Alles over de snor op dit SNORREN-BLOG

If this is not truly a proverb, it should be. Time was in our society a beard was a mark of status and distinction. It commanded respect, conveyed maturity and, like the lion's mane or the peacock's tail, was an unmistakable sign of masculine virility. Back in the heyday of facial hair in America - the period between our Civil War and Europe's Great one - whiskers were oiled, shaped and groomed into a vast array of styles, one of the few areas in the rigid codes of men's attire (particularly among the well-to-do) where a man's individuality was allowed to flourish.

In contrast, today's white collar males set themselves apart with their neck-wear. No American president since William Howard Taft has boasted even a modest tuft of hair on his upper lip while in office. It would be rare today to find a corporate type who would sport the noble beard of my Great-great grandfather Samuel Barker Jr. (shown at right), himself a successful businessman in the late 1800s.

Although the beard has made a modest comeback in the past decade, bearded men are still not the societal norm and for certain careers beards are discouraged, if not banned outright. UPS and the military, albeit for very different reasons, severely limit facial hair. Unless you are on duty in the special forces or a submariner, you cannot cultivate a beard in the US military, and UPS allows only a trim mustache.

The beard's mainstream decline in the 20th century came after a glorious century of facial hair fashion. For America's upwardly mobile and aristocratic classes, English fashion set the standard in the 1800s. Side whiskers such as though worn by my Gr-gr-great grandfather John Owen Stearns (shown at left in an engraving from the 1850s) dominated the 1st half of the 19th century. Other beard styles of this period included the "chin strap" worn without a mustache (think Captain Ahab) or the military style favored in Europe with luxurious, out swept side whiskers and cultivated mustache. This style was popularized by Union General Ambrose Burnsides, from whom we get "sideburns", and incorporated the mustache into the whiskers above a bare chin. My ancestor Henry Morse Olmsted (at right), still sports this style in the late 1890s, by which time it was somewhat outdated and the mustache was in ascendancy.

Another Gr-Great Grandfather of mine, William Nisbet Olmsted, left a photographic record of the dizzying variety of facial hair styles he wore from the late 1850s to mid 1890s. Like his uncle Henry M Olmsted, he also wore whiskers in the Burnside style, but he started out as a young man with a down turned mustache. After his month of service with the 7th New York Regiment, during which they saved the Capitol while stealing the stationery, he grew the full beard and mustache without side whiskers shown at left. The beard alone in this style would have stretched the width limits of a broad goatee. The American Civil War launched the full beard into the gaslight of fashion, popularized by soldiers on campaign with limited opportunities for shaving, and grown to truly impressive lengths by the officer class. In the 1870s, William Olmsted grew a long handlebar mustache, but near the end of the decade he finally arrived at the style that was to be his crowning glory: a magnificent squared and forked beard, swept back in a broad brush with a long, tapered mustache. He wore this beard while living in San Fransisco in the late 1870s and for the next decade while in Elizabeth, New Jersey. Were he alive today with such a beard, he might well be a successful competitor on America's team in the World Beard and Mustache Championships. He might even blog about it.

My gr-great grandfathers were from a generation that was truly the acme of American facial hair fashion. Those in my mother's line are best documented in photographs, and all four of those gr-great grand sires appear in this post.

We have already met Samuel Barker Jr. His son Raymond married Alice May Martin, the daughter of the gentleman shown at left. John Thomas Martin was a Great Lakes sailor for more than two decades, rising from cabin boy to Captain. At one time he was master of the Schooner "Walrus", and his down curved mustache seems very much like the tusks of its namesake. Another beard style, the Imperial, makes an appearance on the face of Gr-great grandfather Dayton Ogden, shown at right in a photograph taken in the very early 1900s. The Imperial differs from the Van Dyke in that in incorporates the mustache into its pointed goatee. This style, closely cropped, is more common than other beards on today's chins, though genetics may play as much of a roll as the dictates of contemporary fashion. Anecdotal evidence and long observation (full disclosure: bearded men check each other out) suggest that white American males are capable of growing less hair on their cheeks than those of earlier generations.

The beard became a liability during WWI, when it apparently interfered with the proper fit of gas masks and was impossible to keep clean in the trenches. Only the French Poilu or "hairy one" went to war with a beard, and ever afterward the clipped military mustache became the single style of facial hair allowed in most branches of service in American and western European armies. Association with revolutionaries - whether anarchists from Eastern Europe or comrades Che and Fidel - brought the beard into further discredit, as did America's obsession at mid-century with all things hygienic. Hippies didn't help matters (nor, it must be said, does its prominence in the Middle East) and by the 1970s the beard became thoroughly counter cultural.

