ik hem uit te
leggen, met het verhaal van een Haïtiaans geadopteerd meisje van
elf. Ze volgde een week lang stage in de Brusselse Rand. Pas op de
voorlaatste dag, verzekerde ze ons, ging de homogeen blanke groep
normaal met haar om. In mijn Brussel, poneerde ze met grote
stelligheid, gebeuren zulke dingen niet. Daar weten ze dat zwart niet
de kleur is van je hart.
Haar
Brussel is het mijne, de stad die is en die wordt. Gemaakt door de
moeders en de vaders, de opas en omas, de leraren, de
automobilisten, de vuilnismannen, de tram-, bus- en metrobestuurders,
de stemplichtigen én de mensen zonder papieren. Met onze armoede,
onze blindheid, onze arrogantie, onze tirannie. En met het tegendeel
van dit alles.
TV
news shows depict a pitiful side of Brussels. Ratings axioms and
mental laziness have reduced the city to a conglomeration of troubled
youth, lawless murderers and trigger-happy gangsters. Now and then we
see a Muslim extremist appear before the camera, sporting a Santa
Claus beard, white tennis socks and a purely auxiliary person dressed
in niqab.
Oh
well. What do you expect? The glorious summer terraces, the beautiful
squares with benches and ancient trees, the glowing lawns of
wide-spread parks, the renowned art collections and the overwhelming
array of culinary delicacies from all over the world are not
newsworthy anywhere else either. Those highlights of Brussels
however, do explain why the city comes in fourteenth in the list of
the most agreeable cities to live in. Just under Amsterdam but 18
positions higher than Paris and 24 above London. And yet, it is no
easy love affair. Grim yet grand, posh yet poor, grey and green,
delightful and depressing, this city is all that.
Brussels
is like a mosaic of shards of glass, each reflecting varying degrees
of light, depending on how you look at it. As a tourist, commuter or
resident. As homeless, aristocrat or eurocrat. Those born here look
at things differently than migrants - from near and far - of first,
second or third generation.
The
city is plural. My newly arrived gay Algerian boyfriend Ali lives in
a different Brussels than me. He tells of the looks and insults his
colourful shorts inspire in Kuregem and of the young girl next door
from Liège whose smile is interpreted by neighbours as whorishness.
This
is where I want to live, he says, while watching the pedestrians on
the zebra crossing in Ma Campagne in Elsene. Teenage girls in hot
pants and brightly coloured stockings discuss recent conversations
with lovers, an African grandmother shuffles laboriously across the
street and the owner of an alternative restaurant is flirting with a
friend.
This
new Bruxellois describes his city as an archipelago, a cluster of
island communities surrounded by lots of water but few bridges. I try
to explain that his judgement is too hard, too quick, too simple. I
recount the story of an 11 year old adopted Haitian girl. She
followed a week-long course on the outskirts of Brussels. Only on the
second last day, she assured us, did the group of otherwise entirely
white people treat her normally. In my Brussels, she claimed with
absolute certainty, such things do not happen. There, they know that
black is not the colour of your heart.
Her
Brussels is mine. The city that is and the city that becomes. The
city made by mothers and fathers, grandmothers and grandfathers,
teachers, rubbish collectors, tram, bus and metro drivers, citizens
and people without papers. With ourpoverty, our blindness, our
arrogance, our tyranny. And with the opposite of all this.
Les
JT dressent un portrait navrant de Bruxelles. Les chiffres daudience
et la paresse mentale ont rabaissé limage de la ville à un lieu
peuplé de jeunes désuvrés, dassassins de métro et de petites
frappes à la gâchette facile. Parfois, un islamiste est mis sous le
feu des projecteurs, avec sa barbe de saint Nicolas, ses chaussettes
de tennis blanches et son
ombre en niqab.
Que
voulez-vous, les terrasses ensoleillées où il fait bon sattabler,
les jolies places garnies de bancs et darbres centenaires, les
pentes gazonnées des immenses parcs, les collections dart
célèbres dans le monde entier et létalage infini de
gourmandises venues des quatre coins du monde, ailleurs, on nen
parle pas non plus dans les médias. Les atouts de Bruxelles sont
nombreux. Ils expliquent notamment sa quatorzième place dans
lindice des villes les plus agréables à vivre. Juste après
Amsterdam, mais 18 places plus haut que Paris et 24 plus haut que
Londres.
Pourtant,
aimer Bruxelles nest pas si simple. Tantôt exécrable, tantôt
bon enfant. Tantôt chic, tantôt pauvre. Tantôt grise, tantôt
verte. Tantôt euphorique, tantôt déprimante. Cette ville est tout
à la fois. Bruxelles est comme un kaléidoscope qui laisse entrevoir
quelque chose de différent selon la position où on se trouve. Quon
soit touriste, banlieusard ou habitant. Sans-abri, noble ou
eurocrate. Celui qui est né ici voit les choses autrement que
limmigré qui est venu de loin ou de près, représentant de la
première, de la deuxième ou de la troisième génération.
Cette
ville est plurielle. Ali, mon copain homo algérien fraîchement
débarqué dans la capitale, habite un autre Bruxelles que moi. Il me
parle des regards et des imprécations que son bermuda fleuri
suscite dans son quartier de Cureghem et de la jeune voisine
liégeoise dont léternel sourire est interprété par les gens du
quartier comme une incitation à la débauche.
Je
veux habiter ici, me confie-t-il, en regardant passer les piétons
sur le passage clouté de Ma Campagne à Ixelles. Des jeunes filles
en mini-shorts et bas de couleurs vives qui évoquent les
conversations récentes avec leurs petits amis, une mama africaine
qui traverse péniblement la rue ou le tenancier du restaurant
alternatif den face
qui fait du plat à une amie.
Ce
nouveau Bruxellois décrit sa ville comme un archipel, un conglomérat
de communautés où beaucoup deau passe sous trop peu de ponts.
Jessaie
de lui faire comprendre que son jugement est trop acerbe, trop rapide
et trop simpliste en lui relatant lhistoire dune petite fille
haïtienne adoptée de onze ans. Une semaine durant, elle a suivi un
stage en périphérie bruxelloise. Elle nous a confié quil a
fallu attendre lavant-dernier jour pour que le groupe homogène de
blancs laborde enfin normalement. Dans mon Bruxelles à moi,
martela-t-elle, ça ne se passe pas comme ça. Là, on sait que votre
cur nest pas de couleur noire.
Son
Bruxelles est le mien, une ville qui est et qui devient. Forgée par
les mères et les pères, les grands-pères et les grands-mères, les
enseignants, les automobilistes, les éboueurs, les conducteurs de
tram, de bus et de métro, les électeurs et les sans-papiers. Avec
sa pauvreté, sa cécité, son arrogance et sa tyrannie. Et avec tout
son contraire.
Illustere onbekenden in de geschiedenis van de Grote Oorlog zijn het, de 140.000 Chinese arbeiders die in dienst van de Fransen en de Britten werden geronseld voor civiele taken. De schitterende nieuwe tentoonstelling 'Sjouwers voor de oorlog' in het Ieperse Flanders Field geeft deze jonge boeren uit de provincies Shandong en Hebei nu een eigen stem.
Dat er ingezetenen van de Britse en Franse kolonies als slachtvee werden aangewend in oorlogen die volstrekt de hunne niet waren, is bekend. De verhalen van Indiase rajput-prinsen die met hun volbloedpaarden omkwamen in de vochtige, koude loopgraven van de Westhoek, zijn legio. Dat ook 140.000 jonge Chinese boeren hun bijdrage leverden aan de Grote Oorlog, waarvan er meer dan 2.000 in ons land omkwamen, is nauwelijks geweten. Je zou kunnen zeggen dat ze meteen na de Tweede Wereldoorlog al in coulissen van de geschiedenis verdwenen, legt sinoloog en vertaler Philip Vanhaelemeersch uit. De Chinese overheid stuurde een delegatie naar de Vredesconferentie van Parijs, met het argument dat hun 140.000 landgenoten een bijdrage aan de oorlog hadden geleverd en dat ze recht hadden op vijf zitjes aan de onderhandelingstafel. Die bijdrage werd ogenblikkelijk weggewuifd, en van de Chinese hoop om de Duitse concessies in Qingdao, aan de oostkust, terug te krijgen nu dat land was verslagen, kwam er evenmin wat. De dominante landen hadden de zaak al op voorhand onderling geregeld en aldus gingen de Duitse handelsconcessies over in Japanse handen, wat in China aanleiding gaf tot de 4 Mei-beweging tegen de oneerlijke verdragen. Bij de tachtigste herdenking daarvan, op 5 mei van vorig jaar, werd in China zelf voor het eerst een zesdelige documentaire uitgezonden over het lot van die 140.000 arbeiders'. Wie waren die mannen, die vanaf begin 1917 naar Europa werden verscheept, om drie jaar later terug thuis te arriveren? En hoe vrijwillig was hun vertrek? Kijk, het waren rurale migranten die voorheen ook al ver van huis werkten. De meesten waren in het noordoostelijke Mantsjoerije tewerk gesteld en toen ze bij hun jaarlijkse vakantie van Chinees Nieuwjaar 1917 overal posters zagen opduiken waarin arbeiders werden gezocht voor Europa, met een deugdelijk contract en een hoger loon dan ze voorheen verdienden, aarzelden de meesten niet. Er was hen wel niet verteld dat ze naar een oorlogsgebied reisden, alleen dat ze daar zouden worden ingezet bij het laden en lossen in havens, alsook bij het herstel en de aanleg van (spoor)wegen. De Britten onderwierpen de kandidaten aan een medische test, waarbij mensen met venerische ziektes, longaandoeningen en trachoom, een oogziekte die uitendelijk blindheid oplevert, werden afgekeurd. Vervolgens begon een zeereis van gemiddeld twee maanden, die veelal in het Franse Le Havre eindigde. In één geval eindigde de maritieme overtocht in een ramp. Op 17 februari 1917 werd de ATOS op 200 zeemijl ten oosten van Suez getorpedeerd door een Duitse onderzeeër. Meer dan 500 opvarenden lieten daarbij het leven. Bovendien bleek achteraf dat die arbeiders gerecruteerd waren zonder medeweten van de Chinese overheid, door Franse private instanties. Wie is omgekomen, is nooit geweten, er waren geen namenlijsten. De Britten daarentegen, die in totaal 94.000 Chinezen recruteerden, hielden nauwgezet registers bij en voorzagen hun arbeiders ook van deftige contracten, waarin zelfs werd gestipuleerd hoeveel gram ze van verschillende etenswaren zouden krijgen. Bovendien werd een deel van het loon rechtstreeks aan de familie thuis uitbetaald. En dat was wellicht maar goed ook, want toen de arbeiders in het voorjaar van 1920 terug thuis aankwamen, bleek de Chinese munt fel te zijn gedevalueerd en de in West-Europa via spaarkassen opgepotte centen, waren nauwelijks nog wat waard.
China wilde graag
Het lijkt op zich gek dat zowel de Fransen als de Britten werklui ronselden aan de andere kant van de wereld. 'Dat was eerder natuurlijk ook al gebeurd, met de Chinese koelies die de spoorwegen in Noord-Amerika moesten aanleggen of de Britse spoorlijn in Zuid-Afrika, wat een ware zaak van slavernij werd. Deze recrutering was anders. Enerzijds wilde de Chinese overheid graag deelnemen aan de Grote Oorlog, om de Duitsers van de kust van Shandong te verjagen maar tegelijk beschikte ze niet over de middelen om contingenten soldaten te sturen en dat beseften de westerlingen erg goed. Deze indienstneming voor drie jaar (bij de Britten) of vijf (bij de Fransen) was een goedkope oplossing: China deed zogenaamd mee en het kostte de overheid geen geld. Dat Parijs en Londen besloten om te recruteren had alles te maken met de slag bij de Somme, waarbij tienduizenden doden vielen, waardoor er een groot tekort aan de vuurlinie ontstond. Daarvoor werden mensen weggehaald uit de civiele onderdelen van de oorlogsmachine: zij die in de munitiebedrijven werkten, of die wapens losten in de havens. Het tekort dat daardoor weer ontstond, werd met Chinese arbeiders opgevuld. De Chinezen vormden een soort van vliegende brigades, ingedeeld in compagnieën van elk 500 arbeiders, voorzien van twee tolken. Dat waren studenten, meegelokt met de belofte dat ze nadien een studiebeurs voor de een of andere Europese universiteit zouden krijgen. Het zou een loze belofte blijken. Er braken vaak onlusten onder de arbeiders uit, met name als de beloftes inzake eten niet werden nagekomen. 'De beste stok achter de deur blijkt de dreiging met repatriëring, wat de meesten koste wat het kost wilden voorkomen'. Werken aan wegen, in munitiefabrieken of in havens, het lijkt acceptabel. Maar eenmaal de wapens zwegen, wachtte de Chinezen nog een verschrikkelijk karwei. Zij zijn het die Flanders Fields hebben mogen opruimen en het is precies in 1919 dat het gros van de doden onder de arbeiders viel, als springtuigen alsnog ontploften, bij het klaren van de vroegere linies.
Wie zoals Japankenner Luc Van Haute regelmatig naar Tokio of andere Japanse steden reist, ziet de blauwe tenten van daklozen langs rivieroevers en in parken hand over hand toenemen. Maar Japan heeft zichzelf lange tijd niet in andere termen willen omschrijven dan als een uniforme middenklassenatie die bij een fenomeen als armoede dacht aan lompen en grote honger in andere landen. Het was ook een kwestie van niet willen zien: de eerste studie, van de OESO notabene, die aangaf dat Japan een vergelijkbaar armoedeprobleem heeft als de VS, werd in 2006 door de media genegeerd. Nochtans, de plaatselijke OESO-afdeling had ervoor gezorgd dat er ook een Japanse vertaling van het onderzoek verscheen. In de herfst van vorig jaar kwam Tokio, onder de nieuwe regering van premier Hatoyama, met een eigen statistiekje: 19 miljoen Japanners, ofte 15,7 procent van de bevolking, verdienen met een gezin met twee kinderen minder dan 1.370 euro per maand. De allerkwetsbaarste groep, zo bleek, was die van de 5 procent alleenstaande moeders. Niet minder dan twee op de drie leven in armoede, tegenover 11 procent van de doorsneebevolking. Omstreeks diezelfde tijd kreeg de studie 'Kinderarmoede' van professor Aya Abe grote aandacht. Abe hekelde vooral de geringe inspanningen van de overheid inzake onderwijs: met 0,5 procent van het bnp een cijfer dat veel lager ligt dan dat van de meeste rijke landen. "Het onderwijsbeleid versterkt de welvaartskloof en breidt ze uit. Bovendien spreekt men verkeerdelijk van studentenbeurzen", aldus Abe. "De waarheid is dat je louter een studielening kunt krijgen, die absoluut moet worden terugbetaald." Columnist Philip Brasor van de Japan Times speelde op de kwestie in. Hij zei "eindelijk te begrijpen waarom het bezoek van de Amerikaanse first lady, Michelle Obama, aan de Noord-Londense school voor achtergestelde meisjes in de hele wereld werd verslagen maar in Japan geen aandacht kreeg. Dan had men immers moeten vertellen dat een kind uit een arbeidersfamilie als Obama het met de hulp van studiebeurzen tot juriste heeft geschopt, wat in Japan niet mogelijk is. Sterker nog, de Japanse media berichten nu over scholen die in toenemende mate de diploma's van hun afgestudeerden inhouden omdat hun ouders het schoolgeld nog niet volledig hebben betaald."
Dure bijles In theorie kunnen Japanse kinderen na het 'gratis' verplichte onderwijs tussen zes en vijftien jaar relatief goedkoop naar het hoger middelbaar. Alleen, de goedkope staatsscholen hanteren een systeem van toelatingsexamens en alleen wie zijn zoon of dochter al vanaf het lager onderwijs naar dure bijlessen stuurde, ziet de kroost ook slagen voor die test. Armere ouders zijn bijgevolg aangewezen op privéscholen, die veel duurder zijn en bovendien van een lager niveau. Bijgevolg moeten niet weinig vaders en moeders extra jobs aannemen om de studies van zoon- of dochterlief te betalen. Of: ze zien hen voortijdig van school gaan, waarmee ze net zoals hun ouders gedwongen zijn tot een slecht betaalde, onstabiele baan. En aldus wordt de armoede generationeel doorgegeven. "Het grote probleem ligt bij de keuzes die de Japanse politici, bureaucraten en machtige zaakvoerders in de jaren zestig hebben gemaakt", legt Luc Van Haute uit. "Op dat moment werd ervoor geopteerd om de sociale zekerheid, in goede confucianistische traditie, te beschouwen als een verantwoordelijkheid van bedrijven voor hun werknemers. In ruil voor levenslange tewerkstelling en zorg zouden die laatste bijzonder toegewijde sarariman (een verbastering van salaryman) blijken, die avond- noch weekendwerk schuwden. Sinds de economische bubble begin jaren negentig is gebarsten, verloren talloze mensen hun baan en aangezien niet weinig bedrijven failleerden, viel er in termen van sociale zekerheid weinig te verwachten.
Nihilisme "Bij de generatie van huidige twintigers heerst een groot nihilisme: ze zagen pa zijn hele leven hard zwoegen voor het bedrijf dat hij onfeilbaar achtte en toen hij vijftig werd, belandde de man op straat", zegt Van Haute. "Tal van gezinnen konden de hoge hypotheken die ze in betere tijden hadden afgesloten, niet langer betalen en in sommige gevallen eindigde de sarariman van weleer gewoon in een blauwe tent in het park." Van Haute doet de huidige regering af als oude wijn in nieuwe zakken. "Het gros van de kopstukken van de Japanse Democratische Partij, die bij de laatste verkiezingen een overweldigend succes boekte, zijn oude getrouwen van de Liberaal Democraten die Japan nagenoeg in de hele naoorlogse periode bestuurden. Maar zelfs als Hatoyama echt verandering zou willen brengen, dan valt het niet mee om dit systeem te veranderen. Oké, hij zou de huidige werkloosheidsuitkering kunnen optrekken van maximaal zes maanden tot drie of vier jaar. Maar het uitwerken van een totaal andere vorm van sociale zekerheid is niet eenvoudig. En die bereidheid is er ook niet binnen zijn bijzonder heterogene kabinet." Tegelijk blijkt dat de meeste Japanners zichzelf niet graag als arm omschrijven. Niet alleen mijdt de overheid de term 'armoedebestrijding' maar bovendien hebben de meeste burgers de neiging om hun problemen voor zich te houden. "Als je zelf gaat verklaren dat je arm bent, dan werk je ook je eigen sociale isolatie in de hand en dat wil niemand", aldus een weduwe met een dochter in een interview met de Amerikaanse correspondent Martin Fackler.
"Dit kind is mentaal onstabiel en gewelddadig. Het heeft psychopatische kenmerken. Ik werd bedrogen en misleid door de werknemers van het weeshuis waaruit hij afkomstig was. Als moeder heb ik het beste van mezelf gegeven aan dit kind. Maar ik moet zeggen dat ik vrees voor de veiligheid van mezelf, mijn familie en vrienden en niet langer zijn moeder kan zijn." Met dit briefje arriveerde Artyom Savelyev vorige donderdag in Moskou, na een elf uur durende vlucht met United Airlines. Zijn grootmoeder, Nancy Hansen, was samen met de jongen vanuit Tennessee naar Washington gevlogen, waar ze hem als onbegeleide minderjarige op het vliegtuig naar de Russische hoofdstad had gezet. Daar werd de jongen opgewacht door een via internet gecontacteerde man, die het kind in ruil voor een vergoeding van 200 dollar naar het ministerie van Onderwijs bracht. Vrijdag werd hij medisch onderzocht en gezond bevonden, zeer waarschijnlijk gaat hij nu terug naar de instelling die hij nipt een half jaar geleden verliet. Gisteren verordonneerde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergev Lavrov, de opschorting van alle Russische adopties naar de VS, "tot er een akkoord komt waardoor eventuele problemen als deze geregeld kunnen worden".
Spuwen en dreigen
Artyom was vorig jaar een van de in totaal 1.600 Russische jongens en meisjes die een nieuw leven zouden krijgen in de VS. In september trok hij bij zijn oma en zijn alleenstaande moeder Torry in. Oma Hansen zei gisteren in interviews dat de sociale diensten in januari op bezoek gekomen zijn en vastgesteld hebben dat alles goed ging met het kind. Sindsdien, zo ging ze verder, "ging het totaal fout". Artyom, die door zijn nieuwe moeder 'Justin' werd genoemd, "spuwde, dreigde en maakte tekeningen van een brandend huis", waarin zowel zijn moeder als zijn inwonende oma zouden omkomen. De Amerikaanse justititie bekijkt momenteel of Hansen vervolgd moet worden.
Zowel in Rusland als in de VS ontstond grote beroering rond het lot van Artyom. Onder de kop To Russia, without love vraagt een Amerikaanse columniste zich af wat Hansen eigenlijk had verwacht van een kind dat het gros van zijn zevenjarige leven in instellingen had doorgebracht. "Bovendien", gaat ze verder, "is een adoptiekind geen zwerfhond die je weer van de hand kunt doen als blijkt dat hij bijterig is".
De Russische psycholoog en onderzoeker Sergei Klynchnikov stelde "dat het zeer waarschijnlijk is dat de jongen probleemgedrag vertoonde, en al even aannemelijk dat het personeel in de instelling waar hij verbleef daar niet of onvoldoende over heeft gecommuniceerd. Maar dan nog was het aan de adoptiemoeder om zich in te zetten en het hoofd te bieden aan de problemen."
Artyom is overigens niet het eerste Russische adoptiekind waarmee het fout loopt in de VS: sinds 1996, zo blijkt uit Russische statistieken, werden 16 kinderen door hun adoptieouders vermoord. In maart werden de adoptieouders opgepakt van de zevenjarige Ivan Skorogatov, die in augustus van vorig jaar stierf, zes jaar nadat hij was geadopteerd. Het kind vertoonde tachtig verwondingen en was zwaar ondervoed. De ouders, het echtpaar Craver, beweerden dat het jongetje een neiging tot zelfmutilatie had, wat de grootouders ontkennen. "Wat ons vooral opviel was zijn panische angst voor straf. Hij begon te beven als hij iets had mispeuterd", aldus oma Sandy. "Toen we in mei - drie maanden voor zijn dood - op bezoek gingen, troffen we het kind aan met gezwollen ogen. Mijn zoon zei dat de jongen zich voortdurend in de ogen wreef en overal tegenaan botste."
En aldus werd Viktor op die bewuste dag in augustus een van de gemiddeld vier jongens en meisjes die dagelijks in de VS worden vermoord, in zeven gevallen op tien door hun eigen vader of moeder.
Grote verontwaardiging
De Russische president Medvedev noemde het terugsturen van Artyom naar Moskou een monsterlijke daad, en tal van Russische media hadden artikels over "de zoveelste tragedie met Russische adoptiekinderen in de VS". Veel minder aandacht is er voor het feit dat Rusland een disproportioneel hoog aantal kinderen in instellingen laat opgroeien. Bijna driekwart miljoen meisjes en jongens moeten het zonder hun vader of moeder rooien. In veel gevallen leven die nog, maar vaak zijn ze niet in staat hun kinderen groot te brengen. De Britse ngo Everychild bracht in november vorig jaar een rapport uit over het fenomeen en hekelde vooral het feit dat Rusland nauwelijks preventieve kinderzorg heeft. Gezinnen worden niet systematisch gevolgd, en ook als er alarmsignalen komen uit de omgeving blijft reactie al te lang uit. Als de overheid uiteindelijk ingrijpt, betekent dat veelal dat de ouders hun voogdij definitief kwijtraken en dat hun kind voor de rest van zijn of haar jeugd in een instelling belandt. Dat aantal stijgt overigens razendsnel. In 2005 waren er drie keer zoveel gevallen van voogdijverlies als vijftien jaar eerder. Of die instellingen een goede plek zijn om op te groeien, valt sterk te betwijfelen. Volgens overheidscijfers uit 2007 pleegt niet minder dan een geplaatst kind op tien uiteindelijk zelfmoord. De autoriteiten zijn zich wel degelijk bewust van het probleem. 2007 werd met veel misbaar uitgeroepen tot het Jaar van het Russische Kind en de bevoegde minister beloofde toen plechtig dat er in de daaropvolgende drie jaar jaarlijks 120.000 kinderen uit instellingen zouden vertrekken naar pleeggezinnen, waar hen een warmere omgeving zou wachten. Op die manier zou het aantal kinderen in tehuizen met een derde moeten dalen. Experts wijzen erop dat het hoge aantal Russische kinderen die het zonder ouders moeten doen maar één aspect is van een gigantisch maatschappelijk probleem. "Een aantal tendensen die we momenteel waarnemen in Rusland", zo argumenteert demograaf Nicholas Eberstadt in World Affairs, "zijn nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid voorgekomen." Alcoholmisbruik is daar een van. Volgens Unicef heeft niet minder dan 40 procent van de Russische mannen ouder dan vijftien daar last van.
RUSLAND- Vermoorde rechter was 'gevaar voor Rusland'
Om tien voor negen gisterochtend was Eduard Chuvashov vanuit zijn centraal Moskouse apparartement op weg naar zijn kantoor op de Stadsrechtsbank. Verder dan de overloop van de derde verdieping is hij niet gekomen. Een huurmoordenaar maakte hem daar met verschillende schoten in het hoofd en de borst af. De schoten werden van op geringe afstand gelost en de kogelhulzen waren na de moord niet te vinden. De beveiligingscameras van het gebouw tonen een etnisch Russisch dader van tussen de 25 en 30, die evenwel kon ontkomen. Chuvashov stond bekend als een bijzonder integere rechter die lastige zaken voor zijn rekening nam. In februari zorgde hij nog voor de veroordeling tot celstraffen van 6 tot 23 jaar van 9 hoofdzakelijk minderjarige skinheads die zich de Witte Wolven noemden. Ze richtten hun organisatie twee jaar geleden op de dag van Adolf Hitlers verjaardag op en maakten zich schuldig aan de moord op minstens elf niet-etnisch Russische migranten, die ze doodstaken en -sloegen. Van die moorden maakten ze opnames, die ze vervolgens op internet plaatsten. Eind vorig jaar zorgde Chuvashov tevens voor de veroordeling van een andere bende skinheads, waarvan de leider niet ouder was dan 17. In beide gevallen doken er na de vonnissen oproepen tot eliminatie van de rechter op. Vorige week, zo zei gerechtswoordvoerder Anna Usacheva, liet hij drie andere extreem rechtse moordenaars opsluiten voor verschillende raciaal gemotiveerde moorden. De Russische overheid stelt dat Chuvashov bodyguards werd aangeboden na eerdere doodsbedreigingen, maar dat hij daar niet van wilde horen. De man, die op tal van sites als een gevaar voor de ware Russische natie werd omschreven, argumenteerde dat hij aan de wet en het laten geschieden van gerechtigheid genoeg had. De moord doet in sterke mate denken aan die op de advocaat Stanislav Markelov en de stagiair-journaliste Anastasia Baburova in januari van vorig jaar. Zij werden op klaarlichte dag doodgeschoten in het centrum van Moskou. In november van vorig jaar werden daarvoor twee arrestaties verricht. Het betrof twee leden van de extreem rechtse organisatie Russky Obraz (Russische Manier), en een van hen wordt ook verdacht van betrokkenheid bij de moord op de anti-fascistische activist Aleksandr Rukhin, waarbij advocaat Markelov ervoor zorgde dat drie beklaagden de maximumstraf kregen, zo schrijft Suva Center, een organisatie die onderzoek doet naar extreem rechts geweld.
Geweldexplosie
Volgens Suva lag het racistische geweld in 2009 bijna 20 procent hoger dan een jaar eerder. In totaal werden minstens 548 mensen er het slachtoffer van, goed voor meer dan drie aanvallen per week. Minstens 60 mensen lieten bij die aanvallen het leven. De organisatie hekelt vooral het te lage aantal vervolgingen en geeft aan dat diegenen die gerechtigheid zoeken, lieden als de vermoorde advocaat Markelov of de gisteren omgebrachte rechter Chuvashov, grote persoonlijke risicos lopen. Maar er zijn ook andere pistes inzake de motieven voor de moord. Rechter Chuvashov werkte ook op de zaak van Alexander Bulbov, een vooraanstaande agent van de Russische Drugsbestrijding, die in november van vorig jaar vrijkwam na 25 maanden in voorarrest. Bulbov deed zelf speurwerk in de oplichtingszaak van het meubelbedrijf Drie Walvissen. In die zaak viel er in juni 2003 al een dode. Nina Ognianova, onderzoekster van het Committee for the Protection of Journalists in New York, onderzocht de zaak in haar rapport Anatomy of Injustice over de 18 onopgehelderde moorden op journalisten in Rusland sinds het aantreden van Vladimir Poetin als president in 2000. Ze schrijft dat parlementariër en journalist Joeri Sjtsjekotsjichin de zwendel aan het licht bracht waarbij die Moskouse meubelfirma als frontorganisatie optrad voor olie- en wapensmokkel en voor het witwassen van fout geld. Zijn onthullingen betroffen tal van hoogwaardigheidsbekleders die smeergeld zouden hebben aangenomen om het onderzoek naar de verdachte meubelzaak stop te zetten.
Vergiftigingsdood
Sjtsjekotsjichin werd op 17 juni 2003 plots ziek, twee weken nadat hij publiceerde over de moord op de kroongetuige in de zaak, die in een zwaarbewaakt militair ziekenhuis omkwam. In de twaalf dagen tot zijn dood verloor de journalist zijn haar, zijn huid pelde af en zijn organen begaven het een voor een. Het medische dossier was eerst staatsgeheim en kon dus niet worden ingekeken door nabestaandenen. Uiteindelijk raakte het zoek. Officieel stierf Sjtsjekotsjichin aan ademhalingsfalen. Zijn naaste omgeving is er nochtans zeker van: de man werd vergiftigd. Gisteren had Chuvashov zich tevens moeten buigen over de aanklacht tegen Vladimir Belashev, een gewezen hoge ambtenaar van het ministerie van Binnenlandse Zaken die in 1998 werd gearresteerd en tot 11 jaar veroordeeld werd wegens twee terreuraanslagen. Het Europese Hof van Straatsburg gelastte Rusland in 2008 hem 10.000 euro schadevergoeding te betalen omdat de man 5 jaar in voorarrest had gezeten.
Een van de twee vrouwelijke kamikazes die verantwoordelijk waren voor de twee aanslagen op de Moskouse metro, was een 17-jarige uit Dagestan, zo meldt de Russische krant Kommersant. De andere zou een 20-jarige Tsjetsjeense zijn. Volgens de Russische autoriteiten is het lijk van de eerste kamikaze, die verantwoordelijk was voor twintig doden bij de metrostop Lyanka, geïdentificeerd als dat van Dzjennet Abdurakhmanova. Deze 17-jarige tiener is afkomstig uit Khasavyurt, in de republiek Dagestan, en zou op haar zestiende in contact zijn gekomen met Umalat Magomedov (30) via het internet. Korte tijd later zouden ze zijn 'getrouwd', al is volgens de Russische krant Kommersant niet zeker of dat ook officieel gebeurde. Magomedov stond ook bekend als emir al-Bara en was de nieuwe leider van Shariat Jamaat, de wahabistische terreurgroep die eind 2004 ontstond uit de twee jaar eerder opgerichte militante beweging Jennet, die zich vooral bekwaamde in het ombrengen van Russische politiemannen en soldaten. Shariat Jamaat streeft naar de onafhankelijkheid van Dagestan als shariastaat.
Emir Magomedov was sinds april van vorig jaar de vijfde 'emir' of leider van de organisatie. Erg lang hielden hij noch zijn voorgangers het uit. De eerste leider, Emir Rasul, werd in juli 2005 vermoord. Hij werd vervangen door Emir Khalilov, die op zijn beurt stierf in oktober 2007. Zijn opvolger, Abu Majid, vond in september 2008 de dood. Emir Muaz verving hem maar ging een luttele vijf maanden daarna de pijp uit en op 31 december kwam Magomedov ofte al-Bara na een emirschap van 8 maanden om. Volgens verschillende Russische mediabronnen was zijn dood bijna stom toeval. Op oudejaarsavond werd hij met drie kompanen in een Lada tegengehouden aan een Russische checkpoint. Het voertuig weigerde te stoppen, de agenten openden het vuur en het viertal kwam om. De dood van al-Bara werd prompt gewroken: op 6 januari pleegde een kamikaze een aanslag bij een politiecheckpoint in de Dagestaanse hoofdstad Machatsjkala, precies op het moment dat de wacht wisselde en er dus extra veel manschappen aanwezig waren. Zes agenten waren op slag dood, 14 anderen raakten gewond, de aanslag werd opgeëist door 'al-Bara'. De Russische overheidsmedia hebben tot dusver elke keer victorie gekraaid als de emir van de Shariat Jamaat omkomt. 'Het einde van de terreur is in zicht', kopten verschillende bladen al in 2007. Maar niets bleek minder waar: de ene emir volgde de andere al snel op en hetzelfde gold voor hun aanslagen. Vorig jaar alleen al kwamen er minstens 150 leden van de Shariat Jamaat om maar aan slagkracht heeft de beweging niet verloren. Een van de motieven daarbij is ongetwijfeld de bloedwraak, een traditie die voorschrijft dat elke dode gewroken moet worden om de eer van de clan te zuiveren. Dat houdt meteen ook in dat de cyclus van geweld moeilijk kan worden doorbroken. De tweede kamikaze wordt door Kommersant geïdentificeerd als een 20-jarige Tsjetsjeense, die maandagochtend samen met Dzjennet per bus in Moskou aankwam vanuit Kizlyan, een oord aan de Tsjetsjeens-Russische grens. Haar identiteit wordt evenwel door de politie niet bevestigd. Een Maleisische student die op die bewuste maandagochtend op de metro zat, zegt in de Moscow Times dat hij twintig minuten lang naast de Tsjetsjeense stond. Hij vond dat ze er vreemd uitzag en een gedrogeerde blik had. "Het leek alsof ze wou uitstappen", zei de man. De verwijzing naar drugs bij Noord-Kaukasische vrouwelijke kamikazes komt wel vaker voor. Ook verschillende van de eerdere terroristen-in-spe die tijdig konden worden ingerekend, getuigden dat ze drankjes toegediend kregen waar ze zich vreemd van voelden. Beide vrouwen waren volgens Kommersant weduwen. De Duitse radio-journaliste Sabine Adler was tussen 1999 en eind 2004 correspondente in Moskou. In 2005 verscheen haar boek Zwarte Weduwen. Daarin legt ze uit dat weduwen die zelfmoordaanslagen plegen niet noodzakelijk geëmancipeerde vrouwen zijn die zelf kiezen voor wraak na de dood van hun geliefde. "Het probleem is dat weduwen bij hun schoonfamilie moeten blijven wonen, die ze vaak tot last zijn, zeker in deze economisch barre tijden van grote werkloosheid. Niet zelden worden ze door deze mensen in de armen geduwd van het verzet, dat doorgaans behoorlijke bedragen betaalt voor het aanleveren van kandidaten voor zelfmoordacties", aldus Adler. Ook de Russische journaliste Yulia Yuzik, die deze vrouwen in 2003 portretteerde in haar boek De Bruiden van Allah, geeft aan dat er geen duidelijk profiel te schetsen valt van deze vrouwen. Ze werden niet noodzakelijk zelf slachtoffer van traumatisch geweld en ze blijken niet per defenitie erg godsvruchtig.
