Geen enkele popgroep sinds de Beatles is er als ABBA in geslaagd kwaliteit met commercialiteit op zo'n voorbeeldige wijze te combineren. Zuiver muzikaal gezien bestaat er tussen beide formaties nauwlijks overeenkomst, wat betreft de artistieke ontwikkeling valt er een onmiskenbare parallel te trekken. Zo verschilt elke nieuwe single aanzienlijk van de vorige hit zonder dat het specifieke groepsgeluid ook maar het geringste aan herkenbaarheid heeft moeten inboeten. De luisteraar wordt bijgevolg nooit in verwarring gebracht, in die zin dat hem iets onvertrouwds ter ore komt, terwijl het consequent vermijden van een risicoloos stramien voorspelbaarheid en daarmee op den duur lethargie uitsluit. Bovendien worden de composities telkens ietwat complexer van structuur en diepgaander van tekst, waardoor er tot op zekere hoogte zelfs sprake is van popmuziek met een opvoedkundige waarde: plat amusement is onopgemerkt overgegaan in toegankelijke kunst. Hoe ingenieus ABBA te werk gaat, kan misschien het duidelijkst worden uitgelegd aan de hand van hun voorlaatste hit. Wat meteen opvalt aan The Day Before You Came is de instrumentatie, die een verre verwantschap vertoont met de Engelse synthesizerpop van dit moment. De beïnvloeding lijkt echter indirect van aard, ook al omdat het geluid niet modieus maar modern aangdoet. Daarbij rechtvaardigt de even eenvoudige als pakkende melodielijn het eigentijds homogene arrangement. Maar wat het liedje pas echt fascinerend maakt, is de schijnbare discrepantie tussen de tekst en de zang. In The Day Before You Came wordt door de ik-persoon, een alleenstaande werkende vrouw op een tamelijk hoge post, een minutieuze beschrijving gegeven van haar doordeweekse dagindeling. Zonder tot zelfmedelijden te vervallen, laat zij er geen twijfel over bestaan dat het zich handelt om een troosteloos bestaan. Of beter gezegd, handelde, want blijkens de telkens terugkerende titel wordt er een dag uit het nabije verleden gereconstrueerd, althans, de afsluitende regel van elk lang couplet suggereert dat het leven van de vrouw onlangs in ingrijpende verandering heeft ondergaan. De zwaarmoedige ondertoon in de zang doet evenwel vermoeden dat haar dagen nog precies eender als voorheen verlopen. De intrigerende vraag werpt zich op wat er heeft plaatsgegrepen tussen beide personen, sterker nog, of er zich eigenlijk wel iets tussen het tweetal heeft afgespeeld. Natuurlijk, de modale luisteraar zal zover niet doordenken, maar het is juist die dubbele bodem, waar praktisch niemand zich van bewust is, die het liedje zijn magische kracht geeft.
De bewondering voor ABBA onder collega's is groot en algemeen. Behalve Pete Townsend en Nick Lowe hebben talloze andere artiesten, variërend van Randy Newman tot Johnny Rotten zich in lovende zin over het Zweedse viertal uitgelaten. Om maar te zwijgen van al diegenen, wier namen het niet verdienen geboekstaafd te worden in de annalen van de popmuziek, die er in hun opportunisme niet voor terugschrokken het gouden geluid klakkeloos te kopiëren. en de vraag stellen wie in hoofdzaak verantoordelijk is voor de recente herwaardering van de hit is haar in dit kader tegelijkertijd beantwoorden. De hitparade is er de afgelopen jaren in elk geval aanmerkelijk beluisterenswaardiger op geworden, al wordt ze traditiegetrouw voor het merendeel bevolkt door eendagsvliegen die het bij gebrek aan voldoende talent moeten hebben van een toevalstreffer. ABBA daarentegen kan het zich rustig permitteren om hun dubbelalbum The Singles - The First Ten Years af te sluiten met The Day Before You Came en Under Attack, twee titels die dan nog moeten blijken een hit te zijn. Dit jaar bestaat ABBA tien jaar, inclusief de periode dat het kwartet zich Björn, Benny, Anna & Frida noemde. De geruchten omtrent het uiteen vallen van de groep werden de laatste maanden steeds sterker, niet in de laatste plaats door de solo-activiteiten van de beide zangeressen en de aangekondigde samenwerking van de andere helft met musical-componist Tim Rice. Afgaande op de ondertitel van de onlangs verschenen hitscompilatie echter leek het viertal vooralsnog van geen ophouden te willen weten. Die indruk wordt bevestigd in het navolgende interview met Björn Ulvaeus, die tekent voor de teksten bij de melodieën van Benny Andersson met wie hij samen de arrangementen en de produktie voor zijn rekening neemt van de door Agnetha Fältskog en Frida Lyngstad gezonden liedjes. Ulvaeus toont zich in dit uitgebreide vraaggesprek een kalm, gereserveerd, maar desalniettemin vriendelijk mens, die welwillend opening van zaken geeft over de tactiek en werkwijze van het meest beroemde export-artikel van Zweden.
