Heeft AFM toezichthouder nodig?
Wie als directeur van de Rabobank of ING 25 jaar geleden een mkb'er belazerde met een portie rentederivaten, kon er op rekenen dat tijdens de wekelijkse bijeenkomst van de plaatselijke rotary de stropdas om de nek zo hard werd aangetrokken dat hij even naar adem zou moeten happen.
En als hij nog een keer de euvele moed had, zou hij bij de rotary worden geroyeerd en geen klant meer over hebben binnen de plaatselijke middenstand. Sociale controle heette dat. Er was geen Autoriteit Financi-ele Markten (AFM) nodig die met zeshonderd medewerkers moest kijken of er geen regels werden overtreden.
In die tijd werden nog in Amsterdam aandelen en opties verhandeld binnen een menigte mannen met stropdassen die tierden en schreeuwden als doldwaze voetbalfans die net hadden gezien dat hun team een geheide penalty was onthouden. Handgebaren en hoofdknikken kwamen erbij als het niet lukte de herrie te overstemmen en men de aandelen of opties toch tegen die koers kwijt wilde of wilde hebben.
Haastig werden de transacties daarna op vodjes papier gekrabbeld in een onleesbaar handschrift. Als vlak daarna de koersen daalden of stegen zou niemand met het excuus van een vergissing ('sorry, ik krabde alleen even aan mijn kin') op zijn transactie durven terug te komen. 'Een man een man, een woord een woord', was het parool. Wie daartegen zondigde, was voor altijd een melaatse op de beursvloer.
Iedereen kende elkaar. Voor heikele kwesties hadden de handelaren uit de eigen gelederen iemand benoemd die een salomonsoordeel kon vellen. Die mocht zich commissaris voor de notering noemen. De laatste was Piet van Outersterp, iemand met een natuurlijk autoriteit. Zijn wet telde twee artikelen. Artikel 1 luidde: Piet heeft altijd gelijk. Artikel 2: als Piet geen gelijk heeft, treedt artikel 1 in werking. Het waren geen heilige boontjes, er werd gesjoemeld en zaken met de mantel der liefde bedekt. Maar het was klein bier.
In 1993 verdween de vloerhandel. Handelaren trokken zich terug op kantoor en deden hun transacties anoniem van achter computerschermen. Niemand had enig idee met wat voor mens zaken werden gedaan. Er kwam een onafhankelijke toezichthouder die eerst STE (Stichting Toezicht Effectenverkeer) heette en nu is uitgedijd tot de kolos AFM. Ook de bankfilialen verdwenen. Mkb'ers doen nu online zaken met anonieme accountmanagers die ze in de rest van hun leven nooit zullen tegenkomen. De enige groepsdruk die ze hebben is die van de baas die ze afrekent op de omzet die ze hebben gedraaid. Sinds die tijd stapelen de schandalen zich op: van leaseplannen tot woekerpolissen en rentederivaten.
De mores moeten nu worden afgedwongen met een beurseed en een toezichthouder die zoveel zaken aan zijn kop heeft dat hij het niet meer kan bijbenen en veelvuldig in de eigen ethiek verstrikt raakt.
De AFM heeft nu zelf toezicht nodig.
Reageren? p.dewaard@volkskrant.nl