Wat hebben we geleerd vandaag?
Een poging om alles op een rijtje te zetten.
MILDVUUR
Ik heb de neiging om op allerlei standpunten of columns te reageren, maar het lukt me niet om dat in een online reactie (enkele regels) of in een lezersbrief (enkele paragrafen) te formuleren.
Wat ik wil zeggen past jammer genoeg in een ruimer kader.
Ik wil me niet meer mengen in ethische discussies zonder voorafgaandelijk de moeder van alle discussies uit te klaren.
Waarom discussiëren over ethiek?
Een discussie over ethische vraagstukken gaat in essentie altijd over de Waarheid.
Bestaat er zoiets als de Waarheid?
Bestaat er zoiets als Goed en Kwaad?
Is iets objectief goed of objectief slecht?
In functie van enkele kernvragen en in functie van de standpunten kan je naar mijn mening een discussie over ethiek altijd herleiden tot vijf verschillende categorieën.
De vraag naar een objectief goed of een objectief slecht impliceert dat dit objectief goed of objectief slecht buiten de mens ligt. Als een eventueel begrip van goed of kwaad in de mens gefundeerd is, dan lijkt het me logisch dat dit begrip per definitie subjectief is.
De eerste vraag is altijd: Is er buiten de mens zoiets als objectief goed of objectief slecht?
Indien de deelnemers van oordeel zijn dat er geen Waarheid is, dan kunnen de meningen wel verschillen, maar dan is er geen discussie uiteraard. Enerzijds omdat beide partijen het andere kamp waarschijnlijk niet willen overtuigen, ze hebben immers de waarheid niet in pacht. Anderzijds kunnen ze het andere kamp ook niet overtuigen. Iemand overtuigen doe je met argumenten. Maar als er geen objectieve Waarheid bestaat, dan bestaan er ook geen objectieve argumenten.(1)
Van zodra er deelnemers van oordeel zijn dat er wel Waarheid bestaat krijgen we een nieuwe situatie. Als er Waarheid bestaat, dan bestaan er ook objectieve argumenten.
Van zodra we in discussie treden met mensen die in de Waarheid geloven wordt de nieuwe kernvraag of we met de rede tot die Waarheid kunnen komen. Logica. Door het zorgvuldig verbinden van premissen (de argumenten) komen we tot een conclusie (De Waarheid).
Er zijn de gelovige mensen. Met alle respect, maar het heeft weinig zin om met gelovige mensen in debat te gaan.
In de logica spreekt men van de autoriteitsdrogreden (ad verecundiam).
Hier gebruikt men de autoriteit van een externe persoon of instantie als argument voor de juistheid van de bewering. Op zichzelf is het autoriteitsargument geen drogreden. Het steunt echter op een onderliggende, verborgen aanname, namelijk dat spreker en toehoorders de betreffende autoriteit ook als zodanig erkennen. Klopt die verborgen aanname niet, dan is logischerwijs ook het autoriteitsargument niet correct. In dat geval is sprake van een drogreden.
Graancirkels zijn echt van buitenaardse wezens, want dat staat op internet
Onjuiste premisse: informatie die op internet staat is altijd waar.
Zijn de discussiepartners het erover eens dat elk woord van Swami Bami waar is, dan vormt zingen is slecht, want Swami Bami heeft het gezegd geen drogreden in een discussie tussen die gesprekspartners. De juistheid van de stelling volgt immers logischerwijs uit de (tussen partijen vaststaande) premisse alles wat Swami zegt is waar (Wikipedia) (2)
Het autoriteitsargument is cruciaal in dit betoog.
Als we van oordeel zijn dat we door het zorgvuldig opbouwen van argumenten tot de waarheid kunnen komen dan is de cruciale vraag: Is er iemand die over de argumenten kan oordelen? Is er iemand die het onderscheid kan maken tussen juiste premissen en onjuiste premissen?
Indien Ja:
Er is hier een analoge autoriteitsdrogreden.
Discussiëren met mensen die er van overtuigd zijn dat in het debat bepaalde argumenten zwaarder doorwegen omdat ze gestoeld zijn op expertise of een expert is zinloos.