Tien jaar ABBA : van Ring Ring tot Under Attack, van grap tot legende, van nergens naar overal. Agnetha Fältskog, Frida Lyngstad, Benny Andersson en Björn Ulvaeus hebben het ver gebracht en dat had niemand verwacht van het vreemde stel dat in '74 met Waterloo het Eurosongfestival won. ABBA: de groep die niet zo dom was als hij eruit zag en een zakenimperium uitbouwde op perfecte popmuziek. ABBA kreeg wat ABBA verdiende want in hun specialiteit laten ze de concurrentie nog steeds ver achter zich, dank zij de geniaal eenvoudige songs getekend Björn en Benny, de hemelse harmonieën van de meisjes en de slimme produktie. Getuige hun dubbele overzichtselpee: The Singles - The First Ten Years of eeuwig zingen de bossen en wie zal het ze kwalijk nemen. Naar zijn de eerste tien jaar tevens de laatste tien jaar en heeft ABBA eindelijk zijn Waterloo gevonden? Agnetha en Björn, een paar en nu apart, Frida en Benny, een paar en nu apart; de derde scheiding moet ABBA fataal worden. Kortom, tijd om een jonge reporter an de afdeling Lichte Muziek en Zeden weg te halen en en Hoge Noorden in te sturen, op zoek naar de Waarheid (jammer, de Weg en het Leven vallen onder een andere dienst). Zijn vragen heeft de hoofdredacteur met veel zorg op 's reporters linkerhand aangebracht, ze luiden: hoe zit dat hier, hoe zit dat daar, hoe zat dat everywaar. Bij het wassen van zijn handen in onschuld te Zaventem, krijgt de reporter dan ook af te rekenen met een vernietigende black-out, maar het vliegtuig wil niet wachten en zacht snikkend stort de reporter zich in de buik van de vliegende vogel. Hij staat er deze keer geheel alleen voor! Gelukkig blijkt Stockholm over een luchthaven te beschikken waar dan ook veilig geland wordt en een welwillend jongmens met de hielen klikt als hij zich kenbaar maakt. 'Ik heb de opdracht meneer naar Polar Music te brengen', zegt het jongmens en als de reporter hem na die mededeling wat onbegrijpend aanstaart: 'Polar Music is de muziekuitgeverij die de belangen van ABBA behartigt en meneer Björn Ulvaeus zit er ongeduldig te wachten om u te woord te staan, meneer. De limousine staat voor'. Na een voorspoedige rit tot in het hartje van de hoofdstad, helpt het jongmens de reporter uit de limousine, deelt hem in vertrouwen mee waar zich hier de waardevolste peepshows bevinden en wenst hem daarna een fijn gesprek toe. Hij staat er nu heel alleen voor! Een nauwe trap op in een geheel in wit opgetrokken herenhuis, een telefoniste voorbij, een secretaresse voorbij: geen tijd vandaag, dames, er is werk aan de winkel. In een ruime vergaderzaal, achter een kunstig uitgevoerde koffiekan, zit Björn Ulvaeus, de 37-jarige bebaarde miljonair, een melodietje fluiten: als de jonge reporter het had kunnen onthouden, zou hij nu een jonge miljonair zijn. Hij neemt zijn notitieboekje en noteert, na wat ongelukkig aan de open viltstift te hebben gelikt: kalm, koel glimlachend, gereserveerd, een vriendelijke ijsberg, een manager van de nieuwe lichting, sportief maar duur gekleed, een Zweed die zich niet makkelijk in het hart laat kijken. Maar het moet van de baas en dus haalt de jonge reporter diep adem en vraagt zijn longen uit. Een blik op de jonge reporter echter en Björn weet dat het deze jongeman om anecdotes te doen is, om releverende details die zijn menszijn zullen onthullen. Hier moet ontnuchterd worden! Björn: 'Ik heb geheugenverlies waar het onze songs betreft. Ik herinner me nauwelijks waar we ze geschreven hebben, wat er tijdens de opnamen gebeurd is, hoe we d'r bij gekomen zijn en wat voor sokken ik toen droeg. Het is één groot zwart gat waar het anecdotes betreft, misschien gewoon omdat er geen zijn. Songs schrijven is een vak, weet je, geen met magie omgeven bezigheid. Maar je kan altijd proberen mijn geheugen wat op te frissen.
De eerste song die jullie buiten Zweden bekendheid bezorgde was Ring Ring. Ik heb pas onlangs ontdekt dat Neil Sedaka daaraan meegeschreven heeft. 'Met Ring Ring wilden we in 1973 Zweden vertegenwoordigen op het Eurovisie Songfestival, maar we werden gewipt in de voorselecties. Ze vonden ons nèt niet goed genoeg. Stig, Benny en ik hadden de song oorspronkelijk in het Zweeds geschreven, we wisten dat het een hit zou kunnen worden als we er maar mee in de belangstelling konden komen. We waren dus op zoek naar een bekende persoonlijkheid om de tekst in het Engels om te zetten en Stig stelde voor om het zijn vriend Neil Sedaka te laten doen. Wij vonden dat prima, Sedaka ook, vooral omdat hij Stig een dienst wilde bewijzen. We hebben hem later in België ontmoet, bij een tv-show ergens op een vliegveld. In 1973 was dat. Hij zei toen dat die song hem beïnvloed had en dat is ook wel te horen aan zijn werk in de jaren zeventig.
Beseften jullie toen hoe groot ABBA internationaal kon worden als het spel handig gespeeld werd? Björn: 'Oh, nee, helemaal niet. We vonden het toen al een fraaie bekroning dat er interesse was vanuit België en dat we daar een tv-show mochten doen. 'He, zeiden we toen, 'zou het niet ongelooflijk zijn als we een hit in België hadden?' Daar waren we al ondersteboven van. En daarna zie je een mogelijkheid om ook in Nederland wat platen te verkopen en nog later sta je in de Oostenrijkse hitparade, zo gaat dat. Wij waren Zweden en Zweden maken nu eenmaal geen hits in het buitenland. Zoiets gaat stap voor stap tot je je plots realiseert dat ABBA over de hele wereld een grote groep is.'