AFGHANISTAN - Armoede komt door corruptie en wanbestuur
Als een derde van de Afghaanse bevolking dagelijks met honger naar bed gaat terwijl een ander derde het maar nipt rooit, dan komt dat door corruptie en slecht bestuur. Dat stelt het VN-Bureau van de Hoog Commissaris van de Mensenrechten (OHCHR) in een nieuw rapport. Toen de taliban in het najaar van 2001 door de VS werden onttroond, was het gros van de Afghanen ervan overtuigd dat er na meer dan twee decennia van oorlog betere tijden aanbraken. Ze hadden zich nauwelijks meer kunnen vergissen, in tal van opzichten gaat het nu slechter dan toen. Neem de corruptie: in 2005 waren 42 andere landen nog corrupter, nu gaat alleen Somalië Afghanistan nog voor. En kijk naar de kraambedsterfte: Afghanistan staat op nummer twee, waarmee het krijgen van een kind de belangrijkste doodsoorzaak in het land is. Kind zijn is er nauwelijks beter: slechts in twee andere landen komen er meer jongens en meisjes voor hun vijfde om. Eind 2001 hadden de Afghanen hoop en ze wisten bovendien wat ze wilden: diegenen die hen zoveel lijden en misère gaven, moesten aansprakelijk gehouden worden. In 2004 bleek uit een onderzoek van de Afghaanse Onafhankelijke Mensenrechtencommissie dat twee Afghanen op drie zichzelf als persoonlijk slachtoffer van oorlogsmisdaden zagen. 40 procent wilde dat de verantwoordelijken vervolgd werden, 90 procent vond dat alle corrupte functionarissen en mensenrechtenschenders absoluut uit machtsposities moesten worden geweerd. Naar die mening is door de Afghaanse overheid of de internationale gemeenschap niet geluisterd. Al van bij de VS-invasie werden wapens en centen gepompt in krijgsheren en milities die eerder in het beklaagdenbankje in Den Haag thuishoren dan in het Afghaanse parlement. De gevolgen van dat beleid, waarvoor toen al werd gewaarschuwd door tal van denktanks en mensenrechtenorganisaties, zijn desastreus. "Machtsmisbruik", zo schrijft OHCHR in haar pas verschenen rapport, "is een van de belangrijkste oorzaken van de armoede in Afghanistan. "Machtige belangengroepen bepalen de agenda aangaande wetgeving, beleid en toekenning van fondsen. Overheidsjobs en machtsposities zijn politiek kapitaal bij onderhandelingen tussen machtige groepen en aldus is het niet bekwaamheid die bepaalt of iemand een hoge functie krijgt, wel de connecties die men heeft of hoeveel men wil betalen voor een positie. Op die manier valt er ook geen goed beleid te verwachten. Zelfs de zogenaamd democratisch verkozenen in het parlement spreken niet namens de bevolking die ze vertegenwoordigen, ze concentreren zich op economische en sociale vooruitgang voor de eigen familie, de clan en de politieke netwerken. Dit gaat geheel ten koste van de armen, wier belangen nooit prioritair zijn". Zo blijkt uit veldonderzoek in de provincie Khost dat slechts 15 tot 20 procent van alle voedselhulp gaat naar zij die deze bijstand het meest nodig hebben. Of in de woorden van een functionaris: "Als je goede relaties hebt met de politie of met de ambtenaren, krijg je wat je wil, anders niet." De rapportschrijvers noteerden overal klachten van fondsen en noodgoederen die gestolen werden, vaak door de politie of de overheid, en die vervolgens opnieuw werden verkocht. Ook vertelden ooggetuigen hoe de bestrijding van de papaverteelt neerkomt op het vernietigen van de velden van de armen, terwijl die van de rijken ongemoeid worden gelaten. "Maar", zo stelde een bron bij een provinciaal bestuur, "er is nog niemand voor gestraft in de voorbije vijf jaar, dus duurt het voort." Erger nog, de journalisten of ngo's die heikele kwesties durven aankaarten of de burgers die individueel durven klagen, krijgen vaker dan niet te maken met repressie. Geen wonder dat de rapportschrijvers vaststellen "dat velen nu hun mond houden, omdat ze alleen maar nog meer moeilijkheden verwachten".
Eigen agenda
Het OHCHR-rapport geeft voorts aan dat de internationale gemeenschap "de retoriek over de heropbouw van Afghanistan niet heeft omgezet in een financiële investering in het land. Van de 25 miljard dollar die sindsdien is toegezegd voor de reconstructie, is er maar 15 miljard gearriveerd. Daar moet nog bij worden gezegd dat zo'n 6 miljard is teruggevloeid naar de landen van herkomst, in de vorm van lonen aan consultants en experts. Nog eens 15 tot 30 procent van de hulp werd besteed aan het garanderen van de veiligheid van het buitelandse personeel". "Veel Afghanen hebben de indruk dat de internationale gemeenschap alleen aan de eigen agenda denkt. Nooit wordt naar de mening van de bevolking gevraagd en de projecten concentreren zich daar waar de donoren politieke of militaire belangen hebben. En zo is het niet verwonderlijk dat er inzake armoedebestrijding geen vooruitgang wordt geboekt."
Het wetsvoorstel dat op 14 oktober door David Bahati van president Museveni's regeringspartij werd ingediend, is bepaald draconisch. Niet alleen riskeren homo's daardoor in Oeganda de doodstraf, bovendien kunnen hulpverleners of familieleden en vrienden die holebi's bijstaan tot zeven jaar cel worden veroordeeld. En zelfs huisbazen die hen een flat verhuren, kunnen daarvoor tot drie jaar worden opgesloten. 'Het is een backlash tegen het groeiende holebi-activisme'. Ook wie nalaat een bekend geval van homoseksualiteit te rapporteren, begaat daarmee een vergrijp. "Daarenboven", zegt de enige openlijk homoseksuele Oegandese activist David Kato, "kunnen ze me in de cel stoppen voor het hebben van een vriendje tijdens mijn verblijf hier in Brussel. Kijk maar naar de tekst van het voorstel, zelfs als dergelijke feiten zich buiten het Oegandese grondgebied afspelen, kunnen zijn burgers er in eigen land voor worden vervolgd." Het voorstel, dat sterk werd ondersteund door de evangelische kerken en door ultraconservatieve Amerikaanse organisaties die in Oeganda aan missionering doen, oogstte grote internationale kritiek. Er waren steunbetogingen met de Oegandese holebi's in Londen en in Washington, en verschillende donoren dreigden ermee hun ontwikkelingshulp aan Oeganda stop te zetten. "Zelfs de president", vertelt Kato lachend, "kreeg er flink last door. Hij klaagde dat hij nu overal waar hij komt met deze holebikwestie om de oren wordt geslagen. Naar verluidt heeft dat hem ertoe aangezet om zijn achterban op het hart te drukken dat ze 'het kalm aan moeten doen'. Momenteel moet een commissie waarin de ministers van Onderwijs, Justitie, Ethiek en Integriteit en Lokaal Bestuur zetelen advies uitbrengen aan het parlement. En als die laatste instantie de wet goedkeurt, dan moet de president er zijn handtekening nog onder zetten. We horen dat Museveni dat niet zou doen, wegens de grote internationale druk. Maar na twee weigeringen wordt de wet toch van kracht. Het komt er dus op aan dat de president zelf zijn parlementaire achterban overtuigt van de negatieve impact van de wet."
Zedenverloedering
Ondertussen probeert Kato ook de andere ngo's in het land te mobiliseren om zich aan te sluiten bij de coalitie tegen het voorstel. "En ook daar zijn het vaak de internationale donoren die de doorslag geven. Aan de ene kant heb je organisaties die zeggen niet te kunnen meedoen omdat ze ultraconservatieve donoren uit Amerika hebben." Maar tegelijk zijn er instanties die zelf niet wakkerliggen van de kwestie of die zelfs vinden dat de wet een goede zaak zou zijn, omdat de zedenverloedering er zogenaamd mee kan worden bestreden. Tal van ngo's willen nu aansluiten omdat ze anders vrezen geen centen meer te krijgen. "Dat bewijst hoe belangrijk het is om aan bewustwording te doen zodat we het hele maatschappelijke middenveld ervan kunnen overtuigen dat homofobie een kwestie is die net zogoed moet worden bekampt als familiaal geweld en vrouwendiscriminatie. In dat opzicht is er nog veel werk aan de winkel". Kato zegt dat hij zichzelf heeft kunnen ontplooien als homo door jaren in Zuid-Afrika te wonen, het enige land van het Afrikaanse continent waar de wetgeving homovriendelijk is. "Precies omdat ik me grote vragen stelde over mijn seksuele identiteit ben ik er in 1991 gaan wonen. Ik vond er een baan als leraar en kon me niet voorstellen dat je er openlijke homobars had en een echt gay-beweging. Maar dat betekent niet dat de discriminatie en homofobie uit de mentaliteit van de modale Zuid-Afrikaan is verdwenen. Denk maar aan de 'correctionele verkrachtingen', waarbij lesbiennes vaak door verschillende mannen worden verkracht zodat ze 'van hun probleem zouden worden afgeholpen'." "Toen ik in 1997 naar Oeganda terugkeerde, besloot ik me toch in te zetten voor de holebi-zaak, al was de prijs die ik daar sindsdien voor heb betaald, niet gering. Kijk naar mijn schedel. Alle littekens die je ziet, hebben met mishandeling te maken, door de politie of door anderen. En als ik mijn rechterarm nog nauwelijks kan bewegen, dan is dat eveneens een gevolg van arrestatie." "Dat men precies in oktober met een dergelijk wetsvoorstel is gekomen, heeft volgens mij te maken met de verkiezingen van volgend jaar. Door de bevolking op te hitsen tegen holebi's wil men de aandacht van reële kwesties afleiden, zaken als corruptie en ontwikkeling. Tegelijk komt het doordat we de voorbije vier jaar als holebi-beweging veel mondiger zijn geworden. We kwamen op tegen uitsluiting en stigmatisering en voor het recht op aids-medicijnen. We slaagden er zelfs in om een paar rechtszaken te winnen. Mensen die onder de geldende sodomiewetten beticht werden, kwamen vrij omdat de rechter oordeelde dat er geen bewijslast was. Tegen dit alles is er een backlash gekomen van de ultraconservatieve evangelische kerken, met Amerikaanse steun. Hoewel, bij die laatste valt op dat ze nu beweren zelf tegen het wetsvoorstel te zijn, aangezien het bijzonder verregaand is."
Domino-effect
Kato onderstreept dat het belang van de strijd tegen het homofobe wetsvoorstel de Oegandese landsgrenzen ver overstijgt. "In Nigeria hadden ze een vergelijkbaar voorstel, dat tijdelijk werd opgeborgen. Wordt het in Oeganda goedgekeurd, dan komt het daar ook prompt weer uit de kast. En kijk naar de ontwikkelingen in Kenya, de voorstellen in Burundi, de problemen rond het vermeende homohuwelijk in Malawi, het feit dat Botswana deze week nog zei geen geld in te zamelen voor aids-bestrijding als het gaat om programma's met holebi's... En gisteren liet ook de Zimbabwaanse premier Tsvangirai weten dat de nieuwe grondwet die wordt klaargestoomd niet minder homofoob zal zijn. Daarom moeten we winnen."
ARABISCHE WERELD - Saoedische dichteres valt extremistische clerus a
Miljoenen Arabieren beslissen vandaag per sms wie de winnaar wordt van 'De dichter van miljoenen', een populaire poëziewedstrijd in Abu Dhabi. De kans is groot dat Hissa Hilal met de prijs gaat lopen, al leverden haar scherpe aanvallen op de clerus haar ook doodsbedreigingen op. 'Ik wil de Arabische vrouwen een stem geven', zei de Saoedische Hissa Hilal nadat ze voor de finale was geselecteerd, 'een stem tegen al wie onze cultuur gekidnapt heeft om ons eronder te houden.' Sinds de poëziewedstrijd eind 2006 begon, is 'De dichter van miljoenen' een fenomenaal succes. De live-uitzending wordt in Abu Dhabi door 2.000 mensen bijgewoond en miljoenen anderen volgen de show via satelliet. Na de voorselecties halen 48 dichters de uiteindelijke tv-shows. Het programma is ondertussen aan zijn vierde seizoen toe maar nog steeds komst het gros van de deelnemers uit Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Jordanië en Jemen. In meerderheid betreft het mannen die de glorie van het bedoeïnenleven of van de olieprinsen bezingen, maar de jongste tijd is een ware revolutie aan de gang. Het begon vorig jaar, toen Aydah al Aarawi Al Jahini als eerste vrouw ronde na ronde werd uitverkoren door de duizenden toeschouwers in de zaal en thuis die per sms hun stem uitbrachten. De Saoedische Al Jahini raakte tot in de voorlaatste ronde. Maar tegelijk werd de druk op haar en haar omgeving almaar groter.
Publiekslieveling
Dit jaar is het nog krasser: vanavond neemt Hissa Hilal, andermaal een Saoedische, als eerste vrouw deel aan de finale. Ze was in de voorbije ronden de absolute publiekslieveling en ook de jury prees haar om haar moed en doorzettingsvermogen. Haar schoonheid roemen zou moeilijk zijn, want deze moeder van vier treedt op in een zwarte nikab die geen centimeter van haar gezicht of lichaam laat zien. Niet omdat ze dat zelf absoluut wil, zo bleek vorige week uit een interview met de BBC, maar "om diegenen te beschermen die van me houden. Mijn man, mijn vader. Zij steunen me in mijn poëzie en willen dat ik doorzet. En mijn tegenprestatie is dat ik hen niet voor schut zet en diegenen die hen op straat zouden aanvallen op mijn optreden, die kans niet geef. In een tribale maatschappij als de onze zegt men van mannen die hun vrouwen in het openbaar laten verschijnen zonder algehele sluier dat ze geen echte mannen zijn. Ik doe het dus om hen te beschermen, uit liefde." Dat Hilal het tot in de finale heeft geschopt, is opmerkelijk, vooral gezien haar gewaagde teksten, waarin ze tal van heilige huisjes op de korrel neemt. In het gedicht waarmee ze in de finale kwam, viel ze de geestelijken aan die de ene fatwa na de andere uitvaardigen. Waarnemers menen dat haar gedicht een antwoord is op Abdul-Rahman al-Barrak, een prominente Saoedische geestelijke die in een fatwa stelde dat mannen en vrouwen die met elkaar omgaan zonder verwant te zijn, als heidenen moet worden bestempeld, wat betekent dat ze ter dood mogen worden gebracht. De man zei later dat hij verkeerd was geïnterpreteerd, maar hij is lang niet de enige die op de televisie en aan de universiteiten in de Golf dergelijke rabiate uitspraken doet. Het gedicht leverde haar een score op van 47 op 50, de hoogste die ooit werd genoteerd. Maar ook haar tegenstanders lieten van zich horen. Op de website van Ana al Muslim ('Ik ben moslim') werd opgeroepen om haar te doden en een sitebezoeker informeerde ook of haar adres beschikbaar was. De site staat bekend om zijn rabiate islamisme en zijn verheerlijking van het moslimterrorisme. Hilal zelf zei niet echt ongerust te zijn over de dreigementen, al voegde ze eraan toe vooral aan de veiligheid van haar kinderen te denken. Toen haar werd gevraagd wat haar tot het schrijven van dit gedicht inspireerde, zei ze dat ze het idee had gekregen na een reis naar een westers land, waar ze gehuld in nikab onvriendelijk was bejegend. "Als westerlingen een vrouw in nikab wantrouwig aankijken en sikhmannen met tulbanden geen probleem vinden, dan komt dat door wat de moslimextremisten ons hebben aangedaan. Zij hebben ons imago besmeurd en van moslims een te vrezen groep gemaakt."
RUSLAND - Zwarte weduwes, kamikazes tegen wil en dank
Zwarte weduwen, kamikazes tegen wil en dank
De kamikazes die op 29 maart dood en verderf zaaiden in de Moskouse metro, waren twee vrouwen, wellicht van Noord-Kaukasische origine. 'Zwarte weduwen' noemen de Russische media hen. 'Ze maken bijna de helft uit van de Kaukasische zelfmoordterroristen maar voor de organisatie zijn ze ondergeschikt aan de mannen', zo schrijft de Amerikaanse sociologe Rosemarie Skaine. Verhalen over zwarte weduwen gaan al te makkelijk uit van persoonlijke, bewuste wraakmotieven bij de dader. De Duitse journaliste en schrijfster Sabine Adler onthult in haar gelijknamige boek een veel complexere realiteit. Een waarin vrouwen door broers aan het verzet zijn verkocht en geenszins weten wat hen boven het hoofd hangt. Onderzoekers zijn het erover eens dat minstens de helft van de Noord-Kaukasische kamikazes vrouwen en meisjes zijn, doorgaans van etnisch Tsjetsjeense origine. De eerste twee dergelijke protagonisten waren Luisa Magomadova en Chava Barayeva, respectievelijk 16 en 22 jaar oud, die in 2000 een vrachtwagen vol explosieven lieten ontploffen bij een Russische checkpoint in Tsjetsjenië. 27 mensen lieten bij die aanval het leven. Een jaar later kwam Elza Gazuyeva in het nieuws, toen ze de Russische officier die haar man vermoordde, vroeg of hij haar nog kende. Vervolgens blies ze zichzelf op, en sleurde de militair en zijn bodyguards mee de dood in. Gazuyeva wou wraak nemen maar uit verschillende onderzoeken blijkt dat dit geenszins voor alle vrouwelijke kamikazes geldt.
