Hoe Facebook nepnieuws wil bestrijden met factcheckers

Veel belangstelling voor de veiling van de oude papegaai van The Beatles omdat hij nog allerlei onuitgebrachte songs van de band kent. Nepnieuws is van alle tijden. Dit bericht stond eind jaren tachtig in een zondagskrant die kortstondig in Nederland werd verspreid. Twee grote verschillen met de situatie van nu: niemand nam het nieuws serieus en de berichten bereikten maar een beperkt aantal mensen. Inmiddels verdienen mensen goed geld aan het schrijven van nepnieuws omdat dat het zo goed doet op Facebook en ze daardoor advertentiegeld op hun rekening kunnen bijschrijven.

Leraren die mediawijsheid doceren, filosofen die de Waarheid willen rehabiliteren en politici die de verspreiding van desinformatie vrezen: de vertegenwoordigers van traditionele instituties worstelen met nepnieuws. Zolang we echter in parallelle werelden leven waarin een nieuwtje over een door Clinton gerund ondergronds pedofielennetwerk evenveel waarheid heeft als de ontkenning ervan, slaan alle pogingen tot het tegengaan van nepnieuws dood als bier in een vet glas. En toen CNN eerder deze maand het bestaan van geheimzinnige memo's met informatie over vergaande samenwerking tussen Donald Trump en Rusland onthulde, plus een mogelijke (seksuele) afpersing van Trump door de Russen, noemde Trump dit alles 'nepnieuws'. De verwarring was compleet.

In een toespraak voor de Bondsdag eind vorig jaar wond Angela Merkel er geen doekjes om: de invloed van nepnieuws kan onmogelijk worden onderschat. De kanselier is bang dat verspreiders van nepnieuws de aankomende verkiezingen gaan bepalen. Haar toespraak kwam natuurlijk niet uit de lucht vallen. Na de overwinning van Trump kwamen al snel analyses waarin nepnieuws werd aangewezen als medeoorzaak. Europarlementariër Guy Verhofstadt noemt nepnieuws een onderdeel van de hybride oorlogsvoering, van de Russen waarin ze de verkiezingen in Duitsland, Frankrijk en Nederland zouden willen manipuleren.

Hoe tweets en nepnieuws een gewapende inval veroorzaakten

Hillary Clinton zou de spil zijn in een pedofielennetwerk, dat gerund wordt vanuit een lokale pizzeria in Washington. Althans, dat gelooft een groep mensen op het internet. Het leidde tot een schietpartij in de pizzeria zondag. Hoe heeft het zover kunnen komen? (+)

Pizzagate

De serieuze (of moeten we wellicht schrijven: 'serieuze'?) media staan sinds de overwinning van Trump vol met beschouwingen over nepnieuws. 'Pizzagate' - Clinton zou haar pedofielennetwerk volgens de nepberichten vanuit een pizzeria beheren - veroorzaakte een extra hausse. Maar wie geen vertrouwen meer heeft in de traditionele instanties (overheid, de mainstream media, medici, noem maar op) zal geen boodschap hebben aan pakweg de Volkskrant, NOS of NRC. Zij maken immers deel uit van het Grote Complot tegen de burger.

Facebook is inmiddels begonnen met voorzichtige initiatieven in de bestrijding van nepnieuws, hoewel het net als Google lang heeft volgehouden dat het slechts een neutraal technologieconcern is en daarmee alleen een spiegel van de werkelijkheid. Logisch, want al snel ligt de term 'censuur' op de loer.

In de Verenigde Staten en Duitsland werkt het bedrijf nu samen met erkende factcheckers. Als deze een nieuwtje aanmerken als 'nep', dan wordt het als zodanig gelabeld. Ook zullen de berichten minder prominent in de timelines verschijnen, belooft Facebook.

Een goed idee? Peter Burger, docent en onderzoeker journalistiek en nieuwe media aan de Universiteit Leiden, vindt het verheugend dat Facebook zijn verantwoordelijkheid neemt. 'Het is natuurlijk deels een kosmetische operatie: hiermee laat Facebook zien dat het niet langer aan de zijlijn staat. Maar het is alleen al goed omdat Facebook geen al te beste reputatie heeft als het gaat om transparantie.'

Over het uiteindelijke effect is Burger ('broodje-aaponderzoeker') naar eigen zeggen vrij somber. 'Je moet onderscheid maken tussen nepnieuws en écht nepnieuws.'

Huh? 'Met écht nepnieuws of absoluut echt nepnieuws bedoel ik verzonnen berichten die eenvoudig te weerleggen zijn. Berichten zoals: de Paus steunt Trump. Maar dat is slechts een klein gedeelte. Pizzagate is alweer moeilijker te weerleggen. En andere berichten kloppen voor een gedeelte, maar zijn selectief of partijdig.'

Nep-factcheckers

Er is nog iets. 'Er zijn genoeg mensen die willen weten hoe dingen echt zitten. Maar er zullen ook genoeg mensen zijn die een factcheck juist weer als bewijs zien dat een bericht wél klopt.' Dit gebeurde ook na Pizzagate. Toen traditionele media schreven dat er geen bewijs was voor dit ondergrondse pedofielennetwerk, waren veel van de mensen die dit nieuws wél geloofden niet onder de indruk. Integendeel zelfs: als de mainstream media zo hard roepen dat het onzin is, moet er wel iets aan de hand zijn, Met andere woorden: het factchecken zelf wordt ook weer gepolitiseerd. Burger voorspelt dan ook de komst van nep-factcheckers, waarmee de verwarring alleen maar groter wordt.

Wie wil meedoen met Facebook, moet zijn aangesloten bij het International Fact-Checking Network van het Amerikaanse Poynter Institute. Nederlandse organisaties zitten daar nog niet tussen. Burger verwacht dat hier op korte termijn verandering in komt. 'Er zullen samenwerkingen komen tussen nieuwsmedia en opleidingen, zodat ze samen met Facebook nepnieuws te lijf kunnen gaan.'

Facebook wil nog niet zeggen wanneer Nederland aan de beurt is. In Duitsland heeft Merkel zich veel sterker uitgesproken tegen nepnieuws dan Nederlandse politici tot nu toe hebben gedaan. Belangrijker zal de overweging zijn dat Duitsland simpelweg een grotere markt is. Een woordvoerder verklapt wel dat na Duitsland Frankrijk aan de beurt is.

Of het gaat helpen? Filosoof Philip Kitcher schreef al in 2011: 'Als het vertrouwen in expertise eenmaal verdwenen is, ondermijnt de vrije meningsuiting het vertrouwen in hen die weten vaak nog verder.'