In 1974 won ABBA met Waterloo het Eurovisie Songfestival in Brighton. Wat ik me daarvan herinner is, dat jullie er echt walgelijke uitzagen met die platformschoenen, die stervormige gitaar, die verschrikkelijke kleren van de meisjes. Geen popgroep maar een carnavalsvereniging. 'Dat is misschein niet zo'n verstandige zet gebleken, inderdaad. We hadden wellicht alleen op onze muziek moeten vertrouwen en al die gimmicks moeten schuwen, maar wij wilden per se uit de obscuriteit en daartoe waren alle middelen goed. En op dat moment vonden we het ook wel leuk om die gekke kleren aan te trekken. Je moet dat ook in de tijdsgeest zien: dat waren de dagen van de Sweet en Gary Glitter, het was hip toen om je zo overdadig op te tutten. 'We hebben daarna wel veel moeite gehad om dat image af te schudden, we leker er niemand van te kunnen overtuigen dat achter al die glitter een talentvolle groep schuilging. Nee, wij waren dat rare stel dat een Eurovisie Songfestival gewonnen had en daar moest het dan maar bij blijven. Men geloofde dat wij marionetten waren, meer niet, en we hebben twee, drie jaar hard moeten werken om dat te weerleggen. Niemand leek, ons au sérieux te willen nemen. Eigenlijk heben we het gemaakt ondanks en niet dank zij dat Songfestival. Vooral in Engeland waren we toen niet meer dan een grap. De critici en de disc-jockeys daar hadden besloten dat ABBA een 'one hit wonder' was: ze wilden ons echt geen succes meer gunnen, ze hebben zelfs heel actief gewerkt om ons af te stoppen nog voor we echt begonnen waren. Ik bedoel, ze hebben het geprobéérd.
Het leek er even op dat ABBA alleen door de Benelux aanvaard zou worden. Nina Pretty Ballerina, Honey Honey, I Do I Do I Do klommen in de lage landen wel de hitparade op, maar elders waren het flops. 'Dat klopt, ja, ik geloof zelfs dat Nina Pretty Ballerina alleen in België uitgekomen is. Pas in 1975 hebben we met S.O.S. de weerstand kunnen breken, dat was het nieuwe begin voor ABBA. Met die song hebben we de mensen ervan kunnen overtuigen dat we het echt meenden en dat ABBA garant stond voor kwaliteit. 'De citici vonden ons toen nog steeds onbenullig, die zijn pas veel later gevolgd, onder de druk van de publieke opinie en vooral onder invloed van de complimentjes die we vanaf het begin van onze meer gerespecteerde collega's hebben gekregen. Muzikanten hebben altijd van ABBA gehouden, en het bemoedigende was dat die schouderklopjes meestal uit een onverwachte hoek kwamen, van echte rockers of mensen die door de kritiek heel serieus werden genomen. Wij hebben altijd gelóófd dat wat we deden goed was, maar het helpt als mensen die je zelf bewondert die mening blijken te delen.
Opmerkelijk was dat vooral heren als Nick Lowe en Elvis Costello, die toch met de trapgrage energie van de punk werden geassocieerd, ABBA niet alleen bewonderden, maar zelfs toegaven dat jullie songs een inspiratiebron voor hen waren. 'Zelfs Johnny Rotten heeft ooit verklaard dat hij met plezier naar de muziek van ABBA luisterde. Dat kan raar klinken, maar eigenlijk is het heel normaal. Iedereen die zijn leven aan muziek wijdt, staat heel open voor het werk van collega's, omdat hij weet wat je er voor over moet hebben en instinctief een goede plaat van een slechte kan onderscheiden. Een criticus zit meestal opgesloten in de trend van het moment en dat verblindt natuurlijk. Voor een muzikant is het heel gewoon om Beethoven een groot componist te vinden, maar tegelijkertijd ook weg te zijn van de Sex Pistols. Dat is geen enkel probleem als je de hele dag met muziek bezig bent'.
Wat vond jij voor Oliver's Army, Costello's ode aan ABBA? 'Wat dat een ode aan ABBA? Ik denk van niet.'
Het spijt me, maar hij heeft het zelf gezegd. 'O ja? Nou, daar ben ik dan erg trots op, want ik vind alles van Costello prachtig. Heeft een heel sterke persoonlijkheid, blijft altijd zichzelf en heeft ABBA zeker niet nodig om schitterende songs te schrijven.'
Er moeten wel imitaties zijn waar je een stuk minder gelukkig mee bent. 'Nou nee, alleen al het feit dat iemand ons wil imiteren vind ik een eerbewijs. Als ze dat de moeite vinden, dan moeten ze het maar doen, hè, voor mij moeten ze het in elk geval niet laten. Wat ik heel, heel goed vind is die Stars on 45 met ABBA-songs, ik heb daar onslangs eens naar geluisterd en dat zit zó schitterend in mekaar. Die kerel, die de montage heeft gedaan, moet wel heel sterk muzikaal begaafd zijn en heel handig, want hij heeft echt al die kleine dingetjes die de ABBA-sound maken eruit gehaald. Hij had het helemaal door, terwijl de meeste mensen die dingen niet eens horen.'
Die tekst van een ABBA-song, zit die al besloten in de muziek? Haal je de woorden uit de sfeer van de klank? 'We schrijven eerst de melodie, dan nemen we die op, en als ik die tape een paar keer gehoord heb, weet ik meestal welke kant ik uit moet met de de tekst. Soms is dat gevoel dat van de melodie uitgaat heel sterk: het lijkt dan wel of de muziek de tekst al geschreven heeft, dat ik die gewoon op papier moet zetten. Bij I Do I Do I Do was dat bijvoorbeeld zo: dat klonk me dadelijk heel nostalgisch, als iets van Connie Francis in de oren, en de woorden had ik dan ook al dadelijk klaar. De rest van het werk is technisch: zorgen dat muziek en tekst echt samenvloeien, dat de 'hookline' op zijn plaats zit. Nu is het wel zo, dat het ons in het begin geen bal kon schelen waar een tekst over ging, zolang het maar klónk waren we al dik tevreden. De tekst moest in de eerste plaats efficiënt zijn en dat gaat nu eenmaal vaak samen een grote eenvoud. Maar dom zijn onze teksten nooit geweest, vind ik, en dat is op zich al een verdienste.'
Vroeger schreef jullie manager Sitg Anderson ook mee aan de songs. Hij is dus meer dan een zakenman? 'Stig schreef al jaren en jaren vóór ABBA bestond teksten en hij heeft dus in het begin zijn ervaring gebruikt om mij op weg te helpen. Stig was de man van de ideeën en van de titels, maar na een paar jaar heeft hij zich er helemaal buiten gehouden, omdat hij voelde dat ik het vak onder de knie had en ook omdat hij meer tijd nodig had om zich met de steeds groeiende zakelijke belangen van ABBA bezig te houden.'
Die schrijversband tussen Björn en Benny, staat die op de automatische piloot nu? Begint de band te lopen als jullie samen in een kamer gaan zitten? 'Nee, het wordt met de jaren steeds moeilijker om nieuwe songs te maken, het is bijna zwoegen nu. toen we begonnen met ABBA hadden we nog zo goed als niks geschreven en dus was elke noot weer iets volslagen nieuws en verrassends, er waren zoveel dingen die we nog niet geprobeerd hadden. Het was zo opwindend werken in die dagen! Anno 1983 hebben we binnen ons kader alles uitgeprobeerd en het is een ware beproeving geworden om weer met iets orgineels voor de dag te komen. Het gaat nog wel, maar we moeten tegenwoordig zoveel weggooien om iets fris en nieuws over te houden dat het soms kreunen en zuchten is geworden. En zo nu en dan denken we dat we het kwijt zijn, dat we leeggeschreven zijn, dat het geen zin meer heeft om nog verder te proberen, dat het afgelopen is. Tot nu toe is dat gevoel steeds overgegaan, maar de frustraties die we nu heben, waren ons vroeger toch volslagen onbekend.'
Wat doe je dan als je met dat 'writer's block' zit, hoe los je dat op? ''We dwingen onszelf dan om te blijven zitten en door te werken tot we weer iets hebben dat de moeite waard is. Het geheim is: doorzetten. Je mag er nooit over gaan zitten nadenken, want dan wordt je zo bang dat het helemáál blokkeert. Iemand die van een paard valt, moet er ook ogenblikkelijk weer op, hè, anders lukt het nooit meer.'
Het meest verbazingwekkende aan al die hitsingles vind ik het feit, dat je na twee seconden al kunt zeggen: 'hé, dat is ABBA', terwijl de songs zelf eigenlijk nauwelijks op elkaar lijken. 'Ja, Daarom, en alleen daarom, hebben we het zolang kunnen volhouden. 'We hebben daar altijd zeer nauwlettend op toegekeken. 'Onze vorige single klonk ook zo? Wel, dan moeten we met de nieuwe de andere kant op.' Die voorspelbaarheid is, wat zoveel groepen genekt heeft. Ze hadden een een en dan werd er geredeneerd: 'Als we nu iets uitbrengen dat krek hetzelfde klinkt, dan zal het ook wel verkopen. Als ze dit willen, zullen ze dit krijgen.' Maar dat slaat nergens op, natuurlijk, een goede popgroep kan geen kopieermachine zijn, zelfs niet als ze alleen maar haar eigen werk er blijven doordraaien. De Beatles hebben bewezen dat je het over een andere boeg moest gooien als je echt lang wilde meedraaien. Dat is ongeëevenaard, hè, die variatie die deBeatles in hun verzamelde werk hebben gelegd. Door hun toedoen heeft de elpee een eigen waarde gekregen in de rockgeschiedenis, omdat zij zonder moeite tien song konden afleveren die evenwaardig waren en toch helemaal niet op mekaar leken.'
Nog even terug naar de beginjaren, maar de eerste internationale hit voor ABBA, S.O.S. Het was ook de eerste echte grote popsong getekend Björn en Benny, en acht jaar later nog seeds één van de hoogtepunten uit jullie verzamelde werk. 'S.O.S. was het begin van een heel vruchtbare periode voor ons als songschrijvers. Met die song hebben we het grensgebied tussen pop en rock verkend, en dat is waar het grote publiek voor valt. Je moet dat maar eens nagaan, dingen die de essentie van pop en rock omvatten zijn altijd onweerstaanbaar, altijd. Door die combinatie met rock wordt het wat Nick Low later 'pure pop' heeft genoemd. En dat is één van de moeilijkste disciplines die er zijn. Veel andere ABBA-songs hebben niks met 'pure pop' te maken, die eigen meer naar Middle-of-the-road': Fernando bij voorbeeld en Chiquitita.'
De opvolger voor S.O.S. was het al even indrukwekkende, van een Italiaanse titel voorziene Mamma Mia. Naar aanleiding daarvan: ik heb de indruk dat het Italiaanse gevoel voor melodie jullie sterk beïnvloed heeft. Klopt dat? 'Zeker. Na de Beatles zijn de Italiaanse schlagers misschien wel onze voornaamste inspiratiebron geweest. Vóór ABBA, toen Benny en ik nog songs schreven voor een muziekuitgeverij, zaten we in ons bureau urenlang te luisteren naar tapes met Italiaanse hits. Er zat veel rommel tussen hoor, maar zo nu en dan dook er een prachtige melodie op, waar we echt van ondersteboven waren. En zelfs jaren daarvoor liepen we Italiaanse liedejs te neuriën die we van de radio kenden, want in Zweden is die Italiaanse traditie een tijdlang heel sterk aanwezig geweest, zowel in de vorm van orginele hits als van Zweeds covers. In de jaren vijftig hoorde hier bijna niks anders en in de jaren zestig bleven die Italiaanse liedjes via Duitsland doorstromen. ABBA mag dan Zweeds zijn, Italië is nooit ver weg in onze songs, dat is wel zeker.'
Hoe komt het eigenlijk dat ABBA nooit met een echte rocksong heeft uitgepakt? Was dat een erkennen van jullie eigen beperkingen? 'We hebben er een paar keer niet zo ver afgezeten, met Does Your Mother Know en On And On bijvoorbeeld, maar je hebt gelijk: aan een echte rocker hebben we ons nooit gewaagd. Ik hou persoonlijk heel veel van rock & roll maar ik weet wat ik kan en ik weet wat ABBA kan en rock & roll ligt niet binnen onze mogelijkheden. We zijn en blijven Europees en dat maakt het uiterst moeilijk om rock & roll met de juiste gevoeligheid aan te maken. We hebben altijd het principe gehuldigd: als je niet vóelt hoe iets moet klinken, doe het dan niét. LIever een goeie popsong dan een middelmatige rocker. Zelfs Does Your Mother Know is er minder natuurlijk gekomen dan bijvoorbeeld Mamma Mia, een typisch voorbeeld van de Europop waar wij zo goed in zijn. Maar op een podium wille we ons wel 's laten gaan hoor, dan loopt het wat ruiger. Maar op de plaat lukt dat niet.'
In sommige songs klinkt door dat jullie het muziekgebeuren nog op de voet volgen en uit die observatie jullie conclusies trekken voor het eigen werk. Zo ging ABBA een paar jaar geleden disco met Summer Night City en vertoont The Day Before You Came sporen van de Engelse synthesizer-pop. 'Dat zijn twee voorbeelden en er zijn er nog meer. We luisteren vooral naar de Amerikaanse en Engelse hitparades en leggen zo nu en dan nog eens een interessante elpee op de draaitafel. Laat ik zeggen dat we weten wat er gebeurt zonder dat we er met onze neus opzitten. Maar we hechten aan onze integriteit en daarom zullen we nooit iets bewust gebruiken, nooit berekenend inspelen op een trend. 'Imiteren hebben we nooit gedaan en zullen we ook nooit doen, omdat we daar te goed voor zijn en ons werk te serieus nemen. Wat wel essentieel is voor een songschrijver is, dat hij contact houdt met zijn tijd, zich niet afsluit, zich openstelt voor invloeden die het onderbewustzijn dan mogelijk later naar boven duwt. Dat is wat gebeurd is met The Day Before You Came. Toen de song af was, zeiden we: 'Hé, luister 's, dat lijkt wel synthesizer-pop!"
Ik vond Summer Night City een zeer teleurstellende ABBA-single, enerzijnds omdat-ie vrij goedkoop inspeelde op disco en anderzijds omdat jullie dat genre duidelijk niet beheersten. 'We hebben voor Summer Night City in de studio geblunderd: die song is gewoon heel slecht opgenomen en daardoor lijkt-ie wat minderwaardig als je hem vergelijkt met onze andere singles. Het was een gemiste kans, en geen slechte song, daar blijf ik bij. en je moet weten, in die tijd hoorde je echt niets anders dan disco op de radio, we konden gewoon geen song meer schrijven zonder met discoritmes in ons hoofd te zitten. Zo is dat gekomen, niet omdat we goedkoop succes wilden halen, want we hádden al massaal succes, we hadden disco helemaal niet nodig.'
In elk geval, rechtvaardigheid geschiedde en Summer Night City werd, naar ABBA-normen, ene flop. Waarop jullie repliceerden met een déjà entendu van Chiquitita: 'Beste fans, we zijn nog net hetzelfde als vroeger.' Dat was toch een knieval, niet? 'Maar nee, helemaal niet! We hadden het refrein van Chiquitita al lang voor we Summer NIght Ctiy maakten.'
Wat niks bewijst. 'Misschien niet, maar dan zal je me op mijn woord moeten geloven: Chiquitita was geen berekende zet, het kwam er heel natuurlijk, net als de meeste andere songs. In Zuid-Amerika werd het onze eerste hit, wat bewijst dat we de sfeer toch wel goed gevat hadden. Ik bedoel: kan je je voorstellen dat een Zuidamerikaanse groep het hier maakt met een song in Zweedse stijl?'
Die andere Zuidamerikaanse song, Fernando, gaat over vergrijsde revolutionairen. Was dat verhaal een poging om de ABBA-teksten wat te verruimen, wat minder voorspelbaar te maken? 'Toen we de muziek opgenomen hadden, voelde ik dadelijk dat het ies met Mexico te maken had. Waarom juist Mexico weet ik niet, maar ik twijfelde er geen moment aan. Ik had toen net een boek gelezen over de talloze Mexicaanse revoluties, hoed bloederig die wel zijn geweest waren en wat dat voor demensen betekend moet hebben. Ik draaide de tape met de muziek en toen zag ik voor mijn ogen twee oude Mexicanen in een heldere nacht op de veranda zitten, terwijl ze herinneringen aan vroeger ophaalden, de dingen die ze gezien hadden en meegemaakt. Ik wist dat het een beeld was dat zou overkomen, het was dan ook niet meer dan een mooi verhaal en geen poging tot sociaal engagement, zoals wel eens gesuggereerd is.'
