Naar de oppositie - Marc Hooghe

De partij heeft een kwart eeuw lang deelgenomen aan de macht, en ze heeft daarbij veel meer gerealiseerd dan je zou kunnen verwachten van een dergelijke kleine partij. Voor een stuk kon dat dankzij strategische allianties met de CD&V: in een van zijn laatste interviews gaf Jean-Luc Dehaene ook toe dat hij een aantal keren de SP.A had “gebruikt” om een dossier voorbij de rechtervleugel van zijn eigen partij te krijgen. Maar de SP.A heeft ook een aantal bekwame ministers afgeleverd, die als geen ander de kunst beheersten om hun dossier door de vergaderingen van het kernkabinet te loodsen.

In elk geval: dat tijdperk wordt nu afgesloten en de SP.A mag zich voor het eerst sinds mensenheugenis voorbereiden op een oppositierol. Dat zal niet van een leien dakje verlopen: er is bij de SP.A-politici letterlijk niemand meer die nog ervaring heeft met oppositiewerk. Zelfs ouderdomsdeken Dirk Van der Maelen heeft heel zijn parlementaire carrière doorgebracht in de coulissen van de macht. Het volwaardig opnemen van de oppositierol zal niet gemakkelijk zijn, en vergt een flinke mentale switch.

De vraag is vooral hoe snel voorzitter Tobback die ommekeer zal kunnen maken. Binnen de partijpolitiek geldt één harde wet: een voorzitter die zorgt voor een verkiezingsnederlaag verdwijnt. De enige die deze wetmatigheid nog niet lijkt te begrijpen is Bruno Tobback zelf. Daardoor heeft hij zichzelf nog enkele maanden tijd gekocht, maar het is onwaarschijnlijk dat die periode voldoende zal zijn om zijn positie veilig te stellen. Als zelfs een volstrekt belachelijk incident in het verre Landen al leidt tot openlijk protest binnen de partij, dan weet je het wel.

De nieuwe rechtse meerderheid in Vlaanderen, en straks wellicht ook op het federale niveau, geeft aan de SP.A een unieke kans om zich terug uit te vinden als vinnige oppositiepartij, die ook nog een echt programma en een echte ideologie heeft. Als je het Vlaamse regeerakkoord leest dat CD&V en N-VA hebben opgesteld, en waar de VLD zich daarna heeft bij aangesloten, dan zijn er niet veel andere opties dan een klassieke linkse oppositierol.

Besparingen zijn nooit populair, en dat levert dus al meteen heel wat kansen op om de regering-Bourgeois onder vuur te nemen. Het is in principe het voorrecht van de fractievoorzitter van ‘Her Majesty’s Opposition’ om daarbij het voortouw te nemen. Bart Van Malderen is dan wel een zeer gedegen politicus, maar tenoren Bruno Tobback en John Crombez zullen hun machtsstrijd ook willen uitvechten op de tribune van het Vlaams Parlement. De Antwerpse verkozenen krijgen de moeilijke opdracht een flinke bocht te nemen en het verzet tegen de Oosterweelverbinding te leiden.

Op het federale niveau wordt het evenmin gemakkelijk. Formateur Charles Michel heeft de N-VA intussen zover gekregen dat die partij haar belangrijkste campagnepunten heeft ingeslikt. Er komt dus geen verdere staatshervorming, geen afschaffing van de index, en geen beperking van de werkloosheidsuitkeringen. In de Kamer warmt Laurette Onkelinx zich al op voor een gloedrijke oppositierol, om zo de vakbonden en de extreem-linkse kiezers terug naar de moederpartij te lokken.

Het zal voor premier Peeters nog even wennen worden om geconfronteerd te worden met een dergelijke gloedvolle kritiek, na het min of meer beschaafde – of zeg maar saaie – debat binnen het Vlaams Parlement. Dat zal het voor de SP.A bijzonder moeilijk maken een eigen gezicht te verwerven in de Kamer. Fractieleidster Karin Temmerman zal onvermijdelijk altijd in de schaduw van Onkelinx blijven staan. Het is laten we zeggen moeilijk linkser te zijn dan Onkelinx, en dat wil zeggen dat de SP.A-kamerleden zullen moeten vechten voor elke seconde media-aandacht.

De SP.A is onder Bruno Tobback gezakt tot op een absoluut dieptepunt met 14 procent van de stemmen. Dat is te weinig om echt te wegen op het beleid, en het kan niet anders dan dat de voorzitter de prijs daarvoor betaalt. De partij heeft zich de afgelopen decennia kunnen profileren als een verantwoordelijke bestuurspartij, maar ze krijgt nu als opdracht om de regeringen Bourgeois en Peeters het vuur aan de schenen te leggen. Maar dat is enkel mogelijk als ze eerst zelf orde schept in het eigen huishouden.

(Marc Hooghe is gewoon hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven)