Jammeh, die 'miljard jaar' president van Gambia wilde zijn, ruimt het veld

Het is geen baan, het is een leven. Wie het in Afrika tot president weet te brengen, zo gold lange tijd, sterft in het harnas, of besluit helemaal zelf wanneer het einde is gekomen. Zo leek ook Yahya Jammeh van Gambia te denken toen hij ooit zei dat hij mogelijk 'een miljard jaar' aan de macht zou blijven.

Het geheim achter de president-voor-het-leven is volgens de legende ooit bedacht door Robert Mugabe, de man die in 1980 in Zimbabwe aan de macht kwam en nu als 92-jarige ondanks ziekte en ernstige ouderdomsverschijnselen nog altijd van geen wijken wil weten: 'Verkiezingen die je zelf organiseert, kun je nooit verliezen.'

Begin december vorig jaar leek het voor Jammeh (51), de zelfverklaarde aidsgenezer die sinds 1994 het kleine West-Afrikaanse Gambia in zijn wurggreep hield, niet anders te zijn. Maar een dit keer goed georganiseerde oppositie plus een voorzitter van de kiescommissie die bereid was de waarheid over het stemgedrag van burgers te verdedigen, bezorgden Jammeh een nederlaag.

Dat op zich was al heel bijzonder. Ronduit vreemd echter werd het toen Jammeh via een telefonische boodschap die op de televisie werd uitgezonden, zijn tegenstander Adama Barrow (eveneens 51) met diens overwinning feliciteerde. Jammeh zag voor zichzelf nog een toekomst als boer. En dat was het dan.

Misdaden en mensenrechtenschendingen

Maar nee. Een tactische fout van het team achter Barrow bracht Jammeh al snel op andere gedachten. Iemand uit het oppositieteam liet weten dat de vertrekkende president wellicht terecht zou moeten staan wegens de vele misdaden en schendingen van mensenrechten die hij had begaan. Waarop de president besloot te blijven en zich in allerlei bochten begon te wringen om dat besluit een legaal tintje te geven.

En toch. Yahya Jammeh heeft zijn strijd verloren, terwijl op het Afrikaanse continent zo veel voorgangers hebben laten zien dat het mogelijk is aan te blijven, zelfs als vrijwel de gehele bevolking het wrede leiderschap spuugzat is. Waarom moest de sterke man van Gambia dan wél het veld ruimen?

Ecowas

Op de eerste plaats vanwege Ecowas. Het is de naam van de vooral economische samenwerkingsorganisatie in West-Afrika, waarvan ook Gambia deel uitmaakt. Ecowas liet al snel weten niet te willen instemmen met nog eens zoveel jaar Jammeh en onderstreepte die stellingname door al in een vroeg stadium aan hem duidelijk te maken dat hij desnoods kwaadschiks, met een militaire interventie, van het politiek toneel kon worden geduwd.

Met dat laatste nam Ecowas een relatieve veilige gok. De gehele krijgsmacht van Gambia bestaat uit zo'n 2.500 militairen. Daartegenover stonden grote en relatief goed getrainde krijgsmachten van met name Nigeria, het ook economisch en politiek belangrijkste land in de regio, en Senegal, het land dat Gambia aan drie kanten omsluit. In de laatste dagen van Jammehs bewind werd bovendien duidelijk dat zijn legerleiding niet voor hem wenste te sneuvelen en kon hij voornamelijk nog bogen op huurlingen uit West-Afrikaanse landen.

Karikaturale leider

Er was ook een 'psychologische' reden in het spel. Yahya Jammeh, die ooit via een staatsgreep aan de macht kwam, werd in West-Afrika al die jaren wel als president erkend, maar minder en minder serieus genomen. Het soms even groteske als wrede gedrag van Gambia's leider bezorgde hem in de regio steeds meer politieke vijanden. Van Macky Sall, de president van Senegal, is bekend dat hij Jammeh zwaar minachtte.

Hetgeen ook verband houdt met de laatste reden voor de val van Jammeh. In West-Afrika hebben de afgelopen jaren landen als Senegal, Nigeria, en zeer recent weer eens Ghana, laten zien dat het ook in dit continent doodnormaal kan zijn dat een zittende president niet alleen verliest, maar dat verlies ook fatsoenlijk toegeeft. Voor karikaturale leiders als Yahya Jammeh is dan geen plaats meer.