Onjuiste premisse: de mening van de expert is altijd waar. (3)
Indien Nee:
Rest ons de discussie met de debater die van oordeel is dat we met de rede tot de Waarheid kunnen komen door het zorgvuldig opbouwen van argumenten. Deze debater is echter van oordeel dat er niemand over de objectiviteit van die argumenten kan oordelen. Een debater die zelf de keuze maakt dat er geen neutrale, objectieve experts zijn om argumenten te classificeren, de debater die van oordeel is dat hij de enige is die kan oordelen over de objectiviteit van de argumenten. Logischerwijze zullen de argumenten dan altijd subjectief zijn. Op dat moment komen we in een cirkelredenering: De argumenten zijn juist omdat ik zeg dat ze juist zijn. (4)
Discussie wordt onmogelijk.
Heel deze uiteenzetting is een antirationalisme. Een antirationalisme als het gaat over de rol van de rede in de ethiek.
Gelijk hebben als het over ethiek gaat bestaat niet.
In ethische discussies kan je nooit gelijk hebben om de eenvoudige reden dat in dergelijke discussies altijd per definitie een waardeoordeel zal verscholen zijn. Per definitie, een discussie die niet gaat over is het goed of is het slecht is geen ethische discussie.
Een premisse, een argument waar een waardeoordeel in zit zal altijd een onjuiste premisse zijn.
Tegenstanders zullen aanhalen dat er in deze uiteenzetting zwaar gezondigd wordt tegen de logica. Dat is waar.
Helemaal in het begin wordt er gebruik gemaakt van een omgekeerde logica.
Als er geen objectieve Waarheid bestaat dan bestaan er ook geen objectieve argumenten.
Dat is een omgekeerde logica. Ik vertrek van de conclusie om tot de premisse te komen.
Het is een noodzakelijke zonde.
Deze stelling wordt noodzakelijkerwijs voorafgaand aan de logica geponeerd omdat er in het Westerse denken nagenoeg geen traditie in antirationalisme bestaat. Het is een stelling die aan de logica voorafgaat.
In de logica bestaat er een drogreden met het oog op het volk (ad populum).
Hiervan is er sprake wanneer men de juistheid van een stelling tracht te bewijzen door aan te voeren dat er een meerderheid voor te vinden is.
Onjuiste premisse: de meerderheid heeft altijd gelijk. (Wikipedia)
Nou moe.
Ik ben helemaal geen geleerde filosoof. Maar is er iemand die me in eenvoudige bewoordingen kan uitleggen hoe het mogelijk is dat er tegelijkertijd zoiets als ad populum en ad verecundiam bestaat?
Men kan enerzijds zijn stelling niet bewijzen door aan te tonen dat er een meerderheid is, en anderzijds kan men zijn stelling niet bewijzen door beroep te doen op een autoriteit. Ik vraag me af hoe men dan in hemelsnaam wel zijn gelijk kan bewijzen.
Volgens de logica is bovenstaande redenering een denkfout als het een vals dilemma is.
Hierbij wordt ten onrechte het principe van de uitgesloten derde toegepast. Mensen worden in een vals dilemma gedwongen door te doen alsof er maar twee keuzes zijn, terwijl er meer zijn(Wikipedia)
Kan best zijn dat dit een vals dilemma is. Maar echt waar, ik zie niet direct die derde mogelijkheid.
In het Westerse denken wordt er voorafgaand aan de logica vastgesteld dat de Waarheid bestaat. Ik weet niet of de Waarheid bestaat, maar ik denk dat het toch gerechtvaardigd is om het niet-bestaan van de Waarheid niet a-priori te verwerpen.
Het Westerse denken is een extreem rationalisme. Dit denken gaat er ten onrechte van uit dat er geen grenzen aan de rede zijn. Die grenzen zijn er wel degelijk.
Er zijn verschillende stromingen (vooral in het Oosterse denken, waar er ook een uitgebreidere antirationalistische traditie te vinden is) die er terecht van uitgaan dat we niet met de rede tot de Waarheid kunnen komen. Daar kan men alleen via een andere dimensie tot de waarheid komen.
