Ik wist niet meer hoelang ik al zat opgesloten, tijd had daar geen enkele betekenis. Het enige dat betekenis had in dat kamp was de poging van iedereen om in leven te blijven. Ik heb daar heel wat mensen zien sterven, elke morgen wanneer ik in die verdomde rij werd gezet en toekeek hoe telkens twee mensen eruit werden gehaald. Het enigste wat ik kon doen was toekijken en wachtten op mijn beurt. 

Saai. Dat waren we dus geworden, dat dachten de mensen thuis over ons: saai. Die conclusie moest ik wel trekken toen kapo Lenka uitlegde dat er een nieuwe regel werd ingevoerd. De kijkcijfers waren blijkbaar gestopt met stijgen. Van toen af aan zouden het niet langer de kapo's zijn die beslisten wie er tot dood veroordeeld werd, maar de kijkers thuis. Met een simpele druk op de rode knop konden zij vanuit hun zetel beslissen tussen leven en dood. De kapo noemde het democratie. Daarna las ze de twee namen voor die door het publiek gekozen waren, GPU 246 en JMB 008 – de twee oudste gevangenen. De ochtend erna werden opnieuw twee namen voorgelezen: AAF 167 en CJJ 214 –het waren beide heel onopvallende meisjes. 

Mijn plan - ontsnappen - had ik nog niet opgegeven. Ik wou niet alleen ontsnappen, alle andere gevangenen moesten ook mee en kapo Zdena ging mij daarbij helpen. Alleen wou ze dat niet, ze bleef beweren dat het onmogelijk was. Dus besloot ik haar een handje te helpen. Ik stapte, drie dagen na het invoeren van de nieuwe regel, de rij opnieuw uit. Ik richtte mij tot de camera's en sprak luid en duidelijk: "Kijkers, stem vanavond op mij! Zorg ervoor dat er bij de telling van de stemmen maar één naam is in de plaats van twee! Stem unaniem voor nummer CKZ 114. Ieder van u heeft zich ertoe verlaagd om naar dit weerzinwekkende programma te kijken. Vergeving van uw zonden zult u alleen ontvangen op voorwaarde dat ik morgen ter dood veroordeeld word. Dat bent u aan mij verschuldigd!" Dan moest kapo Zdena wel met een plan op komen dagen, want de volgende ochtend zou ik dood zijn. 

Mensen noemde mij gek, zelfs EPJ 327 twijfelde aan mijn daad. Ik dacht alleen maar: ik was sowieso ten dode opgeschreven, nu gaat het alleen maar sneller. Kapo Zdena was razend, zij kon mij niet langer beschermen en ze had geen plan. 

Die ochtend was de mooiste morgen die ik in mijn hele leven had meegemaakt, het zonlicht scheen, de lucht was lekker fris en had exact de juiste temperatuur. Ik genat er niet van, ik voelde mij bedrogen. En kon alleen maar denken aan een citaat van François de Malherbe:"De ochtend is het genoeglijkste deel van de dag." Ik plaatste mij tussen EPJ 327 en MDA 802 in de rij en wachtte. 

"Vandaag zijn de veroordeelden CKZ 114 en MDA 802," zei kapo Jan. Ik was zo verbaasd dat ik niet onmiddellijk kon reageren, eens over de schok heen riep ik luid: "Kijkers, jullie zijn allemaal zwijnen!" Ik werd samen met MDA 802 uit de rij gehaald, maar dan zag ik Zdena; ze had iets in haar hand. Ze schreeuwde iets over molotovcocktails gevuld met zwavelzuur, ik verstond niet alles wat ze zei. Het enige dat ik me nog herinner, is dat we enkele uren later vrij waren. Mijn plan had gewerkt, Concentratie bestond niet meer. 