Which may explain why, with a single brief exception, I have not seen my upper lip since I turned 18. A few weeks without a razor, or 15 minutes with clippers before the bathroom mirror, is all it takes to transform from one style to another. And most fortuitously, I married a woman for whom "a kiss without a beard is like an egg without salt" holds as true today as one suspects it must have done in my Gr-great grandparents' time. Someone must have found these hirsute gentlemen attractive, or I would not be praising their magnificent whiskers today. Good on ya, foremothers!

more: (1/26/2007): Turn's out it's a proverb after all, but not originally from southwest Africa, where I heard it, but Dutch. "Een kus zonder baard is een ei zonder zout." The Germans have a similar proverb about saltless soup. Both were colonizers of Namibia, so the fact a Damara-speaking woman would say this today is not as far fetched as it seems.

geregisseerd door Larry Charles
met Sacha Baron Cohen, Ken Davitian en Pamela Anderson

Borat is één van de grootste celebrities van Kazachstan en bovendien een bekende tv-reporter. Hij wordt door zijn tv-zender naar Amerika gestuurd om daar verslag te doen van het land, de mensen en de gewoontes. Maar Borat, met zijn documentairecrew in zijn kielzog, raakt vooral geïnteresseerd in de plaatselijke schoonheden en wil per se Pamela Anderson vinden om met haar te trouwen.

Filmbespreking.

De volledige officiële titel is: Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of Kazakhstan', maar zo gauw een titel meer woorden bevat dan er nodig zijn om de plot uit te leggen, denk ik dat het veroorloofd is om m in te korten. Het was een riskante onderneming voor komiek Sacha Baron Cohen om zijn typetje Borat te vertalen naar een groot scherm. Wat tien minuten lang werkt op tv, werkt immers niet noodzakelijk anderhalf uur lang in de cinema, én Cohen had dan nog de kater van Ali G Indahouse' te verwerken, een film die zowel een artistieke als commerciële flop was geworden. Maar kijk, soms valt het mee. Misschien zat het probleem met de Ali G' film m wel gedeeltelijk in het feit dat het typetje onderhand zodanig bekend was, dat Cohen er voor de film niets verrassends meer mee kon doen. We kenden de grap al, nog voor hij ze verteld had. Borat, daarentegen, heeft nog manoeuvreerruimte - de mensen kennen hem misschien wel, maar de grenzen van het personage zijn nog niet helemaal afgebakend. Komt daar nog bij dat Cohen ditmaal zijn personage niet in de dwangbuis van een geforceerde plot probeert te duwen, maar gewoon de krachten van zijn tv-optredens verder uitbuit, door nietsvermoedende slachtoffers te confronteren met zijn geïmproviseerde vetzakkerijen als de Kazakhstaanse reporter.

De film wordt opgehangen aan het idee dat Borat van de overheid van Kazakhstan de opdracht krijgt om naar New York te vliegen en daar een documentaire te maken over het leven in Amerika. Nadat hij een aflevering van Baywatch' ziet, wordt Borat echter ogenblikkelijk zo geil als een otter van Pamela Anderson en besluit hij haar op te zoeken in Californië. En zo volgt er dan een lange trip dwars door Amerika, waarin Borat gaandeweg iedereen schoffeert die zich aandient. Met zijn gebrekkig Engels, zijn obsessie voor alles wat maar met seks te maken heeft en zijn waanzinnige angst en haat voor joden test hij constant de grenzen van wat anderen van hem pikken.

Voor wie het tv-programma nooit heeft gezien: het basisidee is dus dat Sacha Baron Cohen in de gedaante van Borat gaat proberen om mensen te choqueren. Borat' de film is eigenlijk een aaneenschakeling van dergelijke sketches, die vaak een zeer onthullende spiegel voorhouden van wie we zijn en hoeveel (of juist hoe weinig) we nodig hebben om ons kwaad te kunnen maken. In de metro van New York is het al voldoende dat hij op een vreemde afstapt en zegt: "Hello, my name is Borat" - de aangesprokene staat onmiddellijk recht en dreigt op zijn smoel te slaan. En hij méént het. Maar anderzijds kan Cohen in de Zuidelijke staten doodgemoedereerd een wapenwinkel binnenstappen en daar rustig vragen "welk geweer het beste is om joden neer te schieten". De wapenverkoper vertrekt geen spier en zonder er ook maar een seconde over na te denken antwoordt hij: "een negen millimeter". Dan zit ik mij af te vragen of die man überhaupt wel geregistreerd heeft wat hij juist heeft gehoord en zo ja, of hij misschien af en toe gaat jagen met Mel Gibson.

Op die manier trekt Cohen/Borat het land door en confronteert hij mensen met hun eigen vooroordelen en bekrompenheden. Soms moet hij er zelf niet eens zoveel voor doen: op een rodeo in Texas krijgt hij van een ouderwetse extreem-rechtse shitkicker te horen dat hij best z'n snor kan afscheren: "Als ik je zie met die snor, denk ik meteen dat je een moslim bent en zit ik al te kijken waar je bom verstopt zit." Cohen pikt direct er direct op in en verandert het onderwerp naar homoseksuelen. "In mijn land ga je daarvoor naar de gevangenis." De Texaan knikt. "Hang m all," zegt hij, zonder een spoortje ironie.

Cohen gaat soms zo onwaarschijnlijk ver in zijn provocaties van de goegemeente dat je je de helft van de film lang zit af te vragen wat nu echt is, en wat geënsceneerd. Van sommige scènes is dat zeer duidelijk: de interviews met feministen (waarin Borat onbedaarlijk begint te lachen om het idee dat vrouwen evenwaardig zijn aan mannen), het aanspreken van wildvreemden op straat in New York, Borat op de rodeo en op een misviering van fireball preachers, dat is duidelijk allemaal echt. Hoe hij daar elke keer is weggeraakt zonder gelyncht en/of gearresteerd te worden, is dan weer een andere vraag. Een scène met studenten in een mobilhome en uiteraard alle momenten waarin Borat met een beer rondrijdt (een beer? Ja, een beer) zijn dan weer allemaal in scène gezet, dat spreekt ook voor zich. Maar hoe zit het met een sequens waarin hij dineert bij een poepsjiek gezin? Of een scène waarin hij de nacht doorbrengt bij een joods koppel? Om nog maar te zwijgen van dat einde. Hoe extremer Cohen wordt, hoe belangrijker die vraag wordt.

De kracht van het typetje Borat is dat hij zichzelf opstelt als de zwakkere partij. Hij presenteert zich als iemand die eigenlijk alleen maar vriendelijk wil zijn en constant z'n uiterste best doet om iedereen te plezieren. Daarmee kweekt hij aanvankelijk enorm veel good-will bij z'n slachtoffers, die geneigd zijn om hem erg veel te vergeven. Oké, hij is dan misschien wel grof en onbeleefd, maar hij bedoelt het allemaal wel goed - hij weet alleen niet beter, omdat de culturele verschillen zo groot zijn. En dan daarna drijft Cohen het consequent zó ver dat zelfs de mildste mensen hem op z'n kont buitensmijten.

Met dat alles zou je bijna gaan denken dat Borat' het één of ander cultureel-sociologisch experiment is. Zo gek ben ik nog niet, maar zoals mijn held Homer Simpson zou zeggen: it's funny cause it's true. Feit is dat de film wel iets zegt over hoe de Amerikaanse maatschappij functioneert - die rodeosequens is daar wellicht het beste voorbeeld van, een bijtend stukje satire dat boekdelen spreekt over de mentaliteit van de mensen die daar waren. Maar laat u vooral niks wijsmaken: Borat' is allesbehalve fijnzinnig in z'n gevoel voor humor, en een groot deel van de grappen is zo plat als Justine Henin: Borat die zich en pleine publique staat af te trekken voor een ondergoedadvertentie of in z'n nakie een uitgebreid gevecht voert met zijn moddervette vriend (testikels vrolijk kletsend tegen de snor)... Echt smaakvol kun je dat niet noemen. Normaal gezien gruw ik van dat soort humor, maar hier zit er wel degelijk een idee achter, en de vetzakkerijen gaan vergezeld van verdomd veel intelligentie.

Borat' is waarschijnlijk één van de grappigste films van het jaar, hoewel de lach gewoonlijk een half-gechoqueerd "ho-ho-ho"-lachje is. Het is de verdienste van de film dat die shock niet zozeer het resultaat is van Cohens eigen gortigheden, maar wel van de reacties van zijn slachtoffers. Voor een volle arena zegt hij dat Amerika Irak moet vernietigen - dat is een beetje grappig, omdat we weten dat Cohen het ironisch bedoelt. Maar alle aanwezigen barsten los in een wild applaus. Dat is zéér grappig - en tegelijk ook verdomd griezelig.