Discussiëren met aanhangers van deze denkrichtingen heeft weinig zin. Met alle respect, maar deze mensen zoeken geen dialoog, ze willen een Dialoog. Een vatten van de Waarheid op een hoger niveau.(5)
Tot nader order (een mens verwerft al eens nieuwe inzichten) ben ik van oordeel dat een discussie zich altijd op één van deze vijf niveaus zal afspelen.
Discussies die per definitie steriel zullen zijn. Een discussie op ethisch vlak is onmogelijk.
Gelijk hebben in ethische discussies bestaat niet.
Je kan alleen gelijk krijgen.
In een ethisch dilemma sta je altijd op een lijn. Ik vind waarde A belangrijker dan waarde B. Je standpunt (waar je staat op de lijn) is altijd gerechtvaardigd en altijd irrationeel. Geen enkel ethisch denken is consequent.
Laten we bij wijze van voorbeeld het hoofddoekendebat even analyseren in het licht van ons uitgangspunt. Het is toch merkwaardig hoe zowel voor- als tegenstanders zich in essentie beroepen op hetzelfde argument: de verdediging van de vrijheid, de verdediging van de westerse waarden. Beiden doen dat gerechtvaardigd en irrationeel.
De tegenstanders van de hoofddoek verdedigen de westerse waarde van de godsdienstvrijheid. Ze verdedigen de vrijheid van het individu om openlijk uit te komen voor zijn geloofsovertuiging.
De voorstanders van de hoofddoek willen westerse waarden als de gelijkheid van man en vrouw verdedigen, ze willen ons rechtssysteem verdedigen tegen de sharia.
Beide standpunten zijn lovenswaardig.
Waar loopt het fout? Het loopt fout wanneer de ene of de andere partij zijn waarheid gaat profileren als De Waarheid.
Even de geschiedenis schetsen. In de plaatselijke gemeenteschool of wijkschool komt er een lieve moslim meid met een hoofddoek opdagen. In de school is er een verbod op het dragen van hoofddeksels, dat staat zo in het reglement. Volgens mij zal een overgrote meerderheid van mening zijn dat de hoofddoek wel kan als dat voor die mensen zo belangrijk is. Voor een overgrote meerderheid zal de waarde van het naleven van het schoolreglement van minder belang zijn dan de waarde van de gastvrijheid. Maar omdat het de mening is van een overgrote meerderheid is het nog niet De Waarheid.
En dan zijn er drie van die meiden in het wijkschooltje en dan vijf en dan tien. Op dat ogenblik is het best mogelijk dat er op een mooie dag iemand naar voor brengt dat het een beetje de spuigaten begint uit te lopen met die hoofddoeken. En dan loopt het fout. Want in plaats van te zeggen: overdrijf je nu niet een beetje, is er iemand die zegt: zwijgt eens vuile racist. Er wordt een moreel oordeel uitgesproken over iemand. Plots wordt een mens een slechte mens enkel en alleen omdat hij een gerechtvaardigde maar irrationele mening uitgesproken heeft.
Probleem is dat ik hier als individu beslis dat het fout loopt. En wie ben ik om dat te beslissen. Ik kan bovenstaande opmerkingen dus niet formuleren want dan maak ik mij schuldig aan net hetzelfde als mijn eigenlijke beschuldiging: iemand zeggen dat hij fout bezig is. Iedereen heeft naar mijn mening het recht om zelf uit te maken wat goed is en wat slecht is. Het enige wat ik op dat ogenblik kan doen en zal doen is de andere een spiegel voorhouden en hem confronteren. Als jij je het recht toeeigent om iemand anders als racist te veroordelen, dan is het logisch dat iemand anders jou vroeg of laat kan veroordelen als racist. Zou je het normaal vinden dat iemand jou als racist beschouwd?