Ik weet nog exact wàt ik aan het doen was en wáár, toen ik Fernando voor de eerste keer hoorde. Door dat soort beladenheid met beelden, geuren, klanken overstijgt zo'n song na een tijd zijn eigen waarde. Als je begrijpt wat ik bedoel. 'Ja, ja, ik begrijp dat heel goed. Het overkomt mij heel vaak dat ik naar een song van vroeger zit te luisteren en dat dan alles weer terugkomt, dat ik weer weet: dat en dat stond daar vroeger op de jukebox en zo zag dat meisje eruit met wie ik toen één keer gedanst heb. Bij een song waaraan ik zelf heb meegewerkt, voel ik niks, maar als ik iets van de Beatles hoor, heb ik dat. Met mijn eigen songs heb ik samengeleefd, alles wat er in die jaren gebeurd is lijkt onbelangrijk als ik het vergelijk met die songs. Er was geen wereld meer, snap je, er waren alleen nog die songs.'
Dancing Queen werd, gesteund door het toen ophef makende, koninklijk getinte promotiefilmpje, één van ABBA's allergrootste hits. Heb jij er énig idee van hoe invloedrijk een promotieclip kan zijn? 'Heel belangrijk, dat hadden we vanaf het begin door. Ik wil niet opscheppen, maar ik denk dat wij de eerste popartiesten waren die echt gebruik hebben gemaakt van het medium video. Niet uit artistieke overwegingen of om trendsetters te worden, maar eigenlijk - ik schaam me om het toe te geven - luiheid. In 1974 en 1975 trokken we de hele wereld rond om promotie te doen, je moest overal tegelijk zijn, het was gewoon niet bij te houden en na twee jaar waren we dat gehots dan ook kotsbeu. België, Canada, Spanje, Australië - het hield nooit op, we legden honderden, duizenden kilometers af voor een tv-optreden van drie minuten. We hebben toen gezegd: "Zo kan het niet meer. Als we nu zelfs eens rond een te promoten single een filmpje draaiden, dan kan dat ding het werk doen voor ons, en dan kunnen wij vanuit Zweden rustig zitten toekijken." Er waren al wel promotieclips toen, maar die hadden geen enkele inspiratie, leken nergens op: Ik herinner me er één van Barry Manilow, alleen aan een piano, met één camera gefilmd, er gebeurde niks. Nee, dat was voor ons voer voor de jaarlijkse bijeenkomst van de vertegenwoordigers, niet voor het dynamische, jonge publiek, dat actie wil. De eerste clip die we gedaan hebben was voor SOS, die hebben we dan de hele wereld rondgestuurd. De mensen van de tv raakten er niet over uitgepraat, want in die dagen was dat zeer onothordox en nieuw. In Australië zijn we groot geworden door één clip, die voor Mamma Mia; ze vonden hem daar zo indrukwekkend dat-ie niet van het scherm was weg te slaan. Gek, hoe zoiets loopt.'
Laten we de draad weer opnemen bij Money, Money, Money, een song die bewees dat je het beste werk levert als je een materie aanpakt, waar je goed mee vertrouwd bent. Ik bedoel: jullie zwommen er toen al in en dan toch een song over hoe moeilijk het is om er aan te komen. Een vleugje cynisme? 'Nee, cynisch zijn we nooit geweest. Money, Money, Money was ironisch bedoeld. Weet je, in die dagen waren we zo bekend geworden dat er veel over ons werd gepraat en geschreven werd, zelden over onze muziek, meestal over de tonnen die we binnenrijfden. Dat was ook wel zo, maar het begon ons op de zenuwen te werken dat we gezien werden als een firma en niet als de popgroep waar het allemaal om begonnen was. Nou, met Money, Money, Money hebben we een beetje willen terugslaan zo van: als iedereen hoch alleen maar in ons geld geïnteresseerd is, dan zullen we er eens een song over schrijven. Dan weten de mensen het tenminste uit de eerste hand.'
Kevin Coyne zei naar aanleiding van Money, Money, Money dat hij het zo op prijs stelde dat ABBA zich ook met het menselijk engagement inliet. 'Daar ben ik me dan nooit bewust van geweest. Nee, het kwam ons gewoon de strot uit dat onze muziek plots leek te verbleken bij onze bankrekening, vooral dan in Zweden, waar we al heel snel een soort instituut geworden zijn. Het is er ondertussen zeker niet beter op geworden met die scheidingen. Soms lijkt het erop of ze niet meer weten dat wij ook nog muziek maken. Ik ben een muzikant en het enige dat mij een beetje interessant maakt, is mijn muziek. Het stelt mij zeer teleur dat journalisten er een andere mening op na houden. Maar goed: dat zijn de dingen die opgeofferd moeten worden voor een vrije pers, denk ik dan maar.'
