Bespaar ons niet kapot - Tom Potoms

Goed, laten we even aan recente geschiedschrijving in het licht van economische theorie doen. Vooreerst is de huidige eurocrisis een samenspel van twee factoren: de opbouw van schulden en constructiefouten binnen het eurosysteem. Vooreerst: waar komt de schuldopbouw vandaan? Wel, uiteraard waren er al schulden voor de crisis, maar die waren (m.n. in België) aan het dalen relatief t.o.v. het bbp, waardoor de relatieve schuldenlast minder en minder zwaar werd. De directe aanleiding voor de schuldopbouw is uiteraard de financiële crisis, met als gevolg dat de overheid noodlijdende banken moesten redden met publieke middelen (belastinggeld).

De weerslag van diezelfde financiële crisis was dat banken nauwelijks krediet verstrekten aan de reële economie (gezinnen en bedrijven), waardoor private consumptie en investeringen in de private sector stilviel. Het gevolg? Een krimpende economische groei, een recessie in de reële economie. Wat zijn de gevolgen van zo'n recessie? Welnu, de werkloosheid stijgt waardoor de overheid, door middel van de sociale zekerheid en werkloosheidsbijstand verhoogde uitgaven heeft (b.v. werkloosheidsuitkeringen). Anderzijds, doordat inkomens dalen, dalen ook de inkomsten van de overheid.

De combinatie van: 1. de redding van de banken, 2. verhoogde uitgaven voor werkloosheidsbijstand, 3. dalende belastinginkomsten maakt dat de schuld in de publieke sector (automatisch) toeneemt. Sterker nog, een deel daarvan is zelfs zeer goed, omdat de verhoogde uitgaven voor werkloosheidsbijstand precies de bedoeling hebben om de koopkracht (en dus de consumptie) van getroffen gezinnen op peil te houden, waardoor bedrijven ook hun productieniveaus kunnen aanhouden (want tegenover een aanbod van goederen en diensten dient uiteraard ook een vraag van gezinnen, andere bedrijven en de overheid te staan).

Met andere woorden: de morele deuntjes van "de overheid heeft boven haar stand geleefd" zijn naast de kwestie en geheel onwaar. Het is een basisles macro-economie dat, in tijden van een massale vraaguitval de overheid moet bijspringen om de economie niet in een veel scherpere recessie of zelfs depressie te doen verzanden. Karel Van Eetvelt zijn opmerkingen zijn dus allesbehalve doordacht of rationeel te noemen, veeleer het gevolg van een rechts-liberale ideologische kramp lijkt mij.

Een ander veelgehoord begrip dezer dagen is dat van "er is geen alternatief", of zoals de ideologische leerkracht van de moderne rechterzijde, Margaret Thatcher het eerder verwoordde: "There is no alternative" (TINA). Hier zijn een tweetal bemerkingen bij te plaatsen, die ik kort zal uitwerken.

Vooreerst is het vanuit praktisch oogpunt belachelijk te doen alsof er maar een verzameling van (concrete) beleidsmaatregelen bestaat om een gegeven begrotingsdoelstelling te behalen. Uiteraard kan men, gegeven de doelstelling van een begrotingsevenwicht zelfs nu accenten van besparingen anders leggen. Het is dan ook enkel een leuk retorisch trucje om tijdens een debat aan een oppositieleider een tegenbegroting te vragen, goed wetende dat men zoiets nooit of te nimmer ter plaatse kan voorleggen. Het zegt meer eigenlijk over de zwakke verdediging van de maatregelen dan de zwakte van de oppositie.

Ten tweede is er de vraag of de doelstelling: het onmiddellijk bereiken van een begrotingsevenwicht een goede doelstelling is. Die vraag valt te beantwoorden vanuit twee oogpunten: het formeel-juridische enerzijds en het (macro-)economische anderzijds. In het kader van het eerste kan men inderdaad zeggen dat begrotingsdoelstellingen meer Europees vastgelegd worden en bijgevolg kan een kleine overheid zoals de federaal-Belgische of Vlaamse hier weinig of niets tegen inbrengen.

Anderzijds het macro-economische: we hebben te maken met een vraaggedreven crisis waarin we nu zelfs stilaan de dreiging van deflatie (dalende prijzen) zien verschijnen. In zulke barslechte omstandigheden nog verder saneren en bijgevolg de overheidsconsumptie (en -investeringen) doen dalen doet de recessie enkel nog uitdiepen en bovendien (d.m.v. de mechanismes hierboven beschreven) ook het begrotingstekort (en dus het schuldenprobleem). Dus, zelfs al zou je overtuigd zijn van het feit dat te hoge schulden problematisch zijn, dien je, paradoxaal genoeg, op de korte termijn juist de schulden nog te verhogen om de kern van het probleem (de recessie) te bestrijden.

Vandaar ook dat de vergelijking met een huishouden volledig naast de kwestie en foutief is. Indien een individueel gezin bespaart heeft dan geen macro-economische implicaties, het is een verwaarloosbare actor op het economische toneel. Anderzijds, een overheid is de spil van een moderne economie en een grote speler. Indien een overheid bespaart, heeft dat onmiddellijk consequenties op de economische groei.

Om te besluiten: neen, Vlaamse politici kunnen relatief weinig aan de algemene koers van Europa doen, maar dat verhindert hen niet om een andere (betere en faire) set van besparingen te kiezen. Ten tweede moet men ook niet aan een soort Stockholmsyndroom lijden waarbij men de richting van Europa als een soort heilige koe beschouwt. Het Europese schip moet in een andere richting en daar kunnen en moeten Belgische politici aan meehelpen.

(Tom Potoms doctoreert economie aan ECARES, onderzoeksdepartement van ULB en stond bij de laatste verkiezingen op de PVDA-lijst in Vlaams-Brabant.)