En dan zijn er plots twintig hoofddoeken in het wijkschooltje. En van die twintig zijn er tien die de resterende meiden zonder hoofddoek beginnen treiteren. En dan loopt het fout. Want in plaats van te zeggen: lieve meiden, die hoofddoeken laten we best een tijdje thuis is er iemand die zegt (mogelijks zelfs dezelfde persoon!): die hoofddoeken moeten verboden worden want de islam is een inferieure religie waar de gelijkheid van man en vrouw niet eens bestaat. Er wordt een moreel oordeel uitgesproken over iemand. Plots wordt een mens een slechte mens enkel en alleen omdat hij een hoofddoek draagt. Probleem is dat ik hier als individu beslis dat het fout loopt. En wie ben ik om dat te beslissen. Ik kan bovenstaande opmerkingen dus niet formuleren want dan maak ik mij schuldig aan net hetzelfde als mijn eigenlijke beschuldiging: iemand zeggen dat hij fout bezig is. Iedereen heeft naar mijn mening het recht om zelf uit te maken wat goed is en wat slecht is. Het enige wat ik op dat ogenblik kan doen en zal doen is de andere een spiegel voorhouden en hem confronteren. Als jij je het recht toeeigent om iemand anders als een inferieur wezen te beschouwen, dan geef je ook anderen het recht om jou vroeg of laat een inferieur wezen te beschouwen. Zou je het normaal vinden dat iemand jou als een inferieur wezen beschouwd?
Geen enkel ethisch denken is consequent. Op een bepaald moment wordt waarde A belangrijker dan waarde B. Dat moment is geen objectief moment.
Iemand zou hier kunnen stellen dat voor hem de wet altijd het belangrijkste is, dus dat zijn ethisch denken wel consequent is. Dat is zo. Maar we maken hier een analyse van een discussie op niveau vier, een discussie waar de deelnemers er van uitgaan dat er zoiets bestaat als de Waarheid en dat we daar met argumenten toe kunnen komen. Als je zegt dat de wet altijd het belangrijkste is, dan plaats je jezelf op niveau twee, het niveau van de religies. Daar bestaat er ook een consequent ethisch handelen, een ethisch handelen consequent met de Bijbel, de Koran, de sharia. Met alle respect als je van de wet De Wet wil maken, maar dat blijft een subjectieve keuze. Het is niet zo dat de wet De Waarheid is. De wet is gemaakt door de mensen. En bij mijn weten zijn de mensen niet perfect. De wet kan per definitie nooit De Waarheid zijn zolang ze door de mens wordt gemaakt.
Geen enkel argument is objectief. Het is de wet is geen geldig argument hoewel er veelvuldig gebruik van wordt gemaakt. Het is geen geldig objectief argument omdat het eigenlijk geformuleerd moet worden als in deze aangelegenheid acht ik de wet belangrijker dan een andere waarde.
Geen enkel argument is een objectief argument. Een ander duidelijk voorbeeld is het is discriminatie.
In ons hoofddoekendebat wordt na veel palaveren dan toch de beslissing genomen om de hoofddoeken te verbieden. Maar om te vermijden dat de moslimas discriminatie kunnen inroepen als argument tegen dit verbod wordt er door de wetgever een mouw aangepast: hoofddeksels op school worden verboden, zoals het trouwens al bij aanvang in het schoolreglement stond.
Toeval wil nu dat mijn buurmeisje kanker heeft, chemo heeft ondergaan en een hoofddoek draagt. Wie voelt zich geroepen om die lieve meid te gaan vertellen dat ze zonder hoofddeksel naar de klas moet?
Het argument van discriminatie is geen geldig argument. Natuurlijk is het discriminatie van de moslimas als de hoofddoeken verboden worden. Maar als een meerderheid dat een gewettigde discriminatie vindt, dan is daar geen ethisch bezwaar tegen in te brengen. Positieve discriminatie is een draak van een woord. Als er gediscrimineerd wordt zijn er aan de ene zijde mensen die positief gediscrimineerd worden en aan de andere zijde mensen die negatief gediscrimineerd worden.
Het is discriminatie is geen geldig argument. Het is geen objectief argument omdat het eigenlijk geformuleerd moet worden als in deze aangelegenheid acht ik dit een onaanvaardbare vorm van discriminatie.
Onze samenleving is ziek. Mildvuur is de naam van de ziekte. De mildheid verdwijnt uit onze samenleving.
Symptomen van de ziekte vind je overvloedig in columns, opiniebijlagen, lezersbrieven en internetfora. Het is ontstellend hoe vaak je in één of andere vorm ethisch onaanvaardbaar of immoreel kan terugvinden. Vrijwel iedereen is er van overtuigd dat zijn waarheid De Waarheid is. Het is ontstellend hoe vaak je in één of andere vorm logisch geredeneerd of denkfout terugvind.
De oorzaak van de ziekte mildvuur is een blind vertrouwen in de Waarheid of een blind vertrouwen in de Rede om tot de Waarheid te komen.
Het westerse denken is al eeuwen geconditioneerd door de Griekse filosofen. Naar mijn mening is het de hoogste tijd om dat niet langer als vanzelfsprekend te beschouwen.
Onze instellingen zijn ziek. De media, de politiek en de magistratuur zijn in crisis. Ze leiden aan mildvuur. Onze instellingen zijn niet zieker dan de rest van de samenleving, maar het valt gewoon veel meer op dat er ook in onze instellingen een blind vertrouwen is in de Waarheid of in de Rede om tot de Waarheid te komen. De westerse instellingen zijn al decennia gebaseerd op de ideeën van de Verlichting. Naar mijn mening is het de hoogste tijd om dat op zijn minst eens kritisch door te lichten. Om nog één voorbeeld te geven. Vandaag besliste minister van justitie De Clerck om een tuchtrechtbank op te richten die boven de magistratuur zou staan. Een poging om de crisis van onze instellingen op te lossen. Het is naar mijn mening een foute oplossing omdat ze uitgaat van een blind vertrouwen in de Waarheid. (Om alle misverstanden te vermijden: dit is een voorbeeld van een subjectief argument). Ik stel me dan altijd onmiddellijk de vraag: Wie gaat er in hemelsnaam zetelen in die tuchtrechtbank. Wie is er zo onfeilbaar om Juist van Fout te onderscheiden?
De politiek is aan handen en voeten gebonden door de magistratuur en moet lijdzaam toezien hoe misdadigers worden vrijgelaten. Scheiding der machten. Ze kunnen zich niet mengen in de beslissingen van de magistratuur die de wet moet handhaven.
De magistratuur is aan handen en voeten gebonden door de politiek. Scheiding der machten. Zij maken de wetten niet, ze kunnen er alleen maar voor zorgen dat de wetten nageleefd kunnen worden.
En wie is van oordeel dat hij een waterdichte wet kan maken? Iemand?
Mogelijke uitwegen uit de crisis van de instellingen kunnen beter gefundeerd worden in de macht van het volk. Beter dat dan alweer een nieuwe tuchtrechtbank die gebaseerd is op expertise waar experten gaan uitmaken welke rechter een fout gemaakt heeft. Waarom zou die expert daar beter kunnen over oordelen dan ik?
Het volk wil meer democratie in de instellingen en heeft daar volgens mij ook recht op. Als gelijk hebben niet bestaat lijkt het me best dat de meerderheid gelijk krijgt en ik heb de indruk dat dit nu niet altijd het geval is. Wetten zullen altijd moeten geïnterpreteerd worden. En waarom zou de interpretatie van een rechter beter zijn dan mijn interpretatie? Als het van mij afhangt zou ik graag op één of andere manier kunnen beslissen wie naar best vermogen mijn interpretatie verdedigd.
Tot slot wil ik hier nog even stilstaan bij de recente slachtoffers die bezweken zijn aan mildvuur.
Axel Witsel. Een Immorele voetballer.
De Nazi-nanny. Een Slechte onthaalmoeder.
Francine De Tandt. Een Duivelse magistraat.
Maurice Lippens.
Sorry Maurice, het volstaat echt niet om toe te geven dat je vergissingen begaan hebt. Gewoon bekennen dat je een Verwerpelijke bankier bent. Met minder dan dat zijn mildvuur patiënten niet tevreden.
04-10-2009, 00:00
Geschreven door johan
|