Wat vind je van The Human League, de groep die zich heeft voorgenomen om tot de nieuwe ABBA uit te groeien? Zéggen ze alleen maar dat ze door ABBA beïnvloed zijn, of hóór je dat ook in hun songs? 'In hun singles zitten er van die kleine dingetjes, waar ik van zeg: "Hé da's goed opgemerkt van ze, dat hebben wij ook gebruikt." Maar hun orginaliteit is groter dan ze zelf schijnen te denken, hoor, de meeste van hun songs zijn niet alleen erg goed, maar ook erg Human League. Ze hebben iets unieks, net als wij. 'Kijk, nummer één is het talent, zonder talent sta je nergens. Als je dat hebt, moet je je durven openstellen voor alles wat wer rondom je gebeurt, want een song schrijf je nooit vanuit een vacuüm. Daarna moet je het technische materiaal dat je ter beschikking staat maximaal aanwenden en dat is nogal wat, vandaag de dag. Het grootste gevaar dat je na een paar jaar hits loopt is, dat je in de studio bij een formule gaat zweren en als dat gebeurt, dan mag je nog zulke orginele songs blijven schrijven, dan is het einde in zicht. De routine vermijden is moeilijk, héél moeilijk. 'Een song stelt eigenlijk niks voor, tot op het moment dat je er in de studio wat mee begint te knoeien. Dat is een heel eenvoudig melodietje, meer niet. Pas in de studio wordt gekozen welke kant je er mee op wil. De meest essentiële background vastleggen, dat is de echte kick die aan elke song verbonden is. Dat is de overwinning. Daarma wat overdubs, vervolgens de tekst schrijven die laten inzingen en tenslotte mixen. Werken in de studio is een reeks overwinningen behalen op je eigen beperkingen.'
En als je de song later op de radio hoort, is dat nog steeds een kick? 'Ik zal eerlijk zijn: nee. Ik had mijn eerste hit in 1963. Na twintig jaar is de nieuwigheid er heus wel af.'
Waarom zweren jullie nog steeds bij Zweedse muzikanten? Is dan een vorm van chauvinisme? 'Vóór ABBA heb ik met Engelse muzikanten gewerkt en Benny met Amerikaanse. Nou, dat bleek dus geen enkel verschil te maken. Bovendien hebben wij geen virtuozen nodig, maar sobere, efficiënte muzikanten, die exact uitvoeren wat wij van hen vragen. De bewondering voor Amerikaanse muzikanten is buiten alle proporties opgeblazen, ze zijn daar echt niet beter dan elders, er zijn er alleen méér. Maar je kent dat, als een groep het denkt gemaakt te hebben in Zweden, dan trekken ze naar Amerika om een elpee te maken en daar komen ze dan zo onder de indruk van "The American Way", dat ze helemaal vergeten dat ze eigenlijk gekomen zijn om hún muziek te maken. Ze komen dan terug met iets wat heel professioneel en heel gepolijst, maar ook verdomd oninteressant klinkt. Ik heb het zelf ook meegemaakt: nooit meer. Voortaan doen wij het op onze manier.'
De eigen Europese identiteit in popmuziek heeft ABBA, onbewust wellicht, gelanceerd. 'Dat kan wel kloppen, ja. Maar die Europese identiteit mag niet als excuus dienen om onhandig geproduceerde, met vreselijk accent gezongen platen af te leveren. Dat is de achterkant van de medaille. ABBA heeft alleen bewezen dat het ook kan vanuit het vasteland, dat geen culturele vooroordelen je kunnen tegenhouden als je maar goed genoeg bent en maar hard genoeg werkt.'
In tien jaar ABBA-singles vind ik I Have A Dream het dieptepunt: banaal, goedkoop, snetimenteel, middle-of-the-road maar dan met een afwijking naar de verkeerde kant. Valse hoop voor vermoeide huismoeders. 'Zeg jij. Voor mij is I Have A Dream een poging tot moderne folklore, met dat kinderkoor op de achtergrond. We hebben lang getwijfeld of we dat kinderkoor wel of niet zouden gebruiken, we wisten ook wel dat we er op gepakt zouden worden, de modes van toen kennende. Maar hebben gezegd: "Kan ons niet schelen, we doen het tóch." Omdat het zo goed paste in de song. En de tekst, ja, die klonk zo positief, worden die moed inspraken en die ik graag uit de mond van kinderen zou horen. Met een Italiaans aandoende melodie, die warmte uitstraalde: het is gebleken dat veel mensen behoefte hebben aan dat soort dingen in deze droeve tijden. Maar je kan niet iedereen tevreden stellen.'
Heb jij al een echt goeie, blijvende tekst geschreven? 'Ik doe niets anders. Onze laatste twee elpees staan er vol van. Het stoort mij, dat een tekst, als die door ABBA gezongen wordt, automatisch trivaal bevonden wordt, want dat is niet zo, we hebben het al herhaaldelijk bewezen, maar niemand schijnt te willen luisteren. Tenminste, de critici niet, gewone mensen wel. Nee, er zitten echt diepe dingen in die je op verschillende niveaus kunt interpreteren als je de moeite neemt. Op The Visitors hebben we de mensen echt stof tot nadenken gegeven, maar dat is bij de specialisten onopgemerkt voorbij gegaan. 'Ik ben veel persoonlijker gaan schrijven, breng tegenwoordig de moed op om wat er met mij gebeurt in ABBA-songs te verwerken. Wellicht is het daarom dat onze songs nu vaak triester klinken, nu staan ze meer binnen het leven.'
Even over naar een onderwerp waar ik net naar ging vragen: de scheidingen binnen ABBA. Bij Fleetwood Mac ging het privé-leven op even indringende wijze op in de groep als bij jullie. Lindsay Buckingham vertelde me dat Rumours mede daardoor zo'n goeie elpee was geworden, omdat de vastberadenheid toenam naarmate de persoonlijke sores stegen. 'Dat is zeker waar, ik heb het ook ondervonden. Tegen de stroom oproeien houdt je wakker, laat je boven jezelf uitstijgen. En wat niemand schijnt te willen geloven: nu de echtparen uit elkaar zijn, is samenwerken een stuk vlotter en gemakkelijker geworden. Er is een tijd geweest dat we scènes hadden in de studio, dat het onmogelijk was geworden om privé-leven en werk gescheiden te houden. We dachten toen: "Zo zullen we nooit hetzelfde nieveau halen", maar dat klopte niet. Muzikaal hebben we in die periode heel goeie dingen gedaan. Maar als Agnetha toen een opmerking maakte over een song, dan zag ik haar als mijn vrouw en niet als collega, wat op lange termijn net vol te houden is. De spanningen blijven je achtervolgen en na een tijd sta je volkomen ontregeld. Het is voorbij nu, en gelukkig maar.'
