Gezondheidsraad adviseert: legaliseer het genetisch bewerken van embryo's

In ons land mogen nu alleen 'restembryo's' worden gebruikt voor onderzoek. Dat zijn bevruchte celklontjes die overblijven na bijvoorbeeld een ivf-behandeling. Maar intussen rukt de techniek op: zo is het inmiddels mogelijk om het dna van net bevruchte eicellen chirurgisch precies te herschrijven. Hoewel de eerste 'herschreven' baby nog moet worden geboren, is dat op termijn wellicht een uitkomst voor stellen die een erfelijke aandoening in de familie hebben, maar die toch een biologisch eigen kind willen. Zulke paren zijn nu aangewezen op 'embryoselectie', het uitkiezen van een gezond exemplaar uit meerdere bevruchte embryo's.

De Gezondheidsraad en de Cogem stellen daarom voor de mogelijkheden stap voor stap te verruimen. Onder meer Groot-Brittannië ging Nederland daarin al voor. 'Hoe de nieuwe regelgeving er precies uit zou moeten zien, daar gaan we niet in detail op in', benadrukt zegsman Eert Schoten van de Gezondheidsraad. Eerst maar eens het onderzoek naar kweekembryo's 'onder strikte voorwaarden' toestaan, schrijft de Raad.

Dna 'verbeteren'

Het advies komt tijdens de coalitieonderhandelingen op een politiek merkwaardig tijdstip: de embryowet is vanouds splijtzwam tussen vooral de christelijke partijen en D66. Geen bewuste keuze, zegt Schoten. 'Het duurt natuurlijk even voor zo'n advies er ligt. Maar het is inderdaad een interessant moment.'

Ethici wijzen er al langer op dat het genetisch 'repareren' van embryo's een hellend vlak is. Het rechtzetten van ernstige erfelijke defecten zou immers al snel uitdraaien op pogingen om het dna te 'verbeteren', door bepaalde ongewenste erfelijke eigenschappen te wissen of gewenste eigenschappen juist in te bouwen. De Amerikaanse synthetisch-bioloog George Church stelde al eens een 'verlanglijstje' op van tien technisch gezien eenvoudig in te bouwen eigenschappen die bijvoorbeeld zouden leiden tot stevigere botten of minder kans op hart- en vaatziekten, maar ook minder okselgeur.

Zo ver is het nog niet, benadrukken de adviesorganen. 'Juist omdat het een hellend vlak is en we dit soort ontwikkelingen niet op hun beloop willen laten, is er dit signalement', zegt Schoten. 'Uiteindelijk zijn alle ontwikkelingen erop gericht het lijden van mensen terug te dringen. Dat kan beginnen met ernstige, monogenetische erfelijke aandoeningen zoals Duchenne en sikkelcelanemie en bepaalde vormen van onvruchtbaarheid. Maar wie weet wat er daarna eventueel nog kan volgen.'

Voor

Sjoerd Repping, hoogleraar voortplantingsgeneeskunde, AMC

'Voor alle nieuwe voortplantingstechnieken, dus ook voor kiembaanmodificatie, is het van groot belang om eerst zoveel mogelijk informatie te verzamelen over de effectiviteit en de veiligheid. Dat onderzoek doen we nu allemaal bij muizen. Maar een muis is geen mens, en de logische volgende stap is dus om te onderzoeken hoe effectief en veilig deze benadering is bij menselijke embryo's. Ja, die zul je daar dan wel specifiek voor moeten maken.

'Mogelijkheden om kinderen te krijgen, zijn er al voor mensen met een genetische afwijking. Geen kinderen krijgen, donorzaad of -eicellen, embryoselectie, prenatale diagnostiek. Wat dat betreft zou het repareren van embryo's een uitbreiding zijn van de bestaande methoden. Maar wel een methode waarmee je het probleem voor een familie voorgoed oplost. Met embryoselectie bijvoorbeeld verleg je het probleem toch naar de volgende generatie, die wéér embryoselectie zal moeten doen.

'Een doorslaggevende vraag is wat mij betreft: wat wil de patiënt? Dat gaan we onderzoeken, samen met het VUmc. Het kan best dat de meeste mensen embryoselectie prima vinden, of zeggen: doe mij maar een donoreicel, dan heb ik nergens last meer van.'

Twijfelend

Ernst Hulst, universitair docent recht en gezondheidszorg, Erasmus Universiteit

'Ik ben niet faliekant tegen deze verruiming van de embryowet, maar plaats er wel grote mitsen en maren bij. Het gevaar bestaat dat we ons op een hellend vlak begeven, waarbij we het menselijk leven steeds meer als onderzoeksinstrument gaan zien. Een embryo is geen medicijn waarmee je vrij kunt experimenteren. We moeten heel scherp vastleggen in wat voor situaties je wel embryo's mag kweken voor onderzoek, en wanneer dit niet mag.

'Neem een verschrikkelijke ziekte als duchenne. Als wetenschappers denken dat het kweken van embryo's kan helpen om deze ziekte te bestrijden en dat alternatieve onderzoeksmethoden weinig meer opleveren, dan is dat een duidelijk en verdedigbaar doel. Al zul je ook dan moeten afspreken wanneer je de ontwikkeling van zo'n embryo in het lab afbreekt; ergens zit immers de overgang van een klompje cellen naar een mensje.

'Waar ik bang voor ben is dat onderzoekers ook minder scherp gedefinieerd onderzoek willen uitvoeren op embryo's. Bijvoorbeeld: laten we 50embryo's kweken en ze allemaal onderzoeken op aanleg voor kanker, terwijl daarvoor ook alternatieve onderzoeksmethoden bestaan. Die kant moeten we niet op.'