Mijn leven als CKZ 114 ligt nu al enkele jaren achter mij, ik ben weer gewoon Pannonique. Drie jaar geleden ben ik getrouwd met Pietro Livi, jullie kennen hem als EPJ 327 en we verwachten ons eerste kindje. Ik heb ook mijn studies in de paleontologie afgewerkt. Ondanks de vreselijke gebeurtenissen in Concentratie ben ik er dus in geslaagd de draad van mijn leven weer op te nemen. Het schrijven van dit blog heeft mij daar enorm mee geholpen. Maar het is nu tijd voor mij om het verleden los te laten en daarom zal dit mijn laatste blogbericht zijn. Vaarwel.

Pannonique

De andere gevangenen en ik zijn de enigste mensen die nooit of te nimmer ook maar één seconde naar Concentratie hebben gekeken. Als er aan tafel gepraat werd over wie nu de grootste boosdoeners zijn voor het ontstaan van zo’n afschuwelijk programma, dan wist ik dat meteen. De schuldigen waren niet de politici, die de moeite niet hebben gedaan om het programma tegen te houden. Niet de media, die over niets anders weten te praten. En zelfs niet de organisatoren, die het walgelijke idee voor dat programma de wereld  in hebben gestuurd. Nee, de echte schuldigen waren de kijkers. Zij hadden een keuze, het succes van het programma was volledig van hun afhankelijk. En daarom had ik besloten om hun, de kijkers, aan te spreken. 

En wat was een beter moment hiervoor dan tijdens de ochtendinspectie, wanneer ik het oog van de camera op mij voelde branden – of nog erger: de ogen van de nieuwsgierige kijkers, wachtend op een volgend slachtoffer. Ik raapte al mijn moed bijeen en deed een stap naar voor. En terwijl ik recht in de lens van de camera keek zei ik: "Kijkers, schakel uw televisie uit! De grootste schuldige bent u! Als u niet zo massaal naar dit weerzinwekkende programma zou kijken, zou het allang van de buis zijn gehaald! Jullie zijn de echte kapo's! En als u toekijkt terwijl wij sterven, dan vermoordt u ons met uw ogen! U bent verantwoordelijk voor onze opsluiting, voor onze ellende!" Kapo Jan kwam naar me toe en sloeg me, kapo Zdena hield hem tegen en zette mij teug in de rij. Ik was trots, ik was een heldin, ik voelde mij op dat moment even God. 

Toen we die avond terug aan onze tafel zaten, vroeg MDA 802 wat me bezielde. Ik begreep haar bezorgdheid, ze vreesde voor mijn leven. Ik kon enkel maar antwoorden met een uitspraak van een Argentijnse journalist, Tahar Djaout: "Als je spreekt, dan sterf je. Als je zwijgt, dan sterf je. Dus spreek en sterf.". 

Wanneer ik de andere kapo's hoorde praten over het feit dat de kijkcijfers alleen maar bleven stijgen, wist ik dat ik niet op de kijkers kon rekenen. Er was maar één manier om een einde te maken aan Concentratie: ontsnappen. Dus, wanneer kapo Zdena aan mij vroeg: "Wat wil je nog meer behalve de chocolade?" Antwoordde ik zelfzeker: "De vrijheid," waarop de kapo mij antwoord: “Ik kan je alles geven, behalve dat.”

Tien. Zoveel personen zaten er in mijn groep. Tien mensen die ik met mijn leven zou beschermen. Tien mensen die ik boven alles gelukkig wou zien in dat vreselijke kamp.  

We zaten met onze groep aan tafel in de koude eetzaal, net zoals elke avond. Het avondmaal stelde nooit veel voor, het bestond uit oudbakken brood en een waterige “soep” – soep kon je het niet bepaald noemen; het was een wonder als er ook maar één miezerige groente indreef. De honger was na die eerste weken in Concentratie zo groot dat ik elke dag reikhalzend naar onze enige maaltijd uitkeek. Wanneer die kom voor me op tafel stond, begon ik de inhoud altijd snel, maar met kleine hapjes, naar binnen te schrokken. Op een avond was de maaltijd zo pover dat de man links van mij, met zijn lege kom nog in zijn handen, in huilen uitbarstte. Ik kon het niet meer aanzien, hoe iemand van mijn groep, iemand van mijn 10 mensen, zoveel pijn leed. Toen deed ik mijn mond open en verbrak de stilte, ik vertelde over films die ik had bekeken en boeken die ik had gelezen. Al snel volgden anderen mijn voorbeeld en na een tijd werd er zelfs aan tafel gelachen. Het avondmaal was niet langer een troosteloze bedoeling, maar een moment van vergeten. Vergeten waar ik was. Het gelach en gepraat maakte geen einde aan mijn honger, maar hij maakte hem dragelijk. En dat gold voor iedereen aan onze tafel. 

Kapo Zdena's haat jegens mij veranderde ook. Een week nadat ik mijn naam verteld had, werd haar harde houten stok vervangen door een nep exemplaar. Wanneer de stok mijn lichaam raakte deed het geen pijn, ik voelde hem nauwelijks. Ik keek haar in de ogen en zag dat de verandering een initiatief was van de kapo zelf, het was een geheim waar enkel zij en ik van op de hoogte waren. Ik haatte die stok nog meer als zijn voorganger! Ik wilde niet anders behandeld worden dan mijn medegevangenen! 

Elke vorm van voorkeursbehandeling die kapo Zdena mij gaf keurde ik grootmoedig af; zo weigerde ik keer op keer de stukjes chocolade die zij mij 's avonds probeerde toe te stoppen. Tot ik besefte dat die kleine stukjes bruin voedsel niet enkel mij zouden kunnen helpen, maar ook mijn tafelgenoten. Hun gewichtsverlies werd problematisch, niet zo zeer een esthetisch probleem, maar indien iemand als 'te mager' werd afgeschilderd, werd hij ’s morgens ten dood veroordeeld. En ik moest mijn 10 groepsgenoten beschermen. Dus nam ik na verloop van tijd de chocolade aan en verdeelde hem. Wanneer de anderen dat kleine stukje in hun mond staken, zag ik hun ogen genieten. Dit werd hun dagelijks stukje geluk. 

Pannonique

Ik zag aan de kapo's dat de populariteit van 'Concentratie' steeg, dat het programma steeds meer aandacht kreeg in de pers. Ik hoorde ze er met elkaar over praten, ze fluisterden dat de kijkcijfers alle records braken. Want dat is het enigste wat telde, kijkcijfers. Niet het vermoorden van onschuldigen of het uithongeren van kinderen. 

De eerste dagen na mijn aankomst in het kamp waren zwaar, maar dragelijk. De dagen erna, werden overheerst door één gevoel: pijn. Kapo Zdena had het duidelijk op mij gemunt, vanaf de allereerste dag was ze opvallend vaak in mijn buurt. Zij was diegene die mij elke dag afranselde, mij uitschold, mij strafte. Zij was diegene die mij de meeste pijn bezorgde, maar ik ben sterk. Ik weigerde iets van mijn ongemak te laten zien; ik zette een masker op. 

Ik zag hoe Zdena door mij geobsedeerd werd. Ze zocht mij steeds vaker op, ze sloeg mij harder en riep luider. EPJ 327 was dit ook opgevallen, dus kwam hij op een dag  naar mij en sprak  mij hierover aan. Hij vertelde mij dat hij het niet langer aan kon zien dat ik zoveel pijn leed en bood aan om mij te helpen door met de kapo te praten. Ik was even verbaasd, maar liet dit natuurlijk niet merken; ik was sterk en droeg een masker. Een masker zonder barsten. Ik overtuigde hem uiteindelijk dat het niet nodig was en dat ik kapo Zdena wel aankon –  ik klonk sterker dan ik was. Vervolgens was het een tijdje stil, waarna EPJ 327 vroeg: "CKZ 114, mag ik u vragen hoe u heet?" Ik reageerde met een zachte en rustige stem: "In andere tijden zou ik het u met liefde gezegd hebben, maar in deze omstandigheden denk ik dat dit heel onverstandig zou zijn." 