Zijn er voor ABBA lange periodes van creatieve vermoeidheid geweest, een fenomeen waarmee elke popgroep die het gemaakt heeft vroeger of later geconfronteerd wordt? 'Net zoals bij andere artiesten met een lange adem zijn die er geweest, ja. Alleen zijn wij zo slim geweest om in die periodes niets uit te brengen. We zijn ook nooit in paniek geraakt, hebben nooit ons gevoel voor zelfkritiek verloren: als het niet goed genoeg was, dan gooiden we het weg, geen enkele druk van buitenaf kon daar iets aan veranderen. Blijven doorwerken is de enige uitweg.'
De slimste popgroep ter wereld nietwaar? Het lijkt alsof jullie tien jaar geleden in Zweden een meesterplan hebben uitgewerkt en daar geen centimeter van zijn afgeweken. 'We hebben het heel slim gespeeld, dat zal ik graag toegeven, maar het is niet zo professioneel en efficiënt verlopen als het lijkt. Dat we zakelijk tot een grote firma zijn uitgegroeid, is zo goed als uitsluitend te danken aan de ontstellend hoge belastingen in Zweden. Ik bedoel: vanaf het begin zagen we dat geld wegsmelten. 85% ervan ging automatisch naar de staat. Als je dat ziet, dan begin je wel na te denken oor, dan heb je eigenlijk de keuze tussen maar twee mogelijkheden: ofwel emigreren ofwel investeren. Omdat we niet uit Zweden weg wilden, hebben we voor het laatste gekozen. Uit noodzaak. Het is ons niet slecht bekomen.'
En toch: ik heb het gevoel dat er in 1982 eindelijk mot zat in het meesterplan, sinds Agnetha en Frida hun solocarrières begonnen zijn. Het op de honger laten zitten, het laten uitkijken naar de volgende ABBA-single, ook dat maakte vroeger deel uit van de succesformule. Nu zijn er in een paar maanden tijd The Day Before You Came en Under Attack plus twee solohits van Frida, een elpee van Frida en en single van Agnetha. En het publiek zegt: alweer iets van ABBA. 'Het gevaar van overvoering, ja. Het zal de laatste keer geweest zijn dat er zo'n overvloed van ABBA-dingen uitgekomen zijn. Als de meisjes nog soloplaten willen maken, dan is dat o.k., maar ze moeten die dan maar inhouden tot de laatste ABBA-plaat uitgewoed is. Ze zullen zich moeten schikken naar de plannen van ABBA. Kijk, we zullen allemaal andere dingen beginnen te doen en ABBA is in de jaren tachtig het moederschip geworden waarnaar we ten gepasten tijde zullen terugkeren.'
Kan je enige interesse opbrengen voor records? Cliff Richard wil bijvoorbeeld per se voorbij Elvis Presley wat zijn aantal hits betreft. Dat soort ambitie. 'Dat soort competitie zegt me niet zoveel. Toevallig wee ik wel dat we, wat nummer één-hits betreft, op vier staan in Engeland - na de Beatles, Elvis en Cliff. 'Als componisten staan we nummer twee, na Lennon/McCartney natuurlijk, waardoor ik me zeer gevleid voel. Nee, we hebben het verre van slecht gedaan. Ik ben er ook wel trots op, maar niet van onder de indruk.'
Welke uitdaging blijft er dan in 1983 nog over voor ABBA? 'De uitdaging is nog steeds dezelfde als tien jaar geleden: een perfecte elpee maken, een heus meesterwerk. De grote uitdaging voor Benny en mij is een musical schrijven same nmet Tim Rice, de man achter Evita en Jesus Christ Superstar. We werken er aan, maar waarover het zal gaan mag ik nog niet zeggen.'
Dus er is voor Björn Ulvaeus nog een leven na ABBA? 'Laat ik dat klaar en duideljik stellen: ik heb ABBA niet nodig om gelukkig te zijn. Het is geen drug waar ik aan verslaafd ben, het is een groep die mijn leven ingrijpend heeft veranderd en waaraan ik veel te danken heb, maar meer niet. Agnetha, Benny en Frida denken er net zo over. Maar begrijp me vooral niet verkeerd: ABBA wordt niet opgedoekt. We zouden wel gek zijn. We hebben twee heel goeie zangeressen, een eigen studio met alle moderne mogelijkheden en niemand die aan de deur staat te roepen van wanneer gebeurt hier nog wat. We doen waar we zin in hebben, en hoeveel mensen, hoeveel artiesten kunnen dat zeggen? 'Ik weet het, na de scheidingen zijn de geruchten over een split sterk toegenomen. En de video voor The Day Before You Came, waarin we nooit samen in één shot te zien zijn, heeft ook aanleiding gegeven tot speculaties. Die berusten nergens op. In de video voor Under Attack zijn we overigens weer wel allemaal samen te zien. En dat mag je dus symbolisch interpreteren, ja want tot spijt van wij ons benijdt: ABB is nog steeds een groep.' g
ABBA
