Een muur rond West-Berlijn
Vlak na de oorlog was het nog vrij gemakkelijk om heen en weer te reizen tussen West- en Oost-Europa. Miljoenen mensen deden dat ook, meestal uit angst voor de Sovjettroepen in het oosten.
Naarmate de spanningen groeiden begon de Sovjet-Unie met het afschermen van haar invloedssfeer in Oost-Europa en werden de grenzen uitgerust met prikkeldraad, mijnenvelden en wachttorens. Het IJzeren Gordijn werd een feit.
In het bezette Duitsland werden de overgangen tussen oost en west pas in '52 gesloten op bevel van Sovjetleider Stalin. In Berlijn bleven de mazen van het net nog lang open. Het westen van de stad kwam onder gezag van de westelijke Geallieerden die er later een democratisch bestuur instelden. Oost-Berlijn -onder controle van de Sovjettroepen- werd de hoofdstad van de DDR, het communistische Oost-Duitsland.
Steeds meer Oost-Duitsers namen daarom via Berlijn de wijk naar West-Duitsland. Tegen '61 waren zo al meer dan 3,5 miljoen mensen (of 20 procent van de DDR-bevolking) overgelopen naar het Westen. Het ging bovendien vooral om hoger geschoolde mensen en de "brain drain" speelde de Oost-Duitse economie parten terwijl West-Duitsland een "Wirtschaftswunder" beleefde.
Een muur verdeelt Berlijn (1961-89)
Die massale vlucht werkte de Sovjets, maar vooral het Oost-Duitse communistische regime danig op de heupen.
In de nacht van 12 augustus '61 sloten Oost-Duitse grenswachten West-Berlijn hermetisch af. De volgende ochtend begonnen arbeiders met de bouw van prikkeldraadversperringen doorheen straten en pleinen en werden gebouwen dichtgemetst. Enkele dagen later werden echte delen van de muur gebouwd.
De bouw van de muur zou nog tot in de jaren 70 duren. De 156 kilometer lange grens tussen West-Berlijn en Oost-Duitsland werd volledig afgezet met versperringen, prikkeldraad, mijnenvelden, muren en wachttorens die steeds verder in de diepte werden uitgebreid.
Het Westen reageerde furieus en de VS stuurden enkele duizenden extra militairen naar West-Berlijn om de lokale bevolking gerust te stellen. Toch wou niemand een oorlog riskeren om de "Berlijnse crisis" te bezweren.
De muur stond overigens op Oost-Berlijns grondgebied en bovendien was hij niet helemaal dicht. West-Berlijners en buitenlanders konden mits een Oost-Duits visum naar het oosten. Oost-Berlijners kregen echter zelden een uitreisvisum om naar West-Berlijn te gaan.
"Tear down this wall!"
Het DDR-regime mocht de muur dan wel de "Antifaschistischer Schutzwall" (anti-fascistische beschermingsmuur) noemen, al gauw bleek dat het ging om een public relations-misser van formaat.
De Amerikaanse president John F. Kennedy was de eerste westerse leider die de muur in Berlijn persoonlijk op de korrel kwam nemen in zijn historische "Ich bin ein Berliner"-toespraak op 26 juni 1963.
Andere westerse staatshoofden volgden hem en de muur groeide al snel uit tot een symbool van het autoritaire karakter van het Oostblok en van de Sovjet-Unie in het algemeen. Een van de laatsten was VS-president Ronald Reagan in 1987 met zijn oproep aan zijn Sovjet-collega: "Mister Gorbachov, tear down this wall!". Kort daarop zou dat nog gebeuren ook.
Vluchten werd gevaarlijk
Ondanks het steeds breder uitdeinende complex van versperringen, muren en mijnenvelden, bleven Oost-Berlijners hun land ontvluchten. Eerst konden ze nog over versperringen springen, maar later maakten ze gebruik van tunnels, luchtballons en zelfs kleine vliegtuigen.
Tussen '61 en '89 konden meer dan 5.000 mensen zo naar het Westen vluchten. Ze riskeerden daarbij neergeschoten te worden door Oost-Duitse grenswachten. In totaal werden 171 vluchtelingen doodgeschoten, vele anderen raakten gewond. Een van de meest bekende gevallen was de 18-jarige Peter Fetcher, die in 1962 werd neergeschoten in de neutrale zone tussen de Muur en West-Berlijn en daar doodbloedde.