Kapo Zdena wou maar één ding – net hetzelfde als  EPJ 327, maar dan met heel andere bedoelingen – mijn naam. Ze vroeg mij er elke dag naar, sloeg mij wanneer ik weigerde… en ik weigerde keer op keer. Ik leerde nog meer mensen kennen zoals MDA 802; zij gaf me vaak moed en advies zonder dat ze het besefte. 

Op een dag werden we net zoals elke morgen naar het plein voor de barakken gebracht en verplicht in een rij gezet. En net zoals elke morgen werden we geïnspecteerd, de zwakken – of diegene die voor hun als zwak werden bestempeld – werden uit de rij gehaald en geëxecuteerd. Maar die ochtend was anders. Wanneer kapo Zdena MDA 802 uit de rij haalde, onder de beschuldiging dat ze te mager zou zijn, zette ik een stap naar voren en nam MDA 802’s hand. Ik trok haar terug in de rij; kapo Zdena keek mij boos aan terwijl ik mijn mond opendeed en tegen iedereen riep: "Ik ben Pannonique!" waarna er een enorme stilte viel. Het was alsof de wereld enkele seconden stil bleef staan. Mijn naam had het leven van MDA 802 gered. 

Pannonique

Het begon allemaal op een prachtige dag, toen ik – zoals gewoonlijk – een wandelingetje aan het maken was in Jardin des Plantes. Ik voelde hoe vier handen me naar achter grepen. Twee mannen brachten me naar een vrachtwagen, smeten me naar binnen en gooiden de deur dicht. Ik lag verdoofd op de harde vloer, met een bonzend hart  nam ik langzaam de omgeving in me op. 

Donker. Alles was donker. Alles, op één, piepklein rood lichtje in de rechter boven hoek van de vrachtwagen na. Ik tuurde ernaar en besefte dat dat kleine lichtje van een camera afkomstig was. Een camera die als een groot oog naar mij keek, mij opnam.  Nee niet alleen mij – ons, het oog keek naar ons. Pas toen, als verdoofd, hoorde ik het gejammer, gehuil en geschreeuw van de mensen rondom mij. Wanneer mijn ogen eindelijk gewend raakten aan het donker merkte ik de man die naast mij zat te trillen van angst en het kind dat met opgetrokken benen in een hoek lag. Ik zat samen met ongeveer dertig anderen in die vrachtwagen. 

Mijn blik viel weer op het oog. We werden gefilmd, onze angst werd vastgelegd, onze wanhoop beschreven. De camera draaide, dit was een show, een spel waarin ik ongewild was beland. Ontsnappen was onmogelijk en verzet zinloos, het zou enkel maar fraaie beelden opleveren. Dus bleef ik stil, ik wachtte. De seconden tikten voorbij, elke minuut bracht me dichter naar het vreselijke lot dat mij ongetwijfeld te wachten stond. Ik bleef – voor wat voelde als een eeuwigheid – zitten tot de vrachtwagen, na een lange tijd rijden, plots stilstond. 

Wanneer de deuren van de wagen open gleden, werd alles duidelijk. Ik was in een kamp, met overal camera's en mensen in uniform, met geweren. Eén van hen werd kapo Zdena genoemd, zij kreeg de opdracht om 'de nieuwe lading' – zo werden wij genoemd – naar de barakken te brengen. Een barak was lang, smal en stond vol met wel honderden dezelfde bedden. Iedereen kreeg een bed toegewezen en werd verplicht een muf, grijs kampuniform aan te trekken. Een zwaargebouwde man kwam langs en tatoeëerde een nummer in mijn arm, CKZ 114, mijn nieuwe naam. Ik zag vanuit mijn ooghoek hoe een dappere jonge man kapo Zdena probeerde aan te vallen, hij werd onmiddellijk doodgeschoten. Iedereen werd stil. De kapo liep naar de ingang van de barak, glimlachte voldaan en  zei: "Welkom in Concentratie,” waarna ze de deur sloot. 

Mijn naam is Pannonique en dit is mijn verhaal.