Theater Nord Ost
Neem Zareta Bayrakova, die in oktober 2002 een van de 19 vrouwelijke terroristen (op een totaal van 41) was bij de gijzeling in het Moskouse theater Nord Ost. Alle gijzelnemers en 129 gijzelaars kwamen bij de bestorming door de politie om het leven, meer dan 700 anderen raakten gewond. Zareta's moeder Medna vertelde later aan journalisten dat een onbekende vrouw hen kort voor het drama in hun dorp kwam opzoeken. Een half uur lang praatte ze met de 26-jarige Zareta in haar slaapkamer. De jonge vrouw zei dat ze de dame naar de bushalte zou vergezellen en verdween voorgoed. Een uur later kwamen Tsjetsjeense guerrillero's naar het huis met de melding dat ze Medna's dochter hadden meegenomen. De volgende keer dat Medna haar dochter zag, was op televisie, na de bestorming van het theater. De Duitse journaliste en schrijfster Sabine Adler legt in Zwarte weduwen uit hoe vrouwen en meisjes soms onvrijwillig zelfmoordterroristen worden. Ze vertelt over Medina, Hedja en Raisa, drie zusjes van wie er twee in Nord Ost omkwamen. Het verhaal begint bij de oudste dochter, Medina, die met Malik trouwt. De normale drie dagen van feest worden na een etmaal afgelast want Malik is door de clanoudsten aangeduid om de dood te wreken van zijn door de Russen vermoorde vriend Magomed. Het loopt mis en Medina is prompt weduwe. Haar broers, die eveneens bij het verzet zitten, horen dat er vrouwelijke kamikazes geronseld worden en dat er flink wordt betaald voor de levering van kandidaten. Medina wordt door haar broers meegetroond en haar jongere zusje Hedja, dat gek op haar is, komt ook. Het jongste meisje, Raisa, moet thuisblijven bij haar bejaarde ouders. Bovendien is zij om nog een andere reden nuttig: de meeste gezinnen in het dorp voorzien in hun levensonderhoud door gijzelaars te houden in hun kelders, en het in leven houden van die koopwaar is vrouwenwerk. Medina en Hedja worden als snoepverkoopsters in het bewuste theater aangesteld en hebben geen benul van wat hen te wachten staat, laat staan dat ze ermee akkoord zouden gaan. Als de mannelijke commandanten hun plannen uiteenzetten, is er geen weg meer terug. Medina was hoogzwanger toen ze stierf, Hedja een enthousiast tienermeisje. Na het theaterdrama kan de familie geenszins op de sympathie van de Tsjetsjeense dorpelingen rekenen. Als het dorp zoveel wordt lastiggevallen door het Russische leger, zo gaat de redenering, dan komt het door mensen als Medina en haar broers en zussen. In de vele aanslagen op zogenaamde zachte doelwitten in Rusland - gaande van vliegtuigen, metro's tot cafés en hotels - worden een aantal vrouwelijke kamikazes ingerekend voor ze hun springtuigen tot ontploffing kunnen brengen. Uit hun verklaringen blijkt eveneens dat er geen sprake was van keuze. Sommige vrouwen worden met grote sommen geld voor de achtergebleven familie overgehaald, andere worden gedrogeerd en erop uit gestuurd, een derde groep wordt door de schoonfamilie in de armen van het verzet geduwd nadat ze weduwe zijn geworden. "Het lijkt op het eerste gezicht verwonderlijk dat er in een patriarchale, islamitische clanmaatschappij als de Tsjetsjeense vrouwelijke kamikazes zijn", schrijft Jilian Manekas in The invisible Enemy. "De reden daarvoor is ongetwijfeld dat er een tekort is aan mannelijke kandidaten en dat er geld mee te verdienen valt. Maar de terreurorganisatie ziet de vrouwen niet als gelijkwaardig aan de mannen, eerder als een lichaam, geofferd voor de zaak." Ook Rosemarie Skaine onderschrijft die ongelijkheid in Female Suicide Bombers. Zij wijst onder meer op het feit dat de springstofriemen van de vrouwelijke terroristen in Nord Ost niet tot ontploffing zijn gebracht. "Het waren de mannen die daar opdracht toe gaven en aangezien die elders weerstand boden aan de veiligheidstroepen die het gebouw binnenvielen, wachtten de vrouwen tevergeefs op het bevel."
In een opmerkelijke open brief naar aanleiding van de Googleaffaire (zie pagina 14) rekent een groep Chinese burgers het autoritaire bewind in Peking af op de basisprincipes van de democratische rechtsstaat. Catherine Vuylsteke citeert uit de brief en levert commentaar: 'Verschillende punten die de briefschrijvers maken, stonden ook in Charter 08, de brief die Liu Xiaobo voor elf jaar achter de tralies deed belanden. Gehoopt mag worden dat een dergelijk lot deze burgers bespaard blijft.' De beslissing van Google om zijn zoekmachine in China niet langer te censureren en haar naar Hongkong af te leiden, genereerde veel antiwesterse nationalistische reacties onder Chinese internauten. Maar een aantal Chinese burgers schreven ook een opmerkelijke brief waarin ze de autoritaire staat confronteren met principes als inspraak, aansprakelijkheid en transparantie, die de basisprincipes zijn van goed bestuur en van de democratische rechtsstaat. Zo willen ze weten, en we citeren uit hun schrijven, "of Google zich aan de Chinese wetten heeft gehouden, die content verbiedt die porno en extreem geweld bevat of die aanzet tot gokken? Op welke manier werden de Chinese censuureisen gecommuniceerd aan Google? Welk ministerie liet zich daarmee in? Welke was de juridische procedure en wat moest er eigenlijk worden gecensureerd? Was er censuur aangaande kwesties als de mijnbouwrampen, de kinderen die in baksteenfabrieken slavenarbeid verrichten, de gewelddadige uitzettingen, de Sanlu Melkpoederaffaire? We kunnen geen inbreuken tolereren op het recht van het publiek op informatie. Als leiders of overheidsfunctionarissen de grondwet en de Chinese wetten overtreden, is het dan nodig om ongrondwettelijke censuur toe te passen? Hoe zit het met de gesprekken tussen de overheid en Google? Waar hebben beide partijen het over gehad? Heeft de Chinese overheid zich afgevraagd op welke manier ze onze constitutionele rechten zullen schenden met het blokkeren van google.cn en andere verwante sites? Welke compensatie komt er voor dit verlies?" "We kunnen leven met censuur", besluiten de burgers, "als deze gebaseerd is op duidelijke wetten, regelgeving en procedures die niet haaks staan op de grondwet en de wetten."
Surrealistisch
De brief, die door Rebecca MacKinnon, een Amerikaanse experte van het Chinese internet, werd opgemerkt en die ondertussen de wereld rondgaat, heeft bijwijlen een surrealistische bijklank en neigt gevaarlijk naar subversie. De briefschrijvers maken het regime op een haast onschuldige wijze bespottelijk. Maar dat is wat je krijgt als je als overheid beweert dat je internet vrij is en je land democratisch. Je riskeert te worden geloofd en op de korrel genomen in zaken als deze. Uiteraard zijn de onderhandelingen over de door Google toe te passen zelfcensuur niet via strikte wetten en regels gevoerd en is het geenszins de bedoeling dat Google daar in de media verslag van doet. Er zijn geen wetsartikels die duidelijk stellen dat het verboden is om informatie te vergaren over bijvoorbeeld de politieke status van Taiwan, terwijl een zoekopdracht naar de onafhankelijkheid van dat Zuid-Chinese eiland op Google.cn wel een blanco pagina moet opleveren, wil het bedrijf vanuit China blijven opereren als zoekmachine. En datzelfde geldt voor tal van politiek gevoelige thema's. Naar de VS gevluchte prominente journalisten zoals He Qinglian leggen uit dat de overheidsfunctionarissen van het Publiciteitsdepartement, zoals Propaganda nu heet, geen brieven of mails meer sturen naar kranten om diets te maken waarover wel of niet mag worden bericht en op welke manier, omdat dat bewijsstukken zijn, documenten die ook in de handen kunnen vallen van westerlingen die ze vervolgens openbaren. Heden ten dage worden de bevelen telefonisch doorgegeven, zodat er geen sporen van zijn. Want officieel verloopt alles heel anders. Vrij en democratisch. De vragen in de open brief zijn subversief want ze wijzen op de duidelijke tegenspraak tussen de overheidscensuur en de Chinese grondwet, die uitdrukkelijk vrijheid van informatie toelaat. Die interpellatie is niet zonder gevaar: verschillende van de hier aangehaalde punten prijkten ook in Charter 08, de open brief op internet die in december 2008 werd ondertekend door meer dan driehonderd Chinese intellectuelen en die zijn initiatiefnemer, Liu Xiaobo, voor maar liefst elf jaar achter de tralies deed belanden. Gehoopt mag worden dat een dergelijk lot deze briefschrijvers bespaard blijft.
Imagoschade
De Googlekwestie inspireerde niet alleen tot voor Peking vervelende vragen, wellicht heeft ze ongewild ook het politieke bewustzijn vergroot van de op zich behoorlijke apolitieke groep van jonge internetgebruikers. Zij waren niet of nog maar net geboren toen het Tian'anmenbloedbad op 4 juni 1989 plaatsvond en maakten het intellectuele debat over politieke hervormingen van de jaren tachtig niet mee. De huidige heisa verplicht hen om na te denken over de grenzen van de vrijheid. Vooral het feit dat ze zich nu als een van de enige landen ter wereld afgesneden weten van de grootste zoekmachine op aarde, levert de overheid imagoschade op. Die ontwikkeling valt immers moeilijk te rijmen met China's zelfgepropageerde status van nieuwe welvarende wereldmacht die voor niets of niemand moet onderdoen.
CHINA - media reageren op Google-beslissing met antiwesters nationalisme
De beslissing van Google is in China vooral met anti-westers nationalisme beantwoord. De Engelstalige China Daily, die Google maandag de grote verliezer noemde, zette vrijdag de aanval in met 'In de voorbije paar maanden heeft Google een schizofrene farce neergezet voor de hele wereld, zo van 'ik wil weg uit China' 'nee, ik meende het niet', 'ja, toch wel. Chinese internauten hadden niet verwacht dat de Google kwestie zou ontaarden in een politiek mijnenveld en een instrument zou worden in de handen van buitenlandse belangengroepen, een waarmee China wordt aangevallen onder het mom van internetvrijheid. Het Volksdagblad meende zondag: Het is onfair van Google om de eigen waarden en parameters op te leggen terwijl het internet in China een eigen cultuur, traditie en waarden heeft. De algemene teneur is dat als Google vertrekt, dat geen invloed zal hebben op de groei en ontwikkeling van het Chinese internet, en op tal van sites zijn virulente aanvallen te lezen. 'maak dat je wegkomt', schreef de ene, terwijl een ander zei vuurwerk te zullen kopen om je vertrek te vieren(huanqiu.com). Volgens diezelfde site kan het tachtig procent van de Chinese internetgebruikers niet schelen dat Google vertrekt en zal dat geen invloed hebben op de ontwikkeling van het internet. De overheid, zo schreef politiloog Joseph Cheng van de Universiteit van Hongkong op zijn site, wendt nationalisme aan om het debat over de censuur de kop in te drukken. De beschuldiging van cultureel imperialisme is louter bedoeld om de Chinese censuur te legitimeren. Die ontwikkeling is al aan de gang sinds het bloedbad van Tiananmen, toen de Communistische Partij (CP) haar legitimiteit verloor door het vuur te openen op de eigen burgers en het bankroet van het socialisme niet langer te ontkennen viel. In 94 werd overigens officieel beslist dat het onderwijs en de media bewust het Chinese nationalisme moesten propageren onder de bevolking. Dit door de leiders heruitgevonden patriottisme, zo schrijft professor Yong Cao van de universiteit van South Illinois in From communism to nationalism (2005), verwacht van de burger dat die zich met CP identificeert. De Partij wordt daarbij voorgesteld als de belichaming van de wil van de natie en de ideologische verschillen tussen nationalisme, socialisme en communisme zijn opzettelijk weggevlakt. Chinas huidige problemen vloeien in dit discours niet voort uit zijn politieke en sociale systeem maar wortelen in de negatieve houding van het Westen jegens China. Vooral de jongeren zijn daar na jaren van dergelijke propaganda zeer vatbaar voor, temeer daar dit nationalisme ook aantrekkelijke ideeën omva
De Chinese overheid heeft woedend gereageerd op de beslissing van internetgigant Google om zijn Chinese zoekmachine niet langer te censureren. Peking meent dat het VS-bedrijf zich niet aan de beloftes houdt door zijn zoekmachine te heroriënteren naar Hongkong, waar geen censuur wordt doorgevoerd. De bal ligt nu in het kamp van Peking, dat de zoekresultaten van Google in Hongkong alvast filtert door de 'Grote Chinese Firewall', waardoor Chinese gebruikers niks te zien krijgen als ze zoeken op 'politiek gevoelige' onderwerpen. Waarnemers sluiten niet uit dat er verdere represailles komen. De rel tussen de Chinese overheid en Google gaat terug tot 12 januari, toen 's werelds grootste zoekmachine bekend maakte dat ze niet langer van plan was om de resultaten te censureren en publiekelijk aanklaagde dat de gmail-adressen van Chinese dissidenten in het buitenland vanuit China werden gehackt. Vervolgens hadden volgens het Chinese persbureau Xinhua op 29 januari en 25 februari besprekingen met de overheid plaats, die schijnbaar weinig opleverden. Sinds vorige week deden geruchten de ronde dat een beslissing van Google nakend was en net voor het weekend doken de eerste vernietigende edito's op in de Chinese bladen. Dat laatste is doorgaans een aanwijzing dat het bewind een beslissing heeft genomen over een bepaalde kwestie, aangezien de media niet onafhankelijk zijn en vaak worden aangewend om inzichten van de partij/staat door te drukken in de publieke opinie. Tegelijk gaan de problemen tussen Google en China veel verder terug. Al van bij de lancering van de Chinese zoekmachine google.cn in 2006 was er grote kritiek van internationale en vooral Amerikaanse mensenrechtenorganisaties. Geargumenteerd werd dat het beroemde Googleprincipe van 'do no evil' moeilijk te rijmen viel met de bereidwilligheid om zoekresultaten te filteren volgens de wensen van een autoritaire eenpartijstaat. Dat laatste kwam er dan concreet op neer dat zoekopdrachten naar 'Tiananmenbloedbad' of 'Taiwanese onafhankelijkheid' niets opleverden, of louter het zinnetje dat "deze content in strijd is met de geldende wetten en regelgeving". Google verdedigde zich daartegen met het argument dat 'enige informatie' in elk geval beter was dan 'geen informatie'. Maar moeilijk lag het ook toen al. Toen Googleoprichter Sergey Brin werd gevraagd of een bedrijf waarvan de corebusiness stoelt op de vrijheid van informatie wel kan buigen voor de Chinese eisen, zei de man: "Het zou perfect redelijk zijn om iets helemaal anders te doen. Namelijk, te zeggen dat we bij onze principiële afkeuring van censuur blijven en daar dus niet werken". Sindsdien is de kritiek op Google geenszins verstomd. Experts menen dat het aanwezig zijn op de grootste internetmarkt van de wereld (384 miljoen gebruikers) wel een must was, maar dat de toegevingen aan Peking een smet bleven op het blazoen van Google. Bovendien kwamen daar de aantijgingen bij dat de opposanten van het regime zelfs in het buitenland te kampen kregen met hackaanvallen op gmail. Die twee kwesties samen zorgden ervoor dat Google Peking op 12 januari zo frontaal aanviel. Peking noemde de aantijging dat de aanvallen uit China kwamen, gisteren andermaal "totaal ongegrond". Maar op 20 februari onthulde het Amerikaanse Nationaal Veiligheidsagentschap dat de aanvallen kwamen uit twee Chinese scholen, de gerenommeerde Shanghaise Jiaotong-universiteit en een militaire school in de provincie Shandong. Eerder al bracht de Amerikaanse ex-militair en sinoloog Scott Henderson in zijn boek The dark visitor (2007) het fenomeen van de zogenaamde 'patriottische hackers' in kaart, die vaak vanuit Jiaotong opereerden en die vooral tegenstanders van het regime of entiteiten in Taiwan aanvielen. Ook andere experts stelden onomwonden dat als zoveel hackers zo lang ongestoord vanuit China konden opereren, dat alleen mogelijk was omdat Peking hen tolereerde.
Hongkong
Maandagavond liet Google dan weten dat het zijn zoekresultaten niet langer zal censureren en dat het de bezoekers van google.cn heroriënteert naar google.com.hk, de eveneens Chineestalige zoekmachine die vanuit de vroegere Britse Kroonkolonie opereert. De doorverwijziging naar Hongkong is van groot symbolisch belang: sinds de overdracht van 1997 maakt het territorium als 'Speciale Administratieve Regio' immers opnieuw deel uit van China. Maar onder het 'one country, two systems'-stelsel wordt de persvrijheid daar nog vijftig jaar gegarandeerd. De Hongkongse overheid stelde gisteren alvast niet zinnens te zijn om de zoekmachine te censureren, waarmee de bal in het kamp van Peking terecht komt. De Chinese overheid kan de site helemaal blokkeren of de resultaten filteren, wat ze ondertussen ook doet. De sluiting van google.cn betekent niet dat het VS-bedrijf geheel vertrekt uit China, zij het dat nog af te wachten valt welke maatregelen Peking verder zal nemen. Niet zelden worden instanties die de Chinese overheid tegen de haren instrijken commercieel bestraft. Google beschikt in China over twee firma's: de joint venture google.cn en Google Information Technology, dat twee takken heeft: research & development en verkoop. De 600 mensen die bij dit laatste, geheel in Amerikaanse handen zijnde bedrijf werken, raken hun job alvast niet kwijt.
Antiwesters nationalisme
Wat betekent dit alles voor Google? Internationale aandacht alvast, en de kans zich te positioneren als witte ridder. Op zich is China voor Google momenteel niet zo belangrijk: vorig jaar werd er een omzet gemaakt van zo'n 600 miljoen dollar, niet meer dan 4 procent van het totaal van 24 miljard. Bovendien is Google niet de belangrijkste zoekmachine van het land. Die eer gaat naar Baidu.com, dat met een marktaandeel van 66 procent dubbel zoveel klanten heeft als Google. Sinds de confrontatie met Peking ging het Baidu overigens voor de wind: het aandeel van dit Chinese bedrijf steeg sinds 12 januari met maar liefst 44 procent. Het bedrijf reageerde bovendien erg slim op het incident in januari. Terwijl de Chinese overheid bleef zwijgen, stelde een Baidu-kaderlid dat "Google geen mensenrechtenvoorvechter is, zoals de fans beweren, maar een profiteur. De toon die de juridische adviseur van Google aansloeg, was weerzinwekkend. Hij had eenvoudigweg kunnen zeggen dat Google zich om economische redenen terugtrekt. Google probeert daarentegen om zichzelf in een gunstig daglicht te plaatsen door te stellen dat het werd aangevallen door Chinezen en dat de gmail-accounts werden gehackt. Dat is een belediging voor de modale Chinese burger, maar het zal goed onthaald worden door bepaalde hooghartige westerlingen die nog nooit in China zijn geweest en er niets van afweten, maar die graag kritiek hebben." Wat doorklinkt in die bewering is een sterk antiwesters nationalisme, dat ook de voorbije dagen de bovenhand had in de vele krantenedito's. Daar werd Google vergeleken met een neokoloniale instantie die dacht de eigen waarden op te leggen aan China, een verdraaid argument waarmee Peking dus de eigen censuur probeert